Đại tướng Võ Nguyên Giáp với việc giáo dục văn hoá cho học sinh, sinh viên

Trân trọng giới thiệu bài tham luận của PGS. TS Nguyễn Minh Đức “Đại tướng Võ Nguyên Giáp với việc giáo dục văn hoá cho học sinh,sinh viên” tại Hội thảo “Đại tướng Võ Nguyên Giáp với văn hoá dân tộc” do Trung tâm Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc, Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, tạp chí Văn hiến Việt Nam phối hợp tổ chức ngày 21/12/2018 nhân kỷ niệm 74 năm ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam (22/12/1994 – 22/12/2018) và 5 năm ngày mất của Đại tướng.

Sau ngày đất nước thống nhất, Đại tướng Võ Nguyên Giáp (ảnh trên) được Đảng và Nhà nước phân công phụ trách công tác khoa học giáo dục, chỉ đạo nghiên cứu dự báo chiến lược khoa học-kỹ thuật và kinh tế- xã hội. Đối với công tác khoa học giáo dục, Đại tướng có nhiều đóng góp quan trọng vào sự nghiệp giáo dục-đào tạo của nước ta, trong đó có việc giáo dục về văn hóa cho học sinh và sinh viên.

Vốn là thầy giáo trường tư thục Thăng Long (Hà Nội) trong những năm 1934-1940, từ rất sớm, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã dành mối quan tâm đặc biệt và nhiều tâm huyết cho sự nghiệp giáo dục, mở mang dân trí. Đại tướng nói: “Tôi rất yêu nghề dạy học, chuẩn bị bài giảng rất kỹ, coi thiên chức của thầy giáo là đem tinh thần đại nghĩa yêu nước thương dân, đem những chân lý cao đẹp vào tâm hồn của tuổi trẻ” . Qua các bài giảng về lịch sử, địa lý, quốc văn, thầy giáo Võ Nguyên Giáp đã truyền cho học sinh lòng yêu nước thương dân, khơi dậy lòng nhiệt tình, lối sống có trách nhiệm với chính mình, với quê hương, với dân tộc.

Khi được phân công chuyên trách công tác khoa giáo (1980), Đại tướng Võ Nguyên Giáp dồn hết tâm sức, trí tuệ và tình cảm cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ, bởi đó là những người sẽ gánh vác sứ mệnh lịch sử, sẽ đảm đương nhiệm vụ trọng yếu của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tương lai. Trong Bài phát biểu tại Lễ biểu dương Anh hùng của Ngành giáo dục nhân ngày Nhà giáo Việt Nam (20-11-1985), Đại tướng nhấn mạnh yêu cầu: “giáo dục toàn diện, kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục trong nhà trường với ngoài xã hội và gia đình, đồng bộ và hài hòa về đức dục, trí dục, giáo dục lao động, thể dục và mỹ học” . Quan điểm giáo dục toàn diện thể hiện mối quan hệ giữa mục tiêu giáo dục và nội dung giáo dục về văn hóa nhằm đào tạo những con người vừa có những phẩm chất chính trị cần thiết, vừa có năng lực chuyên môn vững vảng và có đầy đủ sức khỏe để hoàn thành nhiệm vụ lao động, công tác và sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc.

Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và kinh nghiệm thực tiễn phong phú của mình, kết hợp với lý luận cách mạng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho rằng, giáo dục là một khoa học, nội dung giáo dục trong nhà trường suy đến cùng chính là giáo dục giá trị -những tinh hoa mà loài người đã kết tụ được trong văn hóa, tức là giáo dục mang đến tất cả những hiểu biết có ích, cần thiết cho người học, giúp cho một đất nước, một dân tộc đạt được trình độ học vấn nhất định, làm động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội. Theo Đại tướng, trong lĩnh vực giáo dục, nói đến văn hóa, trước hết phải nói đến con người; mà nói đến con người là nói đến tình cảm, tâm lý, tư tưởng, trí tuệ, năng lực tư duy, quan điểm chính trị… Đó chính là những vấn đề cốt lõi nhất của văn hóa. Bởi lẽ đó, giáo dục văn hóa trong nhà trường là nền tảng cơ bản để nâng cao tri thức, bản lĩnh chính trị, thực hiện mục tiêu giáo dục; đồng thời phát huy được sức mạnh của văn hóa trong hoạt động thực tiễn, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Với ý nghĩa đó, Đại tướng đã nêu quan điểm chỉ đạo công tác giáo dục văn hóa trong các nhà trường phải tập trung vào những nội dung cơ bản sau:

