Có cần nhiều bộ sách giáo khoa
Theo PGS. TS Phạm Tất Dong – Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, việc biên soạn sách giáo khoa (SGK) cần phải có đội ngũ nắm được tâm lý học sinh và không cần quá nhiều bộ SGK mà nên tập trung vào chất lượng.
Việc biên soạn SGK cần phải có đội ngũ nắm được tâm lý học sinh. Ảnh minh họa.
3 khó khăn
Khẳng định một chương trình, nhiều SGK là một chủ trương mở, giúp cải thiện chất lượng SGK, PGS Phạm Tất Dong cho rằng một số nước trên thế giới đã thực hiện điều này. Đây là một tiến bộ trong giáo dục bởi đã tính đến điều kiện văn hóa khác nhau của từng vùng một trong mỗi quốc gia để có các bộ sách SGK khác nhau.
Ví dụ bộ sách văn học và ngôn ngữ ở miền Bắc đôi khi không phù hợp lắm với miền Nam. Hoặc đôi khi sự phát triển về kinh tế, du lịch của mỗi vùng miền khác nhau, SGK có thể quy định phần cứng, phần mềm khác nhau, nó rất tiện dụng.
Thứ hai, trong điều kiện minh bạch, các nhóm thi đua với nhau để đưa ra các sách tốt nhất thì tốt thôi, không vấn đề gì cả. Thời kỳ đó, các chuyên gia giáo dục thấy hợp lý nên đề xuất và Quốc hội biểu quyết nên đưa vào Nghị quyết.
Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội đã quy định một chương trình, nhiều bộ SGK. Nhưng gần đây lại có những ý kiến đặt lại vấn đề muốn một chương trình, một bộ SGK. Điều này không có gì mâu thuẫn bởi khi triển khai, gặp phải những vấn đề phát sinh thì phải xem xét lại để thay đổi nếu cần thiết.
Bởi từ Nghị quyết đến triển khai không đơn giản nếu chúng ta không lường trước được khó khăn, thậm chí là tiêu cực từ đó sẽ ra. Sẽ khó chứ không dễ giải quyết.
Lấy ví dụ, Quốc hội đồng ý đưa 1 chương trình nhiều SGK kèm theo 1 ý thế này, nơi nào muốn sử dụng sách nào thì tự chọn. Như vậy, sẽ khó ngay trong quản lý. Ngay ở Hà Nội mỗi trường dùng 1 SGK thì sao? Hay mỗi tỉnh, thành phố dùng 1 loại, còn nếu trường nào dùng sách nào cũng được, miễn khi thi đảm bảo được học vấn chung của chương trình chuẩn. Đấy cũng là một cách. Dẫu vậy các nhà quản lý sẽ khó kiểm soát.
Bên cạnh đó, việc in ấn SGK, có tổ chức nào bao quát, đ.ánh giá được từng cuốn SGK đã chuẩn về mặt chương trình, nội dung chuẩn mực chưa? Như vậy, đòi hỏi đội ngũ kiểm định chắc chắn. Các SGK đưa ra phải đạt những chuẩn như nhau mà chưa bao giờ chúng ta đưa ra chuẩn như thế nào.
Còn nếu bảo tùy thích thì mỗi người mỗi ý. Cũng phải lường trước là trường muốn dạy con tôi bằng quyển SGK này nhưng tôi thích quyển kia, số lượng in bao nhiêu cho vừa, số lượng khó tính quá, gây ra in thừa, in thiếu… Ví dụ sách SGK của GS Hồ Ngọc Đại chỉ có 1 quyển là sách Tiếng Việt – Công nghệ giáo dục mà tham gia vào thì không đúng. Muốn tham gia là phải có một bộ sách tương ứng với cả chương trình quy định. Vừa rồi, gần 50 tỉnh triển khai riêng sách Tiếng Việt này, tôi thấy như vậy là khập khiễng. Vì sao? Vì nếu để tập đọc thì cũng có nhiều cách.
SGK hay sách tham khảo?
