Các trường quốc tế mọc lên như nấm hiện nay – Vấn nạn của ngành giáo dục?

Hỡi các bậc cha mẹ hãy cảnh tỉnh trước khi đặt con em mình vào các ngôi trường mang cái tên “quốc tế” hào nhoáng!

Cháu L.H.L bị bỏ quên trong xe của một trường “quốc tế” ở Hà Nội. Cháu bé 6 tuổi bị hầm trong xe bởi cái nắng gắt trong 9 tiếng đồng hồ cho đến chết là một nỗi ám ảnh kinh hoàng, không lời nào tả xiết. Nhưng tôi tin chắc rằng cái chết của cháu sẽ không uổng phí.

Hỡi các bậc cha mẹ hãy cảnh tỉnh trước khi đặt con em mình vào các ngôi trường mang cái tên “quốc tế” hào nhoáng!

Về bản chất thì họ, hầu hết những người sáng lập và đầu tư cho nhiều trường gắn mác “quốc tế” hiện nay ở Việt Nam đều không bắt nguồn từ hành động có làm giáo dục mà là làm tiền bằng kinh doanh giáo dục. Về bản chất họ là người làm kinh tế và chúng ta hãy nhìn lại họ bằng thái độ sòng phẳng của nghề kinh doanh.

Từ những năm 2000, tôi đã từng nhiều lần được mời mọc, nhờ vả khi một số “nhà đầu tư” (có chút vốn và quan hệ) đưa ra những kế hoạch mở trường quốc tế ở Hà Nội và một số nơi khác. Tất nhiên đó lànhững lời mời mọc có cánh kèm theo lợi ích dành cho cá nhân và tổ chức của chúng tôi những điều kiện hấp dẫn mà chẳng phải làm gì, chỉ cần đứng tên, giúp họ chạy đất đai và tham gia cuộc tổng tấn công dành cho được giấy phép đi kèm cái tên “quốc tế’.

Chúng tôi đã từ chối vì không nhìn thấy ở họ gì khác ngoài hai chữ kiếm tiền, thậm chí kiếm tiền vô điều kiện. Qua tiếp xúc và bằng kinh nghiệm, chúng tôi nhìn rõ trong số họ nhiều người chẳng quan tâm, chẳng biết gì về giáo dục, hoàn toàn vô cảm với trẻ thơ, thờ ơ với nền giáo dục nước nhà. Từ lâu tôi đã nhận ra đa số họ là những con buôn khôn lỏi, tìm cách kiếm tiền trong một cơ chế thị trường còn nhiều kẽ hở, nhất là trên các lĩnh vực ít ai ngờ đến nhất: văn hóa và giáo dục.

Công thức thật giống nhau khi có điều kiện tiếp cận thật gần với những người sáng lập một số trường quốc tế: Đó là mời được một vài vị quan chức hoặc con em của các vị có máu mặt đứng tên để bảo lãnh khi gặp khó khăn, tiếp đến là tìm một số vị có học vị nghỉ hưu để đứng tên trong thời gian ban đầu. Về “chuyên môn” thì phải tìm cho ra vài “ông tây, bà đầm” thất nghiệp ở hải ngoại, tìm mua cho được vài bộ giáo trình rẻ tiền nhất có thể và kều được vài mối quan hệ liên kết với vài cơ sở đào tạo ở nước ngoài cũng na ná “ trường quốc tế ở Việt Nam” để hình thành liên kết theo nguyên tắc “hai bên cùng có lợi”. Tiếp theo là cố học mót cho được kiểu cách dạy dỗ khác lạ để làm màu và làm thương hiệu. Nhưng quan trọng nhất là ủ mưu làm việc với chính quyền để sao cho thuê được vài mảnh đất rẻ và đắc địa. Cuối cùng là cuộc tổng tấn công cho cái giấy phép được mang tên “quốc tế” để “hành nghề giáo dục”.