Trước hết là, giáo dục văn hóa về lý tưởng, đạo đức

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đặc biệt quan tâm tới phẩm chất tư tưởng, đạo đức, chính vì đây là nhân tố đầu tiên của văn hóa, là yêu cầu khẩn thiết của cách mạng Việt Nam. Theo Đại tướng, tùy theo từng lứa tuổi và trình độ cấp học mà giáo dục cho các em lòng yêu nước, lòng trung thành với lý tưởng cộng sản, ý thức và trách nhiệm của người công dân, sẵn sàng tham gia tích cực vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; giáo dục ý thức và thói quen chấp hành pháp luật và những quy tắc chung của tập thể; giáo dục tinh thần trách nhiệm trong học tập, trong công tác, đoàn kết, trung thực, giàu tình thương, trọng lẽ phải; giáo dục xây dựng lối sống theo nguyên tắc đạo đức “mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người”; “củng cố và phát triển niềm tin vững chắc vào tương lai tươi sáng của đất nước, tiền đồ của dân tộc, chống lại những tiêu cực của xã hội” .

Từ mục tiêu giáo dục đó, Đại tướng Võ Nguyên Giáp nêu nhiều vấn đề về nội dung và phương pháp giáo dục văn hóa về lý tưởng và đạo đức xã hội chủ nghĩa cho thế hệ trẻ. Trong Bài phát biểu tại Lễ kỷ niệm 20 năm hoạt động của Viện Khoa học giáo dục, ngày 2 -12-1982, Đại tướng chỉ rõ yêu cầu phải xác định cho được nội dung và phương án tối ưu “để giúp thế hệ trẻ tự rèn luyện trở thành người lao động xây dựng chủ nghĩa xã hội, thành người chiến sĩ cách mạng kiên cường bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa” . Theo Đại tướng trong việc giáo dục văn hóa về lý tưởng và đạo đức, cần chú trọng phát huy các bộ môn khoa học xã hội nhân văn, trong đó có môn lịch sử, vì “Lịch sử không chỉ trang bị cho thế hệ trẻ những kiến thức cơ sở về lịch sử dân tộc và thế giới mà còn giữ vai trò quan trọng bậc nhất trong giáo dục chủ nghĩa yêu nước, các giá trị truyền thống và cách mạng, góp phần xây dựng nhân cách, bản lĩnh con người, bản lĩnh văn hóa dân tộc” . Điều đó cho thấy, giáo dục văn hóa về lý tưởng và đạo đức sẽ tích cực góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục đã được xác định.

Hai là, giáo dục văn hóa về tri thức khoa học

Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho rằng, đi đôi với việc học tập lý luận cách mạng, các thế hệ trẻ còn phải tích cực học tập văn hóa, khoa học-kỹ thuật…, sử dụng những tri thức đó để xây dựng xã hội mới. Đây là một yêu cầu quan trọng của cả hệ thống giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa đất nước.

Để thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm đường lối giáo dục của Đảng, Đại tướng khẳng định: “Việc đào tạo nhân tài là một nhiệm vụ rất quan trọng. Có dân trí cao, có nhân tài giỏi tầm cỡ thế giới thì nước Việt Nam mới tiến kịp những nước có nền khoa học tiên tiến, dân ta mới thực sự làm chủ đất nước mình…Ở nước ta hiện nay, vấn đề trí thức, kiến thức, nhân tài càng trở nên cấp thiết, nhất là trong công cuộc đổi mới. Và như vậy, đó là nhiệm vụ của các trường đại học” . Từ luận điểm của V.I Lênin: “Người ta chỉ có thể trở thành người cộng sản sau khi đã làm giàu trí nhớ của mình bằng sự hiểu biết tất cả những kho tàng tri thức mà nhân loại đã tạo ra”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ rõ: “Tri thức khoa học là một cơ sở rất quan trọng để trao đổi năng lực và phẩm chất đạo đức của con người mới” . Vì thế, cần trang bị cho các em những kiến thức cơ bản về tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế, xã hội ở trình độ phổ thông tương đối hoàn chỉnh, cơ bản, hiện đại, Việt Nam, vừa phù hợp với nhu cầu thực tế trước mắt, lại vừa tạo khả năng phát triển về lâu dài.