PGS Phạm Tất Dong cho biết, ông đã trực tiếp hỏi nhiều giáo viên, trong đó có người bạn đời của ông cũng là giáo viên lâu năm thì nhận được ý kiến là một chương trình nhiều SGK, đó là xu hướng chung và cũng rất hay. Nhưng hay nhất vẫn là một bộ SGK, nhiều bộ sách tham khảo. Chẳng hạn, SGK chính thống in quyển lịch sử thế này, ngoài ra giáo viên có thể đọc thêm các sách khác. Và hay nhất vẫn là sách tham khảo lấy ở một số nước, chẳng hạn tham khảo môn Toán cùng cấp ở các nước khác đang dạy ra sao?…
“Khi tôi là sinh viên khoa Toán của Trường ĐH Sư phạm, tôi luôn lên thư viện đọc rất nhiều sách toán của ĐH Bách khoa, ĐH Tổng hợp, ĐH Kinh tế quốc dân, để mình mở mang kiến thức nhưng vẫn đảm bảo kiến thức của chương trình toán của sư phạm. Đó là chính bởi sau này mình sẽ dạy chương trình đó”- ông Dong nói.
Vì vậy, quan điểm của PGS Phạm Tất Dong là nên 1 quyển SGK chính thống để không có gì đó “gợn gợn” về mặt nội dung. Còn ai muốn viết sách tham khảo thì cứ viết, sẽ có những nhóm xin viết sách. Những nhóm chưa đủ năng lực họ sẽ không tham gia vì viết SGK khó lắm. Còn sách tham khảo thì cũng nhiều vấn đề đặt ra, thầy giáo không đủ thời gian để dạy tất cả mà những bộ sách tham khảo này sẽ giúp cho học sinh hiểu biết thêm. Tuy nhiên, trong thời đại công nghệ số hiện nay, cách này có thể cũng hơi lạc hậu thật. Học sinh khai thác trên mạng thì sẽ biết thêm được rất nhiều kiến thức cần thiết.
Là người từng ở cơ quan chỉ đạo viết SGK ở đợt cải cách năm 1979, ông Dong cho biết có nhiều GS đầu ngành, nhiều giáo viên kỳ cựu có đủ kinh nghiệm để viết sách bộ sách đó. Nay nếu để chỉ một nhóm nhỏ viết thì khó, có thể gây tốn kém.
“Tôi chưa hiểu phương pháp của Bộ sẽ làm sao? Nếu Quốc hội đồng ý một chương trình nhiều SGK thì ngay khi giải trình phải nói rõ các tổ chức cá nhân khác nhau tham gia viết SGK thì quy trình như thế nào? Những chuẩn nào cần bảo đảm. Cuốn nào được dùng, cuốn nào không được dùng, vì không phải nhóm nào cũng đủ t.iền thuê chuyên gia viết sách”.
Lo ngại lợi ích nhóm
Bày tỏ lo ngại về lợi ích nhóm khi triển khai viết SGK, PGS Phạm Tất Dong cho hay: “GS Nguyễn Minh Thuyết, Tổng chủ biên chương trình GDPT mới đây đã trả lời báo chí rằng trong khi chờ đợi ban hành chương trình, có nhà xuất bản đã tổ chức viết trước, sau đó sẽ chỉnh sửa. Như vậy, chẳng phải đã đón đầu trước rồi? Nhưng trên thực tế, làm sao họ biết chương trình được duyệt như thế nào mà viết? Sẽ nghi ngờ có tay trong chứ?”.
Để phá thế độc quyền nhà xuất bản, đây là ý rất hay, nhưng SGK đưa ra để làm gì? Để học sinh đáp ứng được nhu cầu về phẩm chất năng lực như chương trình đưa ra. Các nhóm viết phụ thuộc vào nhà xuất bản. Nếu giữa họ có những ràng buộc nào đó thì độc quyền đúng là sẽ chuyển sang lợi ích nhóm, người nhiều người ít tất sinh ra đấu đá.
Từng nhóm nhỏ viết sách, trong khi mô hình nhân cách thu gọn trong từng bài học. Từng ấy bài học mới tạo nên nhân cách của một người học trò. Nếu SGK chỉ cần hơi chệch một chút thì hệ lụy sẽ rất nguy hiểm, là thế hệ học trò sẽ phải gánh chịu.
Bên cạnh đó, việc biên soạn SGK cần phải có đội ngũ nắm được tâm lý học sinh và không cần quá nhiều bộ SGK mà nên tập trung chất lượng.
