Bộ GD-ĐT: Vướng mắc tự chủ đại học do hiểu chưa đầy đủ
PGS.TS Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD-ĐT) cho rằng, những hạn chế khi thực hiện thí điểm tự chủ đại học theo Nghị quyết 77 là do cách hiểu chưa đầy đủ và chưa thống nhất.
Trong năm 2022, Bộ GD-ĐT có chủ trương rà soát lại để tiếp tục có hướng dẫn chi tiết, chỉnh sửa bổ sung những quy định cho phù hợp với thực tiễn quá trình triển khai tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học.
Bà Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD-ĐT).
“… Không thể hiểu tự chủ là tự quyết cả những vấn đề luật chưa cho phép”
- Sau một thời gian thực hiện tự chủ đại học, Bà đ.ánh giá ra sao?
Chính xác thì trước khi Luật Giáo dục Đại học có hiệu lực thi hành, chỉ có 2 đại học quốc gia có quyền chủ động cao trong các hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học – công nghệ, tài chính, quan hệ quốc tế và tổ chức bộ máy.
Sau khi “tự chủ đại học” được luật hóa và áp dụng chung cho cả hệ thống các cơ sở tại Điều 32 của Luật Giáo dục Đại học (2012), do điều kiện thực tế của từng cơ sở và năng lực quản trị, điều hành hoạt động của Hội đồng trường, của ban giám hiệu, đặc biệt đối với các trường công lập, Chính phủ đã có Nghị quyết số 77/NQ-CP về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập giai đoạn 2014-2017 (Nghị quyết 77) để khuyến khích các cơ sở công lập chủ động khai thác, sử dụng hợp lý, hiệu quả các nguồn lực để nâng cao chất lượng đào tạo đại học và giảm chi cho Ngân sách nhà nước đồng thời không làm giảm cơ hội tiếp cận giáo dục đại học của sinh viên nghèo, sinh viên là đối tượng chính sách.
Trên cơ sở kết quả thí điểm tự chủ đại học theo Nghị quyết 77, quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học tiếp tục được chỉnh sửa bổ sung cho phù hợp với trách nhiệm giải trình, điều kiện thực hiện tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học và xu thế phát triển GDĐH của thế giới tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật GDĐH. Do vậy có thể nói cả hệ thống đã thực hiện tự chủ nhưng ở mức độ khác nhau phụ thuộc vào điều kiện và năng lực thực hiện tự chủ của từng cơ sở.
- Có ý kiến cho rằng nội hàm của các quyết định phê duyệt đề án thí điểm tự chủ đại học vẫn chưa đầy đủ so với thực tiễn. Từ đó có thể dẫn đến chuyện lãnh đạo trường đại học thực hiện đề án thí điểm được phê duyệt mang lại những kết quả nhất định, nhưng lại bị kỷ luật, vướng vào vòng lao lý?
Như trên đã nói, việc thí điểm tự chủ theo Nghị quyết 77 đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công còn một số hạn chế, bất cập. Một trong số đó thể hiện ở cách hiểu chưa đầy đủ và thống nhất về tự chủ đại học, về tổ chức thực hiện và điều hành hoạt động của nhà trường khi thực hiện tự chủ. Ngoài việc phải tuân thủ những quy định của Luật Giáo dục đại học, hoạt động của nhiều cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là các trường đại học công lập, còn chịu sự chi phối bởi các Luật khác như đối với một đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó bao gồm Luật Đầu tư công, Luật Đấu thầu, Luật Quản lý tài sản công, Luật Thi đua khen thưởng, Luật Công chức, viên chức…
Video đang HOT
Đồng thời, các cơ sở giáo dục đại học còn phải tuân thủ những quy định liên quan đến hoạt động của các tổ chức Đảng trong các cơ sở theo Luật Giáo dục đại học và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học.
Nghị quyết 77 đã thể hiện rõ nội dung này tại khoản 5 Điều 2, cụ thể như sau: “Căn cứ Nghị quyết này và các quy định liên quan, (các cơ sở GDĐH công lập) xây dựng Đề án đổi mới cơ chế hoạt động trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định”. Căn cứ quy định này và nguyên tắc xác định thứ bậc hiệu lực pháp lý từ cao xuống thấp dựa trên địa vị pháp lý của cơ quan ban hành và tính chất của văn bản, việc thực hiện các đề án thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học đã được Thủ tướng phê duyệt theo Nghị quyết 77 phải bảo đảm không trái với các luật liên quan. Không nên và không thể hiểu tự chủ là tự quyết cả những vấn đề luật chưa cho phép.
