Covid-19 phơi bày lỗ hổng hệ thống y tế Nga

Covid-19 khiến nhiều bất cập trong hệ thống y tế Nga lộ ra, khi các bệnh viện nước này lúng túng ứng phó với làn sóng ca nhiễm nCoV gia tăng.

Việc Nga liên tục “tăng hạng” trong danh sách các quốc gia bị ảnh hưởng bởi Covid-19 không phải là điều dễ chịu đối với Tổng thống Vladimir Putin. Hồi đầu tháng 3, Nga chỉ ghi nhận vài ca nhiễm nCoV, nhưng đến nay, nước này đã trở thành vùng dịch lớn thứ hai thế giới với gần 300.000 ca nhiễm, chỉ xếp sau Mỹ, quốc gia đông dân gấp hơn hai lần.

Rất ít chính phủ trên thế giới có thể kiểm soát đại dịch thành công. Tuy nhiên, sự gia tăng chóng mặt ca nhiễm mới đã phơi bày những điểm yếu của hệ thống y tế Nga: thiếu đầu tư, cải cách nửa vời cũng như sai lầm trong kế hoạch thay thế toàn bộ thuốc men và thiết bị y tế nhập khẩu bằng sản phẩm nội địa.

Cơ quan giám sát y tế Nga Roszdravnadzor ngày 13/5 thông báo mở cuộc điều tra chất lượng và độ an toàn của máy thở nội địa Aventa-M được dùng tại hai bệnh viện ở thủ đô Moskva và thành phố St. Petersburg sau hai vụ chập cháy gây chết người.

Nhân viên y tế mặc đồ bảo hộ tại một bệnh viện ở thủ đô Moskva hồi đầu tháng này. Ảnh: NYTimes.

Nước Nga hiện nay thừa hưởng hệ thống y tế từ thời Liên Xô, thời kỳ người dân chăm sóc sức khỏe miễn phí, nhưng các bệnh viện không thực sự được ưu tiên đầu tư. Chất lượng chắp vá, dịch vụ y tế không hiệu quả và luôn trong tình trạng thiếu ngân sách. Bác sĩ, hầu hết là phụ nữ, bị trả lương rất thấp và bị xem là công chức có địa vị thấp.

Từ tháng 5/2012, Tổng thống Putin đã đề ra kế hoạch cải cách hệ thống y tế, ưu tiên tinh giản và hiện đại hóa bộ máy cồng kềnh, kém hiệu quả, với một loạt chương trình được đưa ra để đẩy mạnh việc cung ứng, tăng thêm bác sĩ ở các cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu, tăng lương và cải thiện việc đào tạo đội ngũ nhân viên.

Khi dân số Nga sụt giảm, Tổng thống Putin tập trung cải thiện dịch vụ chăm sóc trẻ sơ sinh và tìm cách giảm tỷ lệ tử vong sớm, phần lớn là do các bệnh về tim mạch, lạm dụng rượu bia và hút thuốc.

Không cải cách nào trong số đó không hợp lý, theo Judy Twigg, giáo sư tại Đại học Khối thịnh vượng chung Virginia. Tỷ lệ tử vong của người Nga nhìn chung đã giảm, nhưng Twigg chỉ ra điều đáng buồn là nhiều cải cách không được thực hiện theo đúng kế hoạch.

Khi được thực thi ở cấp địa phương, tình trạng tham nhũng, tha hóa của một số quan chức đã khiến hàng trăm bệnh viện bị đóng cửa, hàng nghìn nhân viên y tế bị cắt giảm trên cả nước, nhưng hiệu quả thu lại không đáng kể.

Dù các phòng khám chất lượng thấp đã bị loại bỏ và số lượng bệnh viện đã giảm một nửa trong giai đoạn 2000-2015, người dân vẫn không được cung cấp các lựa chọn thay thế và cơ sở y tế chăm sóc sức khỏe ban đầu vẫn còn yếu kém. Đồng thời, việc tăng tiền lương cho y bác sĩ khiến ngân sách cho các hoạt động khác bị cắt giảm và việc mua bán công nghệ, vật tư y tế mới đã tạo điều kiện cho nạn tham nhũng hoành hành.

Theo một phân tích của Bloomberg năm 2018, Nga vẫn là một trong những nước có hệ thống y tế kém hiệu quả nhất thế giới.

Covid-19 là lời cảnh tỉnh về cái giá phải trả cho những sai lầm của quá khứ. Điều dễ thấy nhất là phòng tuyến đầu tiên của Nga đã sớm thất bại. Chính phủ này đã nhanh chóng nhìn thấy mối đe dọa và sớm đóng cửa biên giới với Trung Quốc từ tháng 1, nhưng lại chậm chạp hơn rất nhiều khi đánh giá nguy cơ lây nhiễm trong nước.

Theo bình luận viên Clara Ferreira Marques của Bloomberg, Nga đã phủ nhận một vấn đề rõ ràng là sự gia tăng nhanh chóng số ca nhiễm trong thời gian dài. Trong khi mải mê theo đuổi “cuộc chiến thông tin” về Covid-19 ở các nước khác, Nga dường như đã quên mất cuộc chiến với nCoV tại chính quốc gia này.