Video đang HOT
Thu Hương
Theo daidoanket
Chống lãng phí sách giáo khoa ở Nhật Bản và bài học cho Việt Nam
Khác Việt Nam, Bộ GD&ĐT Nhật Bản không trực tiếp làm sách giáo khoa mà chỉ giữ vai trò đặt ra quy chế, theo dõi việc thực hiện, thẩm định, cấp phép cho các bộ sách đủ điều kiện.
Nguyễn Quốc Vương
Ông Nguyễn Quốc Vương là nghiên cứu sinh tiến sĩ về giáo dục lịch sử tại ĐH Kanazawa, Nhật Bản. Ông từng là giảng viên khoa Lịch sử, ĐH Sư phạm Hà Nội, hiện là người dịch, viết chuyên nghiệp và hỗ trợ phong trào phát triển văn hóa đọc tại Việt Nam.
Ông viết và dịch nhiều cuốn sách về giáo dục như: Giáo dục Việt Nam học gì từ Nhật Bản? (2017), Môn Sử không chán như em tưởng (2017), Nước Nhật nhìn từ những thứ bình thường (2016), Đi tìm triết lý giáo dục Việt Nam (2017).
Sau cuộc tranh luận xung quanh sách giáo khoa tiếng Việt lớp 1 Công nghệ Giáo dục của GS Hồ Ngọc Đại, nhiều người chỉ tập trung việc đ.ánh vần mà chưa chú ý một chuyện hệ trọng hơn là bản chất và số phận của cơ chế "một chương trình, nhiều sách giáo khoa".
Vấn đề này càng trở nên bức thiết khi dư luận bức xúc trước thực trạng sách giáo khoa bị đ.ánh giá lãng phí cả nghìn tỷ đồng mỗi năm và câu chuyện Bộ GD&ĐT độc quyền kéo dài hàng chục năm qua.
BƯỚC ĐI DÒ DẪM VÀ RÓN RÉN
Sau năm 1945, dù đã trải qua 3 cuộc cải cách lớn, sách giáo khoa được biên soạn lại nhiều lần ở các cấp nhưng về cơ bản Việt Nam vẫn thực hiện nhất quán chế độ "một chương trình, một bộ sách giáo khoa".
Cũng có thể gọi cơ chế này một cách "học thuật" hơn là "sách giáo khoa quốc định". Nghĩa là theo sự vận hành, điều chỉnh của cơ chế này, cả nước, bất chấp sự khác biệt vùng miền và đối tượng học sinh, dùng thống nhất một chương trình, một bộ sách giáo khoa do Bộ GD&ĐT biên soạn, phát hành.
Đi cùng sự tồn tại lâu dài của cơ chế trên là hệ thống hành chính giáo dục tập quyền cao độ. Bộ GD&ĐT có quyền hạn lớn, tiến hành chỉ đạo trên toàn quốc, đến tận từng trường, môn học, thậm chí từng khối lớp, bài giảng của giáo viên cả ở phương diện nội dung và phương pháp giáo dục.
Chính vì vậy, nhìn vào thực tế sẽ thấy một hiện tượng kỳ lạ trong con mắt của các nhà nghiên cứu, quản lý giáo dục trên thế giới: Giáo viên dạy bài học nào đó đồng loạt cho một khối lớp trong cùng một ngày, cùng một nội dung và phương pháp tương tự nhau.
Thậm chí, nếu ai đó khó tính hay cẩn thận lấy giáo án của giáo viên và vở ghi của học sinh đem so sánh, người ta sẽ thấy chúng giống nhau đến độ khó tin. Những gì ghi chép trong vở của học sinh thường là phần nội dung trong giáo án của giáo viên với phần chủ đạo là tóm tắt kiến thức từ sách giáo khoa.
Trong khi Việt Nam rón rén và dò dẫm học hỏi cơ chế "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa", nhiều nơi trên thế giới đã thực hiện. Trung Quốc hiện tại cũng có nhiều nhà xuất bản làm sách giáo khoa. Nhật Bản cũng thực hiện cơ chế này từ lâu.