Mục tiêu giáo dục đó là cơ sở để xây dựng chương trình, lựa chọn kiến thức văn hóa cơ bản để giảng dạy cho học sinh. Đại tướng chỉ ra yêu cầu “làm tốt việc tinh giản phần tri thức cơ bản, để các em có thêm thì giờ học thêm về kiến thức kinh tế, lịch sử, địa lý của địa phương, nghe nói chuyện về các vấn đề thời sự tùy theo lứa tuổi, và nhất là học kỹ thuật, công nghệ và tham gia lao động sản xuất” .

Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng nêu những băn khoăn của mình trước thực tế học sinh còn thiếu nhiều kiến thức thực tiễn. Lấy ví dụ trong chuyến thăm Trường Đại học Việt Bắc, khi được hỏi tỉnh Bắc Thái có bao nhiêu dân, bao nhiêu huyện; hoặc từ Thái Nguyên lên Cao Bằng qua những huyện nào, Bắc Thái có những mỏ gì?…, thì học sinh thường lúng túng, Đại tướng chỉ ra sự thoát ly, tách rời nội dung dạy học với thực tiễn. Đó là một tồn tại rất phổ biến ở các trường phổ thông, kể cả ở các trường đại học và chuyên nghiệp cần được chấn chỉnh, khắc phục.

Thông qua những câu chuyện đó, Đại tướng nhắc nhở đội ngũ cán bộ, giáo viên không chỉ cần nắm vững các vấn đề về chiến lược kinh tế-xã hội, mà còn cần tìm hiểu đặc điểm kinh tế-xã hội địa phương, vì đó là những yếu tố góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Người giáo viên nhất định phải làm cho học sinh hiểu rõ tình hình của đất nước và nhiệm vụ của cách mạng. Phải dạy như thế nào để đến khi ra trường, các em có quyết tâm lao động xây dựng xã hội ở bất cứ lĩnh vực nào, trong bất cứ địa bàn nào của Tổ quốc và sẵn sàng xả thân bảo vệ Tổ quốc .

Đặc biệt, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng chỉ ra yêu cầu giáo dục văn hóa về tri thức khoa học cần hình thành cho mỗi học sinh lòng ham muốn học tập, phương pháp tự học và tinh thần học tập liên tục, học tập suốt đời để không ngừng tự hoàn thiện sự hiểu biết của mình, đáp ứng tốt nhất nhiệm vụ lao động và công tác khi đi vào cuộc sống. Giáo dục nhà trường phải làm cho người học nhận thức được rằng, trong điều kiện phát triển nhanh chóng của cách mạng khoa học-kỹ thuật như hiện nay, mọi tri thức hiện có sẽ lạc hậu nếu như ra trường không tiếp tục chịu khó nghiên cứu, học tập tiếp.

Nhất quán với tinh thần ấy, trong bài phát biểu “Xây dựng một xã hội học tập, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa” tại Đại hội đại biểu Hội Khuyến học toàn quốc lần thứ III (26-10-2000), Đại tướng tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu “phải tạo nên một phong trào xã hội hóa giáo dục rộng lớn: người người học tập, nhà nhà học tập, mọi tổ chức kinh tế và xã hội đều học tập, làm cho xã hội ta thực sự là một xã hội học tập, một xã hội sáng tạo, dân tộc ta thực sự là một dân tộc hiếu học, học tập thường xuyên, học tập mãi mãi, học tập suốt đời, trở thành một “dân tộc thông thái” như suốt đời Chủ tịch Hồ Chí Minh mong muốn” . Như vậy, quá trình giáo dục cần được thực hiện trong nhà trường ở tất cả các cấp học, bậc học, thông qua giáo dục chính quy và không chính quy và ở ngoài nhà trường, tại nơi ở và nơi làm việc để tạo điều kiện cho giáo dục tiếp cận với mọi người.

