Các nhà khoa học phát hiện loại vi rút bí ẩn đáng sợ lây truyền qua ve

Ve là thủ phạm lây lan hơn 25 loại bệnh ở người và động vật, điển hình là Lyme. Có nhiều loại bệnh mà bạn có thể chưa từng nghe đến, gồm một số loại chỉ mới được phát hiện vài năm trở lại đây, gồm cả vi rút đầm lầy ( wetland virus).

Trong nghiên cứu mới, các chuyên gia tại Trung Quốc đã công bố thông tin chi tiết về vi rút đầm lầy. Lần đầu tiên loại vi rút này được phát hiện vào năm 2019, sau khi một bệnh nhân bị ve cắn khi đang đi thăm công viên đầm lầy ở Nội Mông (khu tự trị phía bắc Trung Quốc) đã phải nhập viện với các triệu chứng sốt, đau đầu và nôn mửa, dẫn đến rối loạn chức năng nhiều cơ quan.

Để hiểu nguyên nhân gây bệnh cho người này, các nhà nghiên cứu đã giải trình tự gien được trích xuất từ mẫu máu nhằm tìm ra loại vi rút gây bệnh. Họ đã tìm thấy một loại vi rút chưa từng được biết đến trước đây, là họ hàng gần của các loại vi rút khác do ve truyền, gồm cả vi rút sốt xuất huyết Crimean- Congo nguy hiểm có tỷ lệ tử vong là 30%. Vi rút đất đầm lầy là một thành viên của chi Orthonairovirus trong họ Nairoviridae.

Nairoviridae là họ vi rút RNA đơn sợi, hình cầu. Các vi rút thuộc họ này thường được truyền từ động vật sang người qua vết cắn của ve và gây ra các bệnh nghiêm trọng ở người.

Sau đó, nhóm nghiên cứu đã sàng lọc những bệnh nhân khác từ khắp vùng đông bắc Trung Quốc, vốn đã phát triển cơn sốt cấp tính trong vòng một tháng sau khi bị ve cắn. Điều này dẫn đến việc họ xác định thêm 17 trường hợp nhiễm vi rút đầm lầy và biết nó đã tồn tại trong khu vực.

Tiếp theo, nhóm nghiên cứu tiến hành một cuộc khảo sát sinh thái quy mô lớn để tìm hiểu nguồn gốc của vi rút đầm lầy.

Nhóm đã xem xét ve cũng như gia súc và động vật hoang dã sống ở khu vực, vì động vật thường đóng vai trò quan trọng trong việc lây lan các mầm bệnh do ve truyền. Họ phát hiện ra một số con cừu, lợn và ngựa bị nhiễm bệnh, cho thấy gia súc có thể là ổ chứa vi rút đầm lầy.

Đến nay, vi rút đầm lầy chỉ được tìm thấy ở vùng đông bắc Trung Quốc. Tuy nhiên, loài ve liên quan đến việc truyền bệnh này có phạm vi phân bố rộng hơn nhiều trên khắp châu Âu và châu Á, nên có khả năng vi rút đầm lầy đã lan rộng hơn nhiều.

Các cuộc khảo sát về ve và gia súc, thậm chí cả những bệnh nhân bị sốt không rõ nguyên nhân, ở những nơi khác tại châu Á và châu Âu có thể xác nhận điều này.

Vi rút đất đầm lầy là một loại vi rút chưa từng được biết đến trước đây, họ hàng gần của các loại vi rút khác do ve truyền, gồm cả vi rút sốt xuất huyết Crimean-Congo nguy hiểm có tỷ lệ tử vong là 30% – Ảnh: Getty Images

Rất nhiều bệnh mới do ve truyền

Vì sao có vẻ chúng ta đang phát hiện ra rất nhiều bệnh mới do ve truyền vào thời điểm hiện tại?

Đầu tiên, nhiều bệnh do ve truyền có các triệu chứng không đặc hiệu như sốt, đau đầu và mệt mỏi, khiến chúng dễ bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường khác. Hơn nữa, các bệnh do ve truyền không lây nhiễm, nên không xảy ra trong những đợt dịch nghiêm trọng như COVID-19 hoặc cúm.