Như vậy, trong cơ chế này, nội dung giáo dục thực tế là nội dung sách giáo khoa và vai trò của người thầy chỉ truyền đạt, diễn giải, minh họa nội dung kiến thức sách giáo khoa. Những giáo viên được tiếng là dạy giỏi trong các cuộc thi trên thực tế chỉ là người minh họa và diễn giải SGK giỏi hơn, khéo léo hơn, dễ hiểu hơn đồng nghiệp.
Trên thực tế, với sự ngự trị của cơ chế "một chương trình, một sách giáo khoa", các "thực tiễn giáo dục" mang đậm dấu ấn cá nhân người làm sách. Triết lý giáo dục riêng của giáo viên cùng tâm huyết sáng tạo của họ đã không được khuyến khích và phát triển.
Vì thế, rất khó có thể nhận ra dấu vết của thực tiễn giáo dục ở Việt Nam. Logic dễ hiểu đi kèm là giáo viên chỉ trao đổi cho nhau giáo án hay dự giờ, mà không có việc công bố, nghiên cứu thực tiễn giáo dục của đồng nghiệp.
Tất nhiên, những vấn đề về giáo dục trường học ở Việt Nam có nhiều nguyên nhân, bao gồm cả các yếu tố rất to lớn, cơ bản chứ không phải riêng sách giáo khoa viết không hay hoặc do sự tồn tại của cơ chế "một chương trình, một bộ sách giáo khoa".
Tuy nhiên, cơ chế này cũng là những cản trở cơ bản. Vì vậy, dù do dự, trì hoãn, cuối cùng, Bộ GD&ĐT cũng chấp nhận "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" và Quốc hội đã phê chuẩn.
Dù vậy, việc thực hiện nó trên thực tế đang gặp rất nhiều khó khăn do cơ chế pháp lý không đồng bộ. Thậm chí, đáng ngại hơn, nó có thể bị trì hoãn thực thi khi việc biên soạn sách giáo khoa bị chậm về tiến độ và dư luận đang nhắm vào chỉ trích sách giáo khoa không phải của Bộ GD&ĐT.
"MỘT CHƯƠNG TRÌNH, NHIỀU BỘ SÁCH GIÁO KHOA" LÀ TẤT YẾU
Trong khi Việt Nam rón rén và dò dẫm học hỏi cơ chế này, rất nhiều nơi trên thế giới đã thực hiện. Trung Quốc hiện tại cũng có rất nhiều nhà xuất bản tham gia làm sách giáo khoa. Một nước khác ở châu Á là Nhật Bản cũng đã thực hiện cơ chế này từ lâu.
Sau khi thất trận trong Chiến tranh thế giới thứ hai và cải cách phục hưng, dân chủ hóa đất nước, từ năm 1947, các bộ luật giáo dục của Nhật Bản như Luật giáo dục cơ bản, Luật giáo dục trường học, khẳng định triết lý giáo dục tạo nên những công dân dân chủ có phẩm chất, năng lực, thái độ phù hợp xã hội "hòa bình, dân chủ và tôn trọng nhân quyền".
Ba nguyên lý trụ cột của Hiến pháp 1946 khẳng định Nhật Bản thực hiện chế độ sách giáo khoa kiểm định. Bộ GD&ĐT không trực tiếp làm sách giáo khoa mà chỉ giữ vai trò đặt ra quy chế, theo dõi việc thực hiện quy chế, thẩm định, cấp phép các bộ sách đủ điều kiện để trở thành sách giáo khoa.
Các nhà xuất bản tư nhân sẽ tự chủ toàn bộ, từ bản thảo, tác giả đến kinh phí. Nhà nước chỉ xét duyệt, yêu cầu sửa chữa bản thảo và công bố các cuốn sách đạt yêu cầu. Như vậy, không có chuyện Nhà nước bỏ t.iền ra đầu tư cho bản thảo để rồi sau đó chính mình (Bộ GD&ĐT) xét duyệt bản thảo đó.
Chuyện làm sách là của các tác giả và nhà xuất bản. Nếu sách tốt, được xét duyệt, nhiều nơi chọn, họ có lợi nhuận để tái sản xuất, còn không sẽ phá sản. Quy luật cạnh tranh với cơ chế minh bạch, công bằng sẽ tạo ra kết quả như thế.