Tôi chứng kiến trong nhiều năm những con người làm giáo dục kiểu này. Tôi chưa từng cảm nhận được ba chữ “nghề dạy học” trong những con người “quốc tế” ấy, bởi suy cho cùng “quốc tế” chỉ là cái cớ, là “phép màu” để những con người đó đạt được mục đích xuyên suốt là kiếm tiền.

Tôi không nói tất cả, nhưng về khía cạnh kinh tế thì các trường quốc tế và cái giá học phí cao ngất (cao hơn cả giá thành làm luận án thạc sĩ, tiến sĩ ở Tây) nhưng thiếu kiểm soát như hiện nay thì sứ mệnh chính của không ít trường “quốc tế” ở Việt Nam chính là “tái điều tiết thu nhập” (mà tôi gọi là móc túi) của giới có tiền ở Việt Nam thông qua nền kinh tế thị trường tự do trên lĩnh vực giáo dục.

(Mà tôi thấy ngành quản lý giáo dục Việt Nam cũng lạ thật: Tại sao đối với “giáo dục quốc nội” lại khó khăn và khó tính đến thế, ngược lại là ưu ái, thân thiện với các trường mang tên “quốc ngoại”?)

Thực tế cho thấy kiếm ăn dễ ợt nhất hiện nay là khoác áo hàng ngoại, là mở “trường quốc tế” tại những nước mới phát triển, nơi dân trí tầm tầm, khát vọng của con người thì mung lung thực dụng, luật pháp thì chưa rành mạch, với một thị trường vô cùng béo bở – đó là giới trung lưu ngày càng đông đảo đang tham vọng đổi đời bằng việc đầu tư vào tương lai của con cái họ!

Quả thật đây là cuộc chơi đánh vào tâm lý một nhóm người bắt đầu có tiền và giới có tiền. Mới có tiền thì đầu tư hai ba trăm triệu/năm cho một bé, khá hơn một chút thì dăm trăm triệu năm/bé, giàu tiền hơn thì không có giới hạn, có khi lớn hơn cả ngân sách đầu tư một năm cho một trường học ở nông thôn.

Các ông bố bà mẹ này vẫn bị chi phối bởi cái tâm lý “có tiền mua tiên cũng được”, ngỡ rằng tống được con mình vào các trường gọi là “quốc tế” là sẽ có tất cả: có đẳng cấp hơn vạn người, có kiến thức hơn vạn đứa trẻ con nhà bình thường khác và có tương lai bảo đảm…

Nhưng ẩn chứa đằng sau đó lại là câu chuyện sĩ diện và trách nhiệm. Tôi tạm bỏ qua câu chuyện sĩ diện của người Việt hôm nay mà chỉ đề cập câu chuyên trách nhiệm: Nhiều bậc phụ huynh sau khi đã đặt cược tương lai của con em mình vào môi trường giáo dục xa lạ gắn mác “quốc tế” thì họ bèn thấy đã làm xong bổn phận với con cái, có thể yên tâm rung đùi là từ nay đỡ mất thời gian chăm chút dạy dỗ con theo kiểu “bình dân” và truyền thống mà cha ông ta, hầu hết các ông bố bà mẹ khác đang làm và cần phải làm. Theo đó các ông bố thành đạt thì có nhiều thời gian hơn để yên tâm làm ăn, đi chơi golf, tennis. Còn các bà mẹ thì son rỗi hẳn: Việc nhà cửa lam lũ thì đã có osin nhà quê làm hết, nay việc đưa đón, chăm chút dạy dỗ con đã có trường quốc tế làm hộ theo tiêu chuẩn quốc tế, cho nên có nhiều thời gian hơn để tham gia cái phong trào thời thượng đang rầm rộ hiện nay là “hãy yêu bản thân”, thay cho biểu cảm yêu thương tỉ tê trò chuyện, học hành với con cái giờ có nhiều thời gian đi spa và mua sắm, chụp ảnh để khoe ảnh trên mạng xã hội cho thiên hạ nức nở khen mình là sành điệu, là người đẹp không có tuổi…