Marques cho rằng nếu quan tâm hơn, Nga có thể đã kiểm soát được vấn đề, thậm chí tính đến khả năng các xét nghiệm nCoV ban đầu có thể có quá nhiều kết quả âm tính giả.

Khi quá nhiều bệnh nhân đổ xô tới bệnh viện, hệ thống y tế của Nga đối mặt nguy cơ “gục ngã”. Nhiều người cho rằng nhân viên y tế có ít kinh nghiệm về bệnh truyền nhiễm và việc thiếu thiết bị bảo hộ nghiêm trọng đã vô tình làm cho vấn đề trở nên trầm trọng hơn, khi để lẫn lộn các bệnh nhân bình thường và người nhiễm nCoV. Một số y bác sĩ vẫn tiếp tục làm việc dù đã bị ốm.

Nga hiện có 400 điểm nóng Covid-19 liên quan tới các bệnh viện và hàng nghìn nhân viên y tế nhiễm nCoV. Một danh sách không chính thức cho biết hơn 220 người chết vì nCoV là nhân viên y tế, chiếm gần 8% trong tổng số ca tử vong vì Covid-19 tại Nga. Đại dịch cũng tấn công y bác sĩ tại các nước phương Tây khác, nhưng tỷ lệ nhân viên y tế tử vong ở Nga vẫn được cho là cao nếu xét trên tổng số người chết vì nCoV trên toàn quốc.

Thậm chí những nhân viên y tế không nhiễm bệnh cũng đang gánh chịu rất nhiều áp lực. Một số y tá đã xin nghỉ việc. Trong những tuần gần đây, ba bác sĩ Nga đã tử vong sau khi rơi từ cửa sổ bệnh viện, hai trong số đó xảy ra sau những phàn nàn về điều kiện làm việc.

Thất bại lớn nhất trong cuộc cải cách của Tổng thống Putin có thể là điều mà mọi người ít để ý: sự lãng quên các khu vực nông thôn, theo Marques.

Thủ đô Moskva là nơi ghi nhận nhiều ca nhiễm nCoV nhất ở Nga, nhưng cũng là nơi có bệnh viện điều trị Covid-19 chất lượng cao Kommunarka cùng nhiều cơ sở y tế hàng đầu khác. Ngoài các trung tâm đô thị lớn, đa số cơ sở y tế ở phần còn lại ở các khu vực khác của Nga đều không được đầu tư nhiều.

Trong thời gian thực hiện cải cách y tế từ 2013 đến cuối 2019, Nga đã cắt giảm hơn một nửa số nhân viên y tế, trong đó có nhiều điều dưỡng viên sơ cấp và nhân viên vệ sinh, lao công. Đội ngũ y tá chuyên nghiệp bị cắt giảm 9,3%, theo MoscowTimes.

Nỗi đau của chính sách cắt giảm có thể được cảm nhận rõ ràng nhất ở các vùng xa xôi của nước Nga, nơi dân số đang giảm nhanh. Năm 2016, các nghị sĩ Nga được báo cáo rằng trong số 130.000 khu định cư nông thôn, chưa đến một nửa được tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế. Lúc dịch bùng phát, Nga có 42.000 máy thở, gấp vài lần so với Anh, nhưng 1/4 số này đều tập trung ở Moskva.

Xe cứu thương xếp dài bên ngoài một bệnh viện ở thành phố St. Petersburg hồi tháng 4. Ảnh: Reuters.

Nhiều thống đốc cấp vùng của Nga cũng đang vật lộn với cuộc chiến kiểm soát dịch tại địa phương. Số ca nhiễm tăng nhanh ở Komi, phía bắc Nga, đã cho thấy mọi thứ có thể tệ đến mức nào.

Hồi đầu tháng 4, một bác sĩ nhiễm nCoV ở Komi vẫn tiếp tục làm việc đã tạo ra một ổ dịch lớn khiến hàng chục người khác nhiễm. Tỉnh rộng lớn và thưa dân này nhanh chóng trở thành một trong những nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Tại thành phố Yekaterinburg, một nhân viên y tế khác đã lây nhiễm cho 78 người. Trong khi đó, vùng Dagestan nghèo đói ở phía nam nước Nga cũng trở thành “điểm nóng” Covid-19 ở Nga. Giới chức tuần này báo cáo với Tổng thống Putin rằng tình hình “cực kỳ khó khăn” với nhiều ca tử vong không được báo cáo.

Tuy nhiên, Marques cho rằng Nga vẫn có những dấu hiệu đáng hy vọng. Khả năng xét nghiệm của Nga đã được cải thiện đáng kể. Tỷ lệ tử vong do Covid-19 ở Nga cũng thấp hơn nhiều so với các nước khác.

Dù vậy, bình luận viên này nhận định tương lai của hệ thống y tế Nga sẽ khá ảm đạm khi Covid-19 có thể kéo dài. “Suy thoái của Nga năm nay có thể ở mức tồi tệ nhất kể từ khi Liên Xô tan rã do tác động kép từ giá dầu giảm và lệnh phong tỏa ngăn Covid-19. Trong bối cảnh đó, hệ thống y tế Nga nhiều khả năng sẽ vẫn không được coi là một ưu tiên hàng đầu”, Marques nhận định.