- Thực tế, không ít trường cho biết khá lúng túng khi các quy định của các luật liên quan này chưa có những đặc thù cho giáo dục đại học, thậm chí còn mâu thuẫn với Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) dẫn đến vướng mắc, khó khăn trong các hoạt động tự chủ. Bộ có hướng giải quyết, hướng dẫn ra sao trong thời gian tới, thưa bà?
Thực tế có hiện trạng một số trường lúng túng trong thực hiện tự chủ, tuy nhiên tôi cho rằng những lúng túng này chủ yếu là những vướng mắc về mặt kỹ thuật vì cũng đã có rất nhiều cơ sở triển khai tốt.
Điều quan trọng hơn là phải xác định rõ nội hàm tự chủ đại học và trách nhiệm giải trình của các cơ sở như tôi đã đề cập về hạn chế khi thực hiện Nghị quyết 77 là do cách hiểu chưa đầy đủ và thống nhất về tự chủ đại học.
Trong năm 2022, Bộ GD-ĐT có chủ trương rà soát lại những quy định của Nghị định 99/2019/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học để tiếp tục có hướng dẫn chi tiết, chỉnh sửa bổ sung những quy định cho phù hợp với thực tiễn quá trình triển khai tự chủ.
Trong quá trình này, Bộ GD-ĐT sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan, cơ quan quản lý trực tiếp của các cơ sở giáo dục đại học để tìm ra các giải pháp khắc phục các hạn chế, vướng mắc trong toàn hệ thống.
Năm 2022: Trình Chính phủ quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và đào tạo sư phạm
Theo Bà Nguyễn Thu Thủy, trong năm qua, bên cạnh việc đẩy mạnh tự chủ đại học, Chính phủ đã có những đề án quan trọng để hỗ trợ thúc đẩy phát triển các cơ sở giáo dục đại học. Có thể kể đến là Đề án nâng cao chất lượng giáo dục đại học giai đoạn 2019-2025; Đề án nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2019 – 2030; Đề án tăng cường cơ sở vật chất, nâng cao năng lực đội ngũ nhà giáo, cán bộ nghiên cứu và đổi mới hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ trong các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2017 – 2025; Nghị định số 116/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định về chính sách hỗ trợ t.iền đóng học phí, chi phí sinh hoạt đối với sinh viên sư phạm; Nghị định 71/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định lộ trình thực hiện nâng trình độ chuẩn được đào tạo của giáo viên mầm non, tiểu học, trung học cơ sở; Đề án Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và hỗ trợ các hoạt động dạy – học, nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2016 – 2020, định hướng đến năm 2025…
Bộ GD-ĐT cũng đã hướng dẫn kịp thời để các cơ sở giáo dục đại học chuyển sang đào tạo trực tuyến; phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông và các tập đoàn viễn thông lớn đễ hỗ trợ phần mềm cũng như đường truyền phục vụ cho đào tạo trực tuyến.
Trong năm 2022, toàn hệ thống giáo dục đại học tiếp tục đẩy mạnh thực hiện hiệu quả các Đề án đã được phê duyệt, đồng thời hoàn thiện các chính sách theo quy định của Luật Giáo dục đại học để nâng cao chất lượng đào tạo cũng như tạo điều kiện đẩy mạnh tự chủ và tăng cường trách nhiệm giải trình, nâng cao năng lực, hiệu quả của cơ sở.
Cùng đó, hoàn thiện và trình Chính phủ quy hoạch mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học và đào tạo sư phạm trong giai đoạn mới, đảm bảo sự phát triển hợp lý và bền vững của hệ thống. Xây dựng và tham mưu ban hành khung chiến lược phát triển giáo dục đại học Việt Nam, tập trung vào việc tối ưu hóa hệ thống. Đổi mới chính sách, cơ chế tài chính nhằm tăng hiệu quả đầu tư từ ngân sách, tạo động lực cho phát huy nội lực của các cơ sở và tạo đòn bẩy cho thu hút các nguồn đầu tư khác. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong giáo dục đại học, từ quản lý nhà nước, giữa các cơ sở và trong từng cơ sở hướng đến mục tiêu xây dựng hệ thống giáo dục đại học minh bạch, linh hoạt hơn, hiệu quả và tiết kiệm chi phí, mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục đại học chất lượng cao.
Tự chủ giáo dục đại học - từ chính sách đến thực tiễn. Bài 1: Chuyển đổi, nâng cấp các cơ sở giáo dục đại học
GDĐH của Việt Nam có những bứt phá, nhiều cơ sở bước vào giai đoạn chuyển đổi, nâng cấp. Tuy nhiên, công cuộc chuyển đổi, nâng cấp hàng loạt này có thật sự là động lực để giúp các trường đại học phát huy tính tự chủ, nâng cao uy tín, chất lượng đào tạo?