Nhưng họ không biết rằng càng thiếu vắng sự chăm sóc và gần gũi của cha mẹ, thiếu sự chứng kiến và trải nghiệm nỗi vất vả của các bậc làm cha làm mẹ (vốn là điều tất yếu mà mỗi đứa con phải biết như những dấu ấn quan trọng nhất suốt cả cuộc đời), kèm theo đó là mất đi sự giao cảm với những đứa trẻ bình dân với muôn vàn điều hay dở khác ở ngoài đời, rất nhiều đứa trẻ “quốc tế” đó đã mất đi cơ hội có được hạnh phúc coi cha mẹ chúng là những tấm gương cao quý cho cuộc đời của chúng, chúng mất đi điều kiện được vun đắp đức hy sinh, tình thương, cảm xúc nhân ái và lòng trắn ẩn.

Ngược lại, những thứ chúng trải nghiệm hàng ngày bây giờ là gì? Đó là môi trường đơn điệu của đám con cái những nhà “có hoàn cảnh” dư dả thật và cả “dư dả giả” kèm theo nỗi tự ti triền miên phải chung sống giữanhững đứa trẻ còn kiêu căng hợm hĩnh hơn cả chúng vì đó là đám con cái đám nhà giàu giàu có hơn bố mẹ chúng. Nếu như có cái gì đó hay ho hơn học được ở “trường quốc tế” đó là chúng được dạy cho vài kỹ năng sống lơ lửng nửa vời méo mó từ không ít ông Tây, bà đầm mà đa số là được nhặt nhạnh từ dòng “ba lô”, văn hóa bình dân và thất nghiệp từ chính quốc lưu lạc sang Việt Nam cùng với một hệ giáo trình “quốc tế” lạ hoắc mà chắc chắn tại không ít các giáo trình “quốc tế” ấy chẳng được một hế thống giáo dục chính quy quốc tế nào cấp chứng nhận hoặc liên kết đào tạo.

Thái Lan cách đây 20-25 năm đã trải qua “vấn nạn trường quốc tế” cùng một thế hệ con cái nhà giàu được xuất lò để trở thành những thanh thiếu niên người ngớ ngẫn vô tích sự nhưng tự cao tự đại và chỉ biết dựa dẫm bố mẹ. Hiện nay chính phủ và ngành giáo dục Thái Lan đang kiểm soát gắt gao cái cỗ máy kiếm tiền kiểu này.

Hiện nay một trường quốc tế quèn ở Hà Nội có thể kiếm lợi tức cả ngàn tỷ/năm. Vấn đề chính không đơn giản là tội lạm thu không kiểm soát của các trường quốc tế đối với các ông bố bà mẹ Việt Nam (mà tôi gọi là “hút máu” nền giáo dục Việt Nam), mà cái lỗi chính lại là do các ông bố bà mẹ.

Điều đáng nói là nhiều ông bố bà mẹ đã lao như thiêu thân vào những chiếc bẫy “quốc tế” này, họ tin rằng có được vài mớ kiến thức và cách dạy dỗ khác lạ với nền giáo dục chính quy quốc gia, họ tưởng rằng vốn tiếng nước ngoài (chủ yếu là tiếng Anh) tương đối lưu loát là có thể làm cho con cái của họ sẽ trở nên đặc biệt và “quốc tế” hơn, để sau này dễ đi du học hơn, dễ ở lại nước ngoài hơn, sẽ có tương lai sán lạn hơn con cái các giá đình khác. Một số còn kỳ vọng xa hơn và coi đây là bước đầu tư dài hơi chờ cho đến tận cái ngày các bé ở trường quốc tế có thể thoát ly đổi đời ở nước ngoài (mà đa số chỉ trở thành công dân hạng bét ở xứ người) và một ngày nào đó sẽ bảo lãnh cho bố mẹ của mình được khoác chiếc áo mang tên “việt kiều)” (cũng vẫn chỉ là tầng lớp công dân hạng vét đĩa dưới vòn trởi Tây).

