Đào tạo còn du di ‘chín bỏ làm mười’ sẽ ‘đẻ’ ra tiến sĩ ‘bằng thật, học giả’

Theo PGS.TS Lâm Nhân, còn tâm lý phải có danh tiến sĩ mới ‘oai’ nên nhiều người đổ xô đi học, trong đào tạo lại có chuyện du di nên dẫn đến buông lỏng chất lượng.

Trong đào tạo còn có chuyện du di, “chín bỏ làm mười”

Trao đổi với phóng viên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân (Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Văn hóa thành phố Hồ Chí Minh) cho biết: “Người Việt ta vốn có truyền thống hiếu học từ xa xưa, bởi thế, khi càng đỗ đạt cao thì càng được trọng vọng, đó là tâm lý chung. Như ngày xưa, nếu ai có bằng tiến sĩ, thì đều có “danh” và được quý trọng, thậm chí cả gia đình, dòng họ đều được vẻ vang, “thơm lây”.

Chúng ta cũng phải nhìn nhận: Trước đây, số lượng tiến sĩ ở Việt Nam chỉ “đếm trên đầu ngón tay”; còn hiện nay, có rất nhiều tiến sĩ ở cả trong và ngoài nước. Bởi vì, ngày nay, thế giới đại đồng, có sự chia sẻ tài liệu học thuật, cập nhật rộng rãi hơn ngày xưa rất nhiều, cơ hội tiếp cận các vấn đề cũng tốt hơn. Tuy xét tổng thể, về trình độ, cũng có thêm nhiều tiến sĩ học thật, thậm chí đạt cả giải thưởng thế giới…

Tuy nhiên, trong đó, cũng có không ít những tiến sĩ bằng thật – học giả”.

“Xét về mục đích ban đầu, người ta muốn đi học tiến sĩ cũng là thể hiện tinh thần hiếu học, điều đó là rất tốt. Tuy nhiên, lại có những vấn đề được xử lý rất “duy tình”.

Trước đây, chúng ta thường chỉ siết đầu vào, xét tuyển rất kỹ, nhưng trong quá trình đào tạo, lại có chuyện du di cho nhau, nghĩa là “chín bỏ làm mười”, có những trường hợp mặc dù còn tồn tại vấn đề, cũng “nhắm mắt cho qua”.

Từ đó, dẫn đến tình trạng chất lượng đào tạo không được như ý muốn. Trong chuyện này, tôi cho rằng, vấn đề không phải nằm ở các quy định, quy chế, vì vốn dĩ các quy định đã rất chặt chẽ, nếu làm đúng thì rất tốt, chẳng qua “lỗ hổng” nằm ở chính những người thực hiện. Ở Việt Nam, có một điểm rất “buồn cười”, đó là nhiều khi, người ta cứ tìm cách làm những điều mà trong quy định không cấm, mà người ta hay gọi là “lách luật”", Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân phân tích.

Trao đổi về những luận án tiến sĩ được cho là kém chất lượng, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Quang Báo (nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) cũng đề cập đến chuyện “hạ chuẩn” sẽ tạo “lỗ hổng” khiến chất lượng đào tạo tiến sĩ bị ảnh hưởng.

Cụ thể, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Quang Báo cho rằng: “Quy chế đào tạo tiến sĩ cũ (ban hành năm 2017) quy định luận án tiến sĩ phải công bố 2 bài báo, trong đó có 1 bài đăng trên tạp chí thuộc danh mục ISI/Scopus (bài kia có thể đăng trong nước) hoặc 2 bài báo ở nước ngoài. Theo tôi, quy định này hoàn toàn hợp lý, khi chúng ta đào tạo ở bậc cao nhất. Song, rất tiếc, quy chế đào tạo tiến sĩ mới lại hủy bỏ yêu cầu công bố quốc tế của quy chế cũ.

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Quang Báo cho rằng, việc hạ chuẩn tiến sĩ có thể trở thành nguy cơ khiến chất lượng tiến sĩ bị ảnh hưởng. (Ảnh: moet.gov.vn).

Nếu như có bài báo quốc tế chắc chắn, chất lượng đào tạo tiến sĩ cũng sẽ cao hơn. Chính vì vậy, theo tôi, nên giữ lại yêu cầu này đối với việc đào tạo tiến sĩ, để đảm bảo chất lượng, cũng như đảm bảo theo yêu cầu chung của các nước”.