Tất nhiên, để đi tới cơ chế này, nước Nhật cũng phải trải qua rất nhiều thăng trầm. Ban đầu, khi cuộc cải cách Minh Trị Duy tân diễn ra, Nhà nước mới cho dù tán thành mô hình phương Tây, vẫn chưa có điều kiện với tay tới mọi ngõ ngách của giáo dục theo kiểu tập quyền.
Các nhà xuất bản tư nhân ở Nhật tự chủ toàn bộ, từ bản thảo, tác giả đến kinh phí làm sách giáo khoa. Nhà nước chỉ xét duyệt, yêu cầu sửa chữa và công bố sách đạt yêu cầu. Không có chuyện Nhà nước bỏ t.iền đầu tư bản thảo sau đó chính mình (Bộ GD&ĐT) xét duyệt bản thảo đó.
Vì vậy, trong khoảng 10 năm đầu thời Minh Trị, các trường học ở Nhật được tự do lựa chọn sách giáo khoa. Nhiều cuốn sách của Fukuzawa Yukichi - nhà khai sáng người Nhật đương thời - như Tây Dương sự tình, Thế giới quốc tận, Khuyến học..., được chọn làm sách giáo khoa.
Sau khi Hiến pháp đại đế quốc Nhật Bản ra đời (1889), Nhà nước Minh Trị bắt đầu có xu hướng quản trị giáo dục theo hướng tập quyền mạnh, dần dần chế độ tự do lựa chọn sách giáo khoa chuyển thành "công nhận" và "đăng ký".
Nghĩa là, các cuốn sách muốn được sử dụng như sách giáo khoa trong trường học thì phải được các trường kê khai, đăng ký để Nhà nước công nhận.
Kết cục là chính Fukuzawa Yukichi cuối đời cũng thốt lên kinh ngạc khi biết Thiên hoàng Minh Trị ra lệnh loại bỏ nhiều cuốn sách khai sáng của ông khỏi trường học.
Khi Nhật Bản rơi vào vòng xoáy của chủ nghĩa phát xít, chế độ sách giáo khoa quốc định được thực thi suốt thời gian dài cho đến năm 1947.
Với những nước khác, xem xét kỹ cũng sẽ thấy quá trình diễn tiến của chế độ sách giáo khoa tương tự. Đó là quá trình chuyển mình từ tập quyền - độc quyền sang phân quyền, từ kiểm soát sang dân chủ và tự chủ. Ở nhiều nước khác trên thế giới, điển hình là các nước Bắc Âu, sách giáo khoa đã hoạt động theo cơ chế tự do.
Ở Nhật Bản sắp tới, khi thực hiện chương trình mới (công bố năm 2017), các nhà xuất bản sách giáo khoa có khả năng sẽ in kèm phần phụ lục hay cước chú cả thông tin yêu cầu chỉnh sửa, ý kiến của người xét duyệt và quan điểm của tác giả về các vấn đề còn tranh cãi để "quốc dân" có quyền tiếp cận và phê phán.
LỢI VÀ HẠI CỦA CƠ CHẾ "MỘT CHƯƠNG TRÌNH, NHIỀU BỘ SÁCH GIÁO KHOA"
Cơ chế "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" nếu được vận dụng tốt với cơ chế minh bạch, công khai, sẽ đem lại nhiều cái lợi.
Cái lợi thứ nhất là tiết kiệm được chi phí làm sách giáo khoa khi Nhà nước không phải bỏ t.iền đầu tư bản thảo, nuôi tác giả và trả nhuận bút. Tất cả khoản này sẽ là đầu tư của nhà xuất bản. Làm như vậy sẽ tránh được tham ô, tham nhũng trục lợi từ việc biên soạn, in ấn sách giáo khoa - điều đang gây ra sự bức xúc và lo lắng trong nhân dân.
Cái lợi thứ hai là nhiều bộ sách giáo khoa được sử dụng sẽ kích thích giáo viên tự chủ nội dung và phương pháp, thay vì chăm chăm dạy nội dung của sách giáo khoa theo kiểu tóm tắt, minh họa và coi đó như kinh thánh.
Một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa giúp tiết kiệm chi phí khi Nhà nước không phải bỏ t.iền đầu tư bản thảo, nuôi tác giả và trả nhuận bút. Làm như vậy sẽ tránh tham ô, tham nhũng trục lợi từ biên soạn, in sách giáo khoa.