Rõ ràng là, giáo dục văn hóa về tri thức khoa học có lợi thế to lớn trong việc thực hiện mục tiêu phát triển dân trí, nâng cao tư duy của người dân và góp phần hạn chế những trì trệ, bảo thủ.

Ba là, giáo dục văn hóa về thẩm mỹ và thể chất

Đối với con người, giáo dục thẩm mỹ là nhằm mục đích hình thành các tình cảm, thị hiếu, quan điểm và lí tưởng thẩm mỹ. Đây không những là vấn đề quan trọng mà còn là cấp bách hiện nay. Theo Đại tướng Võ Nguyên Giáp, giáo dục thẩm mỹ “không phải chỉ là dạy nhạc, họa”, mà là “giáo dục cái đẹp của chân lý, của tâm hồn trong sáng của con người mới xã hội chủ nghĩa, của quan hệ giữa người với người, của nếp sống mới xã hội chủ nghĩa” , nhằm phát huy tính tích cực chủ động, tinh thần cách mạng tiến công, đấu tranh chống mọi hiện tượng tiêu cực. Đại tướng thường xuyên căn dặn, nhà trường cần giáo dục cho các em biết yêu chân lý, trọng lẽ phải, biết đánh giá và cảm thụ cái đẹp của con người, thiên nhiên, truyền thống dân tộc, đời sống xã hội, biết quý trọng các giá trị văn hóa truyền thống, các di tích lịch sử, văn hóa của đất nước và thế giới, biết giá trị và mến yêu nghệ thuật dân tộc, biết sống khiêm tốn, giản dị, phù hợp với hoàn cảnh kinh tế của đất nước, của gia đình, của bản thân.

Đồng thời, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đặc biệt quan tâm đến sự phát triển về mặt thể chất của thanh, thiếu niên và nhi đồng Việt Nam. Đại tướng chỉ rõ một thực tế là, ở nước ta do chiến tranh và những khó khăn về kinh tế nên “hằng số sinh học của thế hệ trẻ nước ta đã chững lại và giảm sút”. Điều đó đòi các nhà trường trong quá trình giáo dục về văn hóa, cần chú trọng và tạo điều kiện đẩy mạnh việc rèn luyện sức khỏe cho học sinh, sinh viên. Đại tướng nhấn mạnh: “Việc giáo dục và rèn luyện sức khỏe trong nhà trường phổ thông có ý nghĩa cực kỳ quan trọng” và nhắc nhở các nhà trường phải giáo dục những kiến thức khoa học và những biện pháp cần thiết để rèn luyện thể chất, tăng cường sức khỏe cho phù hợp với quy luật phát triển của từng lứa tuổi, biết giữ vệ sinh, phòng chống những bệnh thông thường hay lây, có ý thức khỏe để học tập, lao động và bảo vệ Tổ quốc.

Như vậy, ý nghĩa của giáo dục văn hóa về thẩm mỹ và thể chất còn thể hiện ở sự phát triển của bản thân con người, ở sự phát triển và hoàn thiện của con người cả về thể xác lẫn tâm hồn, cả về đạo đức lẫn năng lực trí tuệ và trình độ thẩm mỹ.

Bốn là, giáo dục văn hóa về lối sống

Lối sống, hành vi ứng xử là một phương diện cấu thành văn hóa, vì vậy, giáo dục văn hóa trong nhà trường, đặc biệt là các trường đại học, cần phải hướng đến định hướng giá trị sống cho học sinh, sinh viên. Do đó, vấn đề định hướng giá trị sống và hình thành những phẩm chất tiêu biểu của lớp công dân mới trong học sinh, sinh viên luôn là một trong những nhiệm vụ cấp bách của ngành giáo dục.

Để giải quyết vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn về giáo dục nêu trên, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho rằng, nội dung giáo dục văn hóa về lối sống cho học sinh, sinh viên cần chú trọng vào việc hình thành những đức tính trung thực, kiên trì và khiêm tốn trong học tập, coi đó là tiêu chuẩn quan trọng đầu tiên trong số những phẩm chất cần có của mỗi học sinh, sinh viên. Giáo dục văn hóa về lối sống trong nhà trường chính là cơ sở giúp người học có động cơ, thái độ học tập đúng, biết vận dụng có hiệu quả những tri thức đã học vào cuộc sống, lao động tốt, làm giàu chính đáng cho bản thân, cho gia đình và cho xã hội.