LTS: Từ khi có Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, tiếp đến là Nghị quyết 77/NQ-CP về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với cơ sở giáo dục đại học (GDĐH) công lập giai đoạn 2014-2017, có 23 trường mạnh dạn xin thí điểm tự chủ (có trường tự chủ chi thường xuyên, có trường tự chủ hoàn toàn).
GDĐH của Việt Nam có những bứt phá, nhiều cơ sở bước vào giai đoạn chuyển đổi, nâng cấp. Tuy nhiên, công cuộc chuyển đổi, nâng cấp hàng loạt này có thật sự là động lực để giúp các trường đại học phát huy tính tự chủ, nâng cao uy tín, chất lượng đào tạo?
Trên cơ sở Luật Giáo dục đại học (Luật số 34) và Nghị định 99 về hướng dẫn thi thành Luật số 34, hiện nhiều đại học, trường đại học đã có chủ trương phát triển, nâng cấp trường đại học thành đại học, nâng cấp các khoa thành trường đại học trực thuộc hoặc thành trường thuộc trường đại học...
Sinh viên Trường ĐH Tôn Đức Thắng trong giờ học với giảng viên nước ngoài
Tấp nập các đề án
Trong hệ thống GDĐH Việt Nam, hiện cả nước chỉ có 5 đại học (ĐH) gồm: 2 ĐH quốc gia (ĐH Quốc gia Hà Nội, ĐH Quốc gia TPHCM) và 3 ĐH vùng (ĐH Thái Nguyên, ĐH Đà Nẵng, ĐH Huế). Tuy nhiên, theo Luật số 34 và Nghị định 99 hướng dẫn thi hành luật này thì với những quy định mới về thành lập, đổi tên trường, nhiều trường ĐH lớn đã và đang tất bật làm đề án để nâng cấp từ trường ĐH thành ĐH, nâng cấp khoa thành trường ĐH và trường trực thuộc.
Vừa qua, Trường ĐH Vinh (Nghệ An) công bố thành lập và bổ nhiệm cán bộ quản lý 4 đơn vị trực thuộc gồm: Trường Sư phạm, Trường Kinh tế, Trường Khoa học xã hội và Nhân văn, Viện Nghiên cứu và Đào tạo trực tuyến. Đây là đơn vị đầu tiên của cả nước thành lập trường trong trường ĐH theo Luật số 34. Cuối tháng 10-2021, Trường ĐH Kinh tế TPHCM (UEH) công bố chiến lược tái cấu trúc nhà trường, từ trường ĐH đơn ngành sẽ đổi thành ĐH đa ngành và bền vững. Cùng với đó là kế hoạch thành lập thêm 5 trường trực thuộc. GS-TSKH Sử Đình Thành, Hiệu trưởng nhà trường cho biết, giai đoạn 2021-2030, nhà trường chính thức thực hiện chiến lược tái cấu trúc hình thành ĐH UEH đa ngành và bền vững, có danh tiếng trong khu vực châu Á. Trong năm nay, trường xây dựng đề án thành lập 3 trường trực thuộc, gồm: Trường Kinh doanh UEH; Trường Kinh tế, Luật và Quản lý nhà nước UEH; Trường Công nghệ và Thiết kế UEH. Giai đoạn 2022-2025, trường xây dựng đề án thành lập ĐH UEH trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt theo quy định của Luật số 34. Giai đoạn 2026-2030, thành lập Trường Quốc tế trên cơ sở nâng cấp Viện Đào tạo Quốc tế ISB, nâng cấp Phân hiệu Vĩnh Long thành trường ĐH của khu vực ĐBSCL.
Tháng 7-2021, GS-TS Nguyễn Thanh Phương, Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH Cần Thơ, đã ký Nghị quyết số 34 (nghị quyết phê duyệt chủ trương chuyển Trường ĐH Cần Thơ thành ĐH Cần Thơ) giao cho hiệu trưởng nhà trường thực hiện các thủ tục pháp lý và xây dựng đề án thành lập 4 trường trực thuộc, gồm: Trường Kinh tế trên cơ sở Khoa Kinh tế; Trường Bách khoa trên cơ sở Khoa Công nghệ; Trường Nông nghiệp trên cơ sở Khoa Nông nghiệp và Trường Công nghệ thông tin và Truyền thông trên cơ sở Khoa Công nghệ thông tin và Truyền thông. Trường ĐH Cần Thơ là trường trọng điểm đào tạo nguồn nhân lực cho khu vực ĐBSCL với đội ngũ cán bộ, giảng viên hơn 1.800 người. Quy mô đào tạo hiện nay của trường khoảng 48.000 sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh.
