Công dân thời đại mới cần những kỹ năng gì để thích nghi và thành công?

Chuyên gia cho rằng, các kỹ năng công dân cần có là kỹ năng số, thương mại số, truyền thông số, kiến thức số, nghi thức số, luật lệ số, quyền và trách nhiệm số, sức khoẻ số và an ninh số.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 489/QĐ-TTg, trong đó phê duyệt Đề án “Xây dựng mô hình công dân học tập giai đoạn 2021-2030″ và sẽ phê chuẩn Bộ tiêu chí đánh giá mô hình công dân học tập vào cuối năm 2021. Từ Bộ tiêu chí khung này, các cơ quan, doanh nghiệp, trường học, đơn vị quân đội, các cơ sở sản xuất… sẽ dựng nên bộ tiêu chí công dân học tập cho đơn vị của mình.

Trên cơ sở xử lý các ý kiến của nhiều nhà khoa học và sư phạm, cán bộ giảng dạy ở đại học và giáo viên, một số doanh nhân và cán bộ khuyến học…, Ban soạn thảo Bộ tiêu chí đánh giá “Công dân học tập” của Trung ương Hội Khuyến học đã đề xuất dự thảo 3 tiêu chí khung và 10 chỉ số gồm kỹ năng cơ bản và phẩm chất mong muốn, nhằm đánh giá mô hình “Công dân học tập”.

Công dân thời đại mới cần năng lực tự học, xây dựng và thực hiện các mối quan hệ xã hội. (Ảnh minh họa, nguồn: VNUK)

Những tiêu chí khung về năng lực cốt lõi bao gồm: Năng lực tự học, học tập suốt đời; năng lực sử dụng những công cụ tương tác, năng lực xây dựng và thực hiện các mối quan hệ xã hội.

Theo Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Hữu Độ, việc triển khai Đề án xây dựng mô hình công dân học tập được tiến hành trong sự phối hợp chặt chẽ và đồng bộ với việc triển khai Thông tư 22/2020/TT-BGDĐT về xây dựng Đơn vị học tập (cấp huyện và cấp tỉnh) do Bộ GD-ĐT thực hiện, trong đó mô hình công dân học tập là một thành phần cơ bản của mô hình đơn vị học tập.

Theo Thứ trưởng, để xây dựng tiêu chí công dân học tập, cần có điều kiện học tập, nội dung học tập và sự ảnh hưởng, lan toả vai trò của công dân học tập ấy. Giáo dục phổ thông đang đổi mới theo hướng tiếp cận phẩm chất năng lực người học, với 5 phẩm chất cốt lõi và 10 năng lực cơ bản. Đây cũng là những tiêu chí của công dân học tập, gồm: 3 năng lực cốt lõi là tự học tự chủ, giao tiếp hợp tác, đổi mới sáng tạo; các năng lực thành phần là CNTT, Toán học, Công nghệ, Khoa học, Thẩm mỹ, Thể chất,…

Cần cơ chế chuyển đổi tín chỉ, thi không nhất thiết phải học

Cùng góp ý về vấn đề này, TS Trương Tiến Tùng – Hiệu trưởng Trường Đại học Mở Hà Nội đã làm rõ những yếu tố để từ công dân số đến công dân học tập. Theo TS Trương Tiến Tùng, 9 yếu tố một công dân số cần phải có là kỹ năng số. thương mại số, truyền thông số, kiến thức số, nghi thức số, luật lệ số, quyền và trách nhiệm số, sức khoẻ số và an ninh số. Chuyên gia đề xuất cần hệ thống lại để có thể điều hành và phát triển xã hội học tập theo nguyên tắc hệ thống giáo dục mở.

Muốn có hệ sinh thái tốt, cần giao nhiệm vụ cho các cơ sở giáo dục đại học công lập một cách rõ ràng và hỗ trợ họ hoàn thành nhiệm vụ huy động tối đa các nguồn lực trong xã hội bằng các chính sách khuyến khích vĩ mô. Đồng thời, nhanh chóng hình thành cơ sở dữ liệu học liệu mở giúp nhu cầu học tập của cộng đồng tránh tình trạng manh mún, lãng phí trong đầu tư hạ tầng công nghệ.

TS Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Trường ĐH FPT nhấn mạnh, công dân học tập quan trọng là học cách tự học. Để gỡ bỏ những rào cản, chi phí học tập cần được khấu trừ vào thuế thu nhập cá nhân, cần cơ chế chuyển đổi tín chỉ, thi không nhất thiết phải học…

Còn theo Tiến sĩ Khoa học Phạm Đỗ Nhật Tiến, Việt Nam đã có bước tiến dài trên con đường xây dựng xã hội học tập từ cơ sở. Các tiêu chí về cộng đồng học tập cấp xã, cũng như các tiêu chí về đơn vị học tập đã được ban hành. Việc xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí về công dân học tập sẽ là một bước tiến đột phá mới trong xây dựng xã hội học tập nước ta.

Từ phân tích khung năng lực cốt lõi công dân học tập theo cách tiếp cận của châu Âu, khối OECD, Diễn đàn kinh tế thế giới, chuyên gia Phạm Đỗ Nhật Tiến đưa ra một số nhận định chung. Theo đó, các khung này có sự hội tụ trong những năng lực cốt lõi, gồm ba nhóm năng lực chính yếu: Nhóm năng lực nền tảng, chủ yếu dựa trên nhận thức cơ bản; nhóm năng lực bậc cao, dựa trên nhận thức bậc cao; nhóm năng lực phi nhận thức, chủ yếu dựa trên các giá trị.

Từ đây, để tạo sự nhất quán trong hệ sinh thái học tập suốt đời, chuyên gia đề xuất, khung năng lực công dân học tập cũng gồm 3 nhóm năng lực như cách tiếp cận chung của thế giới, nhưng lấy khung năng lực trong chương trình giáo dục phổ thông mới làm điểm xuất phát. Tiêu chuẩn, tiêu chí của công dân học tập sẽ được cụ thể hoá qua các tiêu chuẩn cụ thể của khung năng lực đề xuất để tích hợp vào các chuẩn nghề nghiệp của công chức, viên chức, người lao động.

GS Phạm Tất Dong, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học khẳng định, năng lực cơ bản nhất của công dân học tập là năng lực học tập. Năng lực học trước hết phải đề cao tự học, thể hiện ở tìm kiếm nội dung, phương tiện để học và năng lực sử dụng các phương tiện học.

Công dân học tập là một khái niệm chung, là cái đích hướng tới, trong từng giai đoạn sẽ thể hiện ra ở nhưng tên gọi khác nhau như công dân số, công dân toàn cầu, công dân thông minh, chứ không phải là các cấp bậc khác nhau. Theo đó, cần phải tạo ra những thiết chế, mô hình, chính sách, hệ sinh thái học tập suốt đời trước cho công dân học tập./.