Liệu có bao giờ bậc phụ huynh của các cháu trường quốc tế đặt ra câu hỏi là có bao giờ họ thử cho con cái của họ được thi thố tài năng, kiến thức và những kỹ năng làm người căn bản nhất (trong đó có kỹ năng là người Việt Nam) với con em đang học tập trong môi trường “bình dân” khác?

Tôi có một số bạn trong giới “có điều kiện” từng nhờ tôi tham tư vấn liệu có nên cho con cái của họ vào trường quốc tế không, từ lâu tôi đã khuyên họ:

Nếu bạn muốn con của bạn trở thành “Việt kiều yêu nước”, tiếp sau đó bảo lãnh cho các bạn sang tận hưởng cuộc sống cô đơn ở bầu trời Tây, rồi sau đó được chứng kiến cái cảnh các cháu chắt của bạn bày hơi dần để trở thành “công dân toàn cầu” với các ông Tây bà đầm thì các bạn cứ cho con các bạn hòa nhập vào môi trường đó “quốc tế”. Nhưng xin bảo đảm một điều, trừ ngoại ngữ khá tàm tạm, các kiến thức còn lại và toàn bộ kỹ năng sống để làm một công dân Việt Nam sẽ thua kém trẻ em sống trong môi trường bình thường hiện nay.

Còn nếu bạn muốn con cái của bạn sau này thương yêu các bạn, sẵn sàng chia sẻ, gánh vác trách nhiệm nhọc nhằn với doanh nghiệp của bạn thì hãy cho các cháu học ở trường chính quy như con em bao người dân Việt Nam khác cho đến ngày cháu bước vào học chuyên môn. Nếu bạn thấy con bạn khi đó đủ trưởng thành, chín chắn, đủ chăm chỉ và bạn đủ điều kiện thì hẵng cho cháu đi du học, còn nếu cháu chưa đủ trưởng thành thì tại sao không cho các cháu đi học đại học ở Việt Nam như hàng triệu con em của chúng ta?

Tôi biết trong bối cảnh phát triển kinh tế hiện nay không phải ai cũng có cảm tình, chứ đừng nói đến ủng hộ cách nghĩ của tôi. Tuy vậy lời khuyên đó đã được không ít bạn bè sau này cảm ơn tôi rất nhiều. Bản thân gia đình tôi đã thực hiện thành công cái điều mà tôi vừa chia sẻ.

Trong thời đại hôm nay một đứa trẻ sẽ thành đạt không chỉ nhờ có kiến thức học ở nhà trường (tôi không tin, tuyệt đối không tin rằng trường quốc tế dạy kiến thức giỏi hơn “trường ta”) mà chủ yếu là chúng phải được trang bị đầy đủ các kỹ năng sống và kỹ năng học tập suốt đời.

Có một số phụ huynh có con cháu học trường quốc tế hãnh diện khoe con cháu mình nói tiếng Tây như người Tây, được dạy kỹ năng phát triển bản thân một cách tiên tiến chứ không như lũ trẻ học vẹt và chửi tục, lê la đánh bi đánh đáo như con em bình dân.

Tôi chỉ muốn hỏi mấy vị đó một câu: Vì sao cũng là người Tây mũi lõ hẳn hoi, tiếng Tây là tiếng mẹ đẻ mà hàng triệu người bên Tây vẫn thất nghiệp và lam lũ?

Còn kỹ năng ư? Trường quốc tế dạy các kỹ năng trong môi trường biệt lập, còn trẻ em học trường ta được cái Phúc được chịu ướt, chịu rét thì sau này chúng mới có ước mơ, khát vọng, mới hiểu được cái giá trị của cái sướng, cái đầy đủ và hạnh phúc của đời người.