Nếu từng giáo viên ý thức rõ ràng về điều đó, cả nước sẽ có hàng triệu nhà cải cách giáo dục, hàng triệu "thực tiễn giáo dục", tạo ra một cuộc cải cách giáo dục "từ dưới lên" sôi nổi, phong phú và không bao giờ dứt.
Nó sẽ tương tác, thúc đẩy, định hướng "cải cách giáo dục từ trên xuống". Tính linh động của nó sẽ giúp giáo dục sát hơn, thực tế hơn với từng đối tượng học sinh ở các địa phương và trường học vốn có điều kiện khác nhau.
Cái lợi thứ ba là chất lượng sách giáo khoa được nâng cao dần thông qua cơ chế cạnh tranh bình đẳng. Các nhà xuất bản và tác giả muốn chinh phục giáo viên, phụ huynh, học sinh thì phải không ngừng nâng cao chất lượng, giảm chi phí.
Cái lợi thứ tư là khi trung hòa vai trò tuyệt đối của sách giáo khoa, giáo dục có cơ hội chuyển đổi từ việc truyền đạt tri thức cho học sinh thuần túy để học sinh luyện thi, đạt điểm cao sang lối học truy tìm chân lý, tìm kiếm cách thức giải quyết vấn đề một cách hiệu quả. Cách học đó sẽ làm phát triển văn hóa đọc, phát huy tinh thần sáng tạo trong khoa học, văn hóa, nghệ thuật...
Tuy nhiên, cơ chế "một chương trình, nhiều sách giáo khoa" cũng sẽ có những rủi ro, nhất là trong bối cảnh hệ thống hành chính giáo dục chưa có thay đổi lớn kể từ 1950 tới nay.
Rủi ro thứ nhất là nguy cơ tham nhũng và cạnh tranh không công bằng khi diễn ra sự câu kết, móc ngoặc lẫn nhau giữa những người làm chương trình, biên soạn sách giáo khoa và lựa chọn sách giáo khoa.
Lịch sử giáo dục Nhật Bản cũng từng diễn ra "vụ án sách giáo khoa" như vậy, khi các quan chức giáo dục, giáo viên và giới xuất bản bắt tay nhau tạo ra "liên minh ma quỷ". Chính Thiên hoàng Minh Trị đã phải chỉ đạo bắt giữ hàng trăm người, trong đó có cả giáo sư đại học và quan chức chính phủ.
Rủi ro thứ hai là ở Việt Nam, trong giai đoạn đầu, có thể diễn ra sự chệch choạc do thiếu các nhà xuất bản có kinh nghiệm và tác giả trình độ cao. Ở Nhật, trong giai đoạn đầu ngắn ngủi từ 1947-1950, bộ giáo dục đã biên soạn một vài cuốn sách giáo khoa "quốc định" khi đã thực hiện chế độ kiểm định cũng là để bù lấp khoảng trống này. Tuy nhiên, sau đó, Nhà nước đã chấm dứt việc đó và trao quyền toàn bộ cho giới dân sự.
Rủi ro thứ ba là do thông tin không đầy đủ, chính xác, người dân - với khát khao có giáo dục tốt - lại phải đối mặt cơ chế "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" và cho rằng cả nước phải dùng một bộ sách giáo khoa mới "quy chuẩn" và "đỡ rắc rối". Cuộc tranh luận bùng lên dữ dội xung quanh cuốn sách Tiếng Việt lớp 1 của GS Hồ Ngọc Đại vừa qua là ví dụ rất sinh động cho nguy cơ này.
NGĂN NGỪA NGUY CƠ THAM NHŨNG, LÃNG PHÍ
Việt Nam có những lợi thế khi thực hiện "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa", trong đó có việc học hỏi các nước từng tiến hành chuyển đổi cơ chế như Nhật Bản.
Để ngăn ngừa nguy cơ, phát huy ưu điểm của cơ chế, việc cải cách lại bộ máy, cơ chế hành chính giáo dục theo hướng phân quyền, dân chủ là không thể tránh. Nếu như hành chính công vẫn can thiệp sâu, trực tiếp vào hành chính giáo dục; nếu các cơ quan hành chính giáo dục cấp trên vẫn có thể can thiệp sâu, trực tiếp vào trường học, giáo viên, chuyện lựa chọn sách giáo khoa một cách tự chủ sẽ trở nên khó khăn.