Bên cạnh đó, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cũng nhìn nhận: “Để “lọt” những đề tài như vậy, người hướng dẫn và hội đồng đều phải chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, theo tôi, đôi khi người hướng dẫn có phần bị “cảm tính” và tự đánh giá là đề tài mình đang hướng dẫn là được, vì bản thân mình là người hướng dẫn thì cũng mong đề tài được thông qua… Vậy, thành viên hội đồng khi đánh giá, cần phải căn cứ vào các tiêu chí để làm thật nghiêm túc. Bởi, vai trò của hội đồng cũng là rất quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với luận án đó. Vậy nên, theo lô-gíc ấy, vai trò và trách nhiệm của hội đồng vẫn là “mấu chốt” với chất lượng đào tạo tiến sĩ”.

Nghịch lý dẫn đến sự lãng phí… tiến sĩ

Cũng theo Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Văn hóa thành phố Hồ Chí Minh, mặc dù còn có chuyện “vàng thau lẫn lộn”, nhưng thực tế, những tiến sĩ chuẩn sẽ không bị ảnh hưởng nhiều.

“Chính vì chúng ta chưa xây dựng và cập nhật được một hệ thống để kiểm soát chất lượng các luận án tiến sĩ một cách kịp thời, nên mới có chuyện thật giả lẫn lộn. Tuy nhiên, “vàng vẫn là vàng, mà thau vẫn là thau”. Có lẫn lộn thì vẫn thế, không có gì phải ngại, quan trọng là bản thân tiến sĩ ấy có trình độ, có năng lực và khi có việc gì thì có thể sẵn sàng nói được, làm được.

Còn có những tiến sĩ, có những phó giáo sư, giáo sư mà cả năm không viết được một bài nghiên cứu, không có công trình công bố, không có đóng góp gì với nền học thuật thì cũng nên xem lại. Xã hội có quyền hoài nghi và phát hiện ra những “tiến sĩ rởm”, bằng thật – học giả thì sớm muộn cũng sẽ “lộ” thôi”, thầy Nhân nhấn mạnh.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân cho rằng, do trong đào tạo còn có chuyện du di. (Ảnh: NVCC).

Tuy nhiên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân cũng cho hay, thực tế hiện nay đang có một nghịch lý: “Trong khi các trường đại học có thể đang thiếu và cần tiến sĩ, thì ở trong các cơ quan hành chính, nơi không thực sự cần thì lại có nhiều tiến sĩ. Trong khi đó, các tiến sĩ ở khu vực hành chính lại không thể chia sẻ khoa học được vì không có thời gian đi dạy.

Nếu các tiến sĩ là các giảng viên, thì bắt buộc phải hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu khoa học hằng năm; còn những tiến sĩ không phải giảng viên mà làm ở các lĩnh vực khác thì không có thời gian làm các nghiên cứu để công bố. Cùng lắm, những tiến sĩ ấy chỉ có thể dạy vào thứ Bảy, Chủ nhật, thậm chí là hoàn toàn không có thời gian để truyền đạt… như vậy là vô cùng lãng phí”.

“Một phần có lẽ bởi, trong công tác cán bộ có sự “ưu tiên” với người có học hàm, học vị. Rồi do có tâm lý, các lãnh đạo có danh tiến sĩ thì nghe “oai” hơn, bởi vì, đó giống như một “cái áo” khoác lên mình, phải có chữ “tê ét” (TS) đứng đầu thì mới “oai”.

Trong khi đó, làm lãnh đạo không cần phải là tiến sĩ để làm gì. Nếu lãnh đạo là tiến sĩ thì cũng tốt những không bắt buộc như vậy. Lãnh đạo phải là người sử dụng được các tiến sĩ làm việc cho mình, để những tiến sĩ ấy cống hiến và đóng góp cho công việc chung, thì đó mới là điều tuyệt vời”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân lý giải.

Từ những phân tích trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân thẳng thắn đề cập: “Để đào tạo tiến sĩ chất lượng không khó! Cứ làm đúng quy định thì sẽ tốt. Các thầy không còn nể nang nhau nữa, cùng hướng đến mục tiêu chung vì chất lượng đào tạo, chứ không phải vì cá nhân hay vì bất kỳ một sự nhờ vả nào. Đôi khi cứ du di một chút mà có thể ảnh hưởng đến họ cả đời.

Các cơ sở đào tạo cần có sự liên thông với nhau về học liệu, về chia sẻ công bố khoa học, như vậy, việc đào tạo sẽ ngày càng tốt hơn. Tất nhiên, đây cũng không phải chuyện có thể giải quyết triệt để trong một sớm một chiều, không thể “sau một đêm mà quạ đã thành công”, phải đi từ từ từng bước một. Bắt đầu từ chính bản thân nghiên cứu sinh, từ chính người hướng dẫn và các thầy cô trong hội đồng, cần loại bỏ ngay suy nghĩ làm việc xuê xoa cho qua”.