Còn học vẹt, chửi tục, lê la đánh đáo ư? Đây là một câu chuyện dài dòng lắm. Xin hãy đọc lại Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng. Bởi vậy, xin thưa đó là một thứ hạnh phúc tuổi thơ đấy ạ. Và xin hỏi Ông và Bà điều này: Khi nhỏ Ông Bà có học gạo, có lê la đánh bi, đánh đáo, chửi tục không? Vậy mà bây giờ có mấy ai được đức cao trọng vọng như Ông, như Bà?

Ở câu chuyện hôm nay tôi không muốn lạc đề sang vấn đề canh tân giáo dục. Bởi theo tôi đằng sau câu chuyện ấy cũng không phải là câu chuyện của sự nghiệp giáo dục của đất nước mà là câu chuyện của ngành giáo dục trong một giai đoạn đang chuyển mình để phát triển.

Trong câu chuyện này tôi muốn nhắc lại lời chia sẻ của ông tổng thống Bush trước hàng ngàn học sinh khi đến thăm lại ngôi trường cũ: Học tập là một công việc cả đời nhằm thay đổi bản thân. Bởi vậy tôi xin chia sẻ với các bạn đang là học sinh trung bình kém rằng các bạn đừng bao giờ thất vọng về bản thân chỉ vì điểm số của bạn. Khi học phổ thông tôi cũng chỉ là một cầu bé học trung bình kém và ngỗ ngược. Nhưng bây giờ tôi vẫn có thể trở thành Tổng thống của nước Mỹ hùng mạnh và để hôm nay có thể đứng đây truyền cảm hứng để các bạn không ngừng phấn đấu và học tập.

Tôi đã nói với không ít ông bố bà mẹ phàn nàn thương con vì phải sống có hoàn cảnh khó khăn, không bằng người: Con em các vị thật may mắn được trải qua một tuổi thơ vất vả và thường xuyên được nhân sự quan tâm dạy dỗ chu đáo của các vị. Các cháu sau này chắc chắn là những con người tràn ngập ước mơ, có ý chí phấn đấu, thấm thía giá trị của hạnh phúc và sẽ thương yêu anh chị rất nhiều.

Sống ở đời, kiếp làm người – ngoài những thứ đó chẳng nhẽ còn có gì hơn sao?

Chả nhẽ cứ phải đặt lên vai con cái mình ước mơ phải sống ở chân trời Tây mới là thành tựu, và chẳng lẽ chúng ta phải lũ lượt từ giã đất nước này để làm công dân hạng bét ở xứ người mới là vinh quang? Thử hỏi có mấy người Việt Nam thực sự thành dạt và ngẩng cao đầu ở trời Tây?

Cũng vậy, “Trường quốc tế” hay “trường ta” chẳng quyết định được điều gì cả. Tôi cho rằng một đứa trẻ sống trên mảnh đất quê hương mà cứ ảo tưởng mình là ông tây bà đầm, là tầng lớp trên thì chắc chắn đứa trẻ đó lớn lên sẽ vô tích sự và sẽ gặp nhiều sóng gió khi vào đời.

Điều quan trọng nhất đối với mỗi đứa trẻ đó là quá trình lập nền móng cho các phẩm hạnh tích cực và các kỹ năng cơ bản chuẩn bị cho cháu trở thành một công dân vũng vàng, dám đương đầu thử thách để tạo dựng hành phúc cho mình khi trưởng thành. Mà các kỹ năng và phẩm hạnh cơ bản ấy lại hình thành và cần cũng cố trước lứa tuổi 12-14 tại chính môi trường mà các cháu đang sinh sống.

Tôi xin chia buồn sâu sắc với bố và mẹ của cháu L và tin rằng sự mất mát của cháu sẽ không uổng phí, là tiếng chuông cảnh tỉnh nhiều bậc phụ huynh khi họ quyết định lựa chọn con đường phát triển cho con em mình.

Cầu mong cháu L được che chở, được yêu thương và bình yên ở cõi Vĩnh Hằng!

Nguyễn Xuân Thắng

Theo ngaynay