Tổng hợp lại, những đặc điểm này khiến việc phát hiện bệnh do ve truyền lần đầu tiên trở nên rất khó khăn. Tuy nhiên, các kỹ thuật giải trình tự gien mới, gồm cả kỹ thuật được sử dụng để xác định vi rút đầm lầy, đã giúp phát hiện những mầm bệnh mới dễ dàng hơn.

Thứ hai, ngay cả khi phát hiện ra mầm bệnh mới ở bệnh nhân, việc liên kết mầm bệnh đó với ve không phải lúc nào cũng dễ dàng. Nhiều người bị ve cắn mà không biết.

Những con ve chưa hút máu rất nhỏ và thường bám vào da của chúng ta ở những nơi khó kiểm tra, như mu bàn chân. Ngoài ra, chúng ta không cảm thấy vết cắn của ve theo cùng một cách như khi bị muỗi đốt. Rất nhiều người mắc bệnh do ve truyền không có bất kỳ ký ức nào về việc bị cắn.

Thêm vào đó, với nhiều bệnh do ve truyền, triệu chứng có thể chậm xuất hiện, nên việc liên hệ chúng với vết cắn của ve không phải là điều rõ ràng. Ví dụ, các triệu chứng của bệnh Lyme thường xuất hiện từ 3 đến 10 tuần sau khi bị ve cắn.

Thứ ba, nhận thức y tế về các bệnh do ve truyền, đặc biệt là những bệnh mới nổi hoặc hiếm gặp, còn chưa đồng đều và ở nhiều nơi trên thế giới, các nguồn lực cần thiết để chẩn đoán chúng thường không có.

Những thiếu sót này phản ánh thực tế là hầu hết tác nhân gây bệnh do ve truyền chỉ mới được mô tả tương đối gần đây. Ngay cả nguyên nhân gây bệnh Lyme cũng chỉ được hiểu rõ từ đầu những năm 1980. Thế nên, hiểu biết khoa học và y tế về các bệnh do ve truyền vẫn còn xa mới đạt đến mức như các bệnh truyền nhiễm khác.

Những yếu tố này khiến việc xác định liệu các bệnh do ve truyền có thực sự gia tăng hay chúng ta chỉ cần cải thiện giám sát và chẩn đoán trở nên khó khăn.

Ngoài việc phát hiện ra các bệnh mới do ve truyền, chúng ta cũng thấy sự phân bố của những bệnh lây truyền qua ve truyền đã biết đang thay đổi. Có một số lý do khiến điều này xảy ra, trong đó có biến đổi khí hậu.

Hoạt động của ve bị ảnh hưởng mạnh bởi nhiệt độ và độ ẩm, nên những thay đổi về khí hậu có thể ảnh hưởng đến thời điểm ve hoạt động và tạo ra các điều kiện cho phép ve phát triển mạnh ở những khu vực trước đây không phù hợp với mình.

Điều này có thể xảy ra với vi rút viêm não lây truyền qua ve. Loại vi rút này trước đây chỉ được phát hiện ở một số vùng của châu Á, Trung và Đông Âu, nhưng các trường hợp gần đây đã được báo cáo ở Hà Lan và Vương quốc Anh. Điều này đáng lo ngại vì trước đây nhiều người cho rằng khí hậu của Vương quốc Anh không phù hợp với loại vi rút đó.

Ở những vùng ôn đới của bán cầu bắc, Lyme vẫn là căn bệnh do ve truyền phổ biến nhất. Tuy nhiên, các bệnh khác đang ngày càng được báo cáo nhiều hơn. Bệnh sốt rét ở người đang trở nên phổ biến hơn tại Mỹ và các trường hợp sốt xuất huyết Crimean-Congo gia tăng ở miền Nam lẫn Đông Âu.

Để bảo vệ bản thân khỏi các bệnh do ve truyền, bạn nên mặc quần dài và sử dụng thuốc xịt chống côn trùng khi đi bộ đường dài, cắm trại ở những khu vực có nhiều cỏ và rừng. Ngoài ra, bạn nên kiểm tra kỹ bản thân và chó xem có ve không khi về nhà.

Nếu bị cắn, bạn hãy loại bỏ ve càng sớm càng tốt để tránh để lại các phần miệng của ve mắc kẹt trong da. Nếu bạn bị phát ban, sốt hoặc các triệu chứng giống cúm, hãy đến gặp bác sĩ và nói với họ về vết cắn đó.