Giáo dục văn hóa về lối sống còn nhằm hình thành cho người học đức tính dũng cảm mà biểu hiện tập trung của đức tính này là ý chí, nghị lực và lòng tự trọng. Người thanh niên trí thức là người có hiểu biết, vì vậy phải dám đương đầu với mọi khó khăn, thử thách. Do đó, giúp cho học sinh, sinh viên sống tự tin và có hiểu biết, có bản lĩnh, phải là trách nhiệm của nhà trường, của đội ngũ các thầy cô giáo. Đại tướng nhấn mạnh yêu cầu: “Mọi người phải cố gắng học tập, vươn lên, để đưa nước ta tiến nhanh, tiến kịp các nước khác. Điều này rất khó song chúng ta nhất định làm được. Chúng ta đã làm được những điều mà thế giới cho là huyền thoại, đó là việc đánh thắng các đế quốc lớn như Nhật, Pháp, Mỹ…Hơn nữa, chúng ta nhất định làm được vì nhân dân ta rất thông minh, con người Việt Nam rất trí tuệ…”

Giáo dục văn hóa về lối sống trong nhà trường còn cần hình thành cho học sinh, sinh viên phẩm chất yêu lao động. Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ rõ: Cần phải giáo dục ý thức lao động, tình cảm lao động, thói quen lao động vì tập thể, vì xã hội ngay từ tuổi thơ, từ vườn trẻ. Phải kiên trì rèn luyện cho học sinh có ý thức sâu sắc về lao động, lao động để xây dựng đất nước phồn vinh, quê hương tươi đẹp, lao động có kỹ thuật, có kỷ luật với năng suất cao, chất lượng và hiệu quả tốt. Phải làm cho thế hệ trẻ coi đó là mục tiêu phấn đấu quan trọng để thực hiện. Nhà trường phải có trách nhiệm giúp người học nhận rõ ý nghĩa to lớn và tầm quan trọng đặc biệt của lao động trong xã hội ta, giúp người học hiểu rõ bản chất của chế độ ta là chế độ tôn vinh người lao động và mọi giá trị lao động. Từ đó, tạo điều kiện để học sinh, sinh viên tự giác hình thành thái độ trân trọng và yêu quý lao động, tự giác bảo vệ mọi thành quả lao động của bản thân và của người khác. Nhận rõ lao động là niềm vui, niềm hạnh phúc của bản thân, coi trọng cả lao động trí óc và lao động chân tay. Làm việc với niềm đam mê, sự sáng tạo, tính tập thể, tinh thần tự giác, biết tiết kiệm và hiệu quả cao…..

Như vậy, giáo dục văn hóa về lối sống đối với tình yêu lao động của học sinh, sinh viên trong nhà trường là học tập tốt, chấp hành đầy đủ mọi quy chế và nghiêm chỉnh tuân thủ pháp luật, hoàn thành nghĩa vụ của người thanh niên đối với gia đình, nhà trường và xã hội.

Từ những điều trình bày trên cho thấy, điều xuyên suốt tư tưởng Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong giáo dục văn hóa về các mặt đức dục, trí dục, thẩm mỹ và thể chất là nhằm xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới với những phẩm chất: có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí đưa đất nước vươn lên thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội; có tinh thần tập thể , gắn bó cộng đồng vì mục đích chung; có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ cương, phép nước, quy ước của cộng đồng; có ý thức bảo vệ môi trường sinh thái; lao động cần cù, sáng tạo, sống bằng kết quả lao động chính đáng của mình; say mê học tập nâng cao hiểu biết về tư tưởng, lý luận, khoa học-kỹ thuật, chuyên môn… để đóng góp sức lực và trí tuệ cho sự phát triển của đất nước.

Những nội dung chỉ đạo của Đại tướng không chỉ bảo đảm cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục hiệu quả và chất lượng mà còn tích cực góp phần vào việc gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Trong công cuộc đổi mới hiện nay, những quan điểm giáo dục của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đặc biệt là quan điểm giáo dục về văn hóa trong nhà trường vẫn còn nguyên giá trị, cần được khai thác và phát huy.

Theo vanhien