Muốn cạnh tranh công bằng, hạn chế móc ngoặc của các nhóm lợi ích, cơ chế biên soạn sách giáo khoa phải rõ ràng và đảm bảo nguyên tắc phân chia quyền lực, đối trọng, kiểm soát lẫn nhau giữa các bộ phận.
Muốn có cạnh tranh công bằng, hạn chế móc ngoặc của các nhóm lợi ích, cơ chế biên soạn sách giáo khoa phải rõ ràng và đảm bảo nguyên tắc phân chia quyền lực, đối trọng, kiểm soát lẫn nhau giữa các bộ phận như: Ban soạn thảo quy chế, hội đồng thẩm định, các hội đồng tuyển chọn, các tác giả sách giáo khoa và nhà xuất bản.
Ở Nhật Bản, quy chế này được đưa ra từ sau 1947 và liên tục được cập nhật, sửa chữa để bịt các lỗ hổng, ngăn ngừa tối đa vụ việc tiêu cực. Lần chỉnh sửa lớn gần đây nhất là ngày 4/4/1989. Ở đó, quy định rất chi tiết quyền hạn, trách nhiệm của những người liên quan.
Ví dụ, điều 7 quy định về trách nhiệm của Bộ trưởng GD&ĐT, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ như sau: "Bộ trưởng GD&ĐT sẽ quyết định việc kiểm định, quyết định sách đó đủ hay không đủ tư cách là sách giáo khoa và gửi thông báo tới người đăng ký. Tuy nhiên, đối với trường hợp được tái kiểm định sau khi sửa chữa cần thiết, bộ trưởng bảo lưu quyết định và chuyển tới người đăng ký ý kiến kiểm định".
Hoặc, điều 16 có quy định rõ về hình thức hiển thị thông tin sách đã được kiểm định: "Đối với sách đã hoàn thành kiểm định, ngoài bìa phải có dòng chữ 'Sách đã được Bộ giáo dục kiểm định'. Bìa cũng phải ghi rõ loại trường sử dụng sách này, tên sách và bên trong bìa phải ghi ngày tháng năm kiểm định".
Mấy năm gần đây, Nhật Bản nảy sinh hiện tượng các nhà xuất bản gửi bản thảo sách đăng ký kiểm định cho hiệu trưởng, giáo viên "đọc góp ý". Người đọc sau đó nhận quà hay t.iền thù lao từ các nhà xuất bản.
Động thái này đã được dư luận Nhật quan tâm đặc biệt và các cơ quan có trách nhiệm của Nhật đã xử phạt những người liên quan, đồng thời sửa đổi quy chế để bịt lỗ hổng. Vì vậy, dù sách giáo khoa luôn là chủ đề tranh luận, người Nhật đang tranh cãi về sách giáo khoa tập trung vào các vấn đề khác chúng ta.
Bên cạnh đó, Nhật Bản cũng tiến hành miễn học phí và cấp phát sách giáo khoa miễn phí cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 9 (giáo dục nghĩa vụ) từ lâu. Đây là biện pháp đảm bảo công bằng trong cơ hội tiếp cận giáo dục và đảm bảo chất lượng giáo dục công.
Việt Nam cần nghiên cứu sâu, nghiêm túc cơ chế biên soạn và tuyển chọn sách giáo khoa ở các nước tiên tiến để vận dụng thúc đẩy cải cách giáo dục tiến lên, thay vì quay về ôm giữ cơ chế cũ để có cảm giác an toàn.
Theo Zing
Chuyên gia hiến kế đẩy lùi bất bình đẳng giới trong sách giáo khoa Do sách giáo khoa còn tồn tại 5 năm nữa, đại diện Nhà xuất bản Giáo dục đề xuất bù đắp bằng sách tham khảo, chương trình ngoài giờ. Chiều 14/9, tại hội thảo "Lồng ghép giới trong sách giáo khoa phổ thông" do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam tổ chức, các chuyên gia đã thảo luận một số vấn đề...