Trong khi đó, Khoa Y của ĐH Quốc gia TPHCM hiện đang hoàn tất đề án thành lập Trường ĐH Khoa học Sức khỏe và Bệnh viện Thực hành trực thuộc ĐH Quốc gia TPHCM. Trường ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia TPHCM) cũng có đề án thành lập 2 trường trực thuộc, gồm: Trường Ngoại ngữ và Trường Giáo dục. Tập đoàn giáo dục Nguyễn Hoàng cũng có phương án sáp nhập 4 trường ĐH để thành lập ĐH Nguyễn Hoàng... Nhiều trường ĐH khác như Trường ĐH Y Dược TPHCM, Trường ĐH Tôn Đức Thắng, Trường ĐH Nông Lâm TPHCM, Trường ĐH Nguyễn Tất Thành... cũng đang xây dựng đề án phát triển, chuyển đổi và nâng cấp.
Điều kiện "lên đời" liệu có dễ?
Theo Điều 4 của Nghị định 99 về hướng dẫn thi hành Luật số 34, quy định khá rõ việc chuyển trường ĐH thành ĐH và thành lập trường thuộc cơ sở giáo dục ĐH, như sau: trường ĐH đã được công nhận đạt chuẩn chất lượng cơ sở giáo dục ĐH bởi tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục hợp pháp; có ít nhất 3 trường thuộc trường ĐH được thành lập theo quy định; có ít nhất 10 ngành đào tạo đến trình độ tiến sĩ; có quy mô đào tạo chính quy trên 15.000 người; có ý kiến chấp thuận của cơ quan quản lý trực tiếp đối với trường ĐH công lập.
Một phó hiệu trưởng trường thành viên của ĐH Quốc gia TPHCM nhìn nhận, tiêu chí tối thiểu để chuyển từ trường ĐH sang ĐH có vẻ lý thuyết và định tính. Tại sao phải là quy mô đào tạo 15.000 người? Nếu quy mô 10.000 người mà tỷ lệ đào tạo sau ĐH (từ thạc sĩ đến tiến sĩ) chiếm trên 30%, công bố quốc tế nhiều và chất lượng thì thế nào, trường tự chủ hoàn toàn thì sao, tự chủ một phần thì sao và chưa tự chủ thì sao? Do đó, với quy định này, sẽ có rất nhiều trường chuyển đổi một cách dễ dàng.
Trường hợp thành lập trường thuộc trường ĐH với điều kiện phải có ít nhất 5 ngành thuộc cùng một lĩnh vực đào tạo từ trình độ ĐH trở lên, trong đó có ít nhất 3 ngành đào tạo trình độ thạc sĩ, ít nhất 1 ngành đào tạo đến trình độ tiến sĩ; có quy định về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của trường thuộc cơ sở giáo dục ĐH; có quy mô đào tạo chính quy từ 2.000 người trở lên. Trường hợp thành lập trường đào tạo các ngành đặc thù, có quy mô đào tạo chính quy nhỏ hơn 2.000 phải có sự đồng ý của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT. Hội đồng trường hoặc hội đồng ĐH có trách nhiệm thẩm định hồ sơ và ra quyết định thành lập trường thuộc trường ĐH.
Theo nhiều chuyên gia, với các trường đa ngành, thậm chí trường đơn ngành như khối kinh tế, xã hội... thì việc thành lập trường theo tiêu chí này cũng không quá khó. Việc phân chia theo 7 khối ngành đã có từ trước, muốn thành lập thì gom lại. Một điều nữa là ban soạn thảo không tính đến yếu tố chất lượng, đó là tiêu chí về kiểm định ra sao, chuẩn chương trình đào tạo như thế nào...
ThS Hứa Minh Tuấn, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Tài chính Marketing TPHCM nhìn nhận, xuyên suốt từ các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước đã phát huy và trao quyền tự chủ lớn cho GDĐH. Từ thành công thí điểm 23 trường tự chủ (giai đoạn 2014-2017), nên mạnh dạn sửa đổi và quy định cụ thể ở Luật số 34 và Nghị định 99. Vấn đề cốt yếu đó là phải tính đến hiệu quả, chất lượng quản trị chứ không phải phát sinh thêm để tăng về chỉ tiêu, tốn thêm chi phí mà hiệu quả không cao.
Trước khi có Nghị quyết 29, số công bố quốc tế của cả nước rất khiêm tốn (khoảng 2.309 bài báo quốc tế). Sau Nghị quyết 29, từ năm 2017 đến tháng 6-2018, chỉ tính riêng công bố quốc tế của 30 trường ĐH hàng đầu Việt Nam (trong đó có các trường thí điểm tự chủ) đã đạt 10.515 bài, bằng số công bố của cả nước từ năm 2011-2015. Bằng sáng chế quốc tế (đặc biệt là của Hoa Kỳ) liên tục được trao cho các công bố của các nhà khoa học Việt Nam.
Về xếp hạng quốc tế, nếu năm 2013 chỉ có 2 ĐH Quốc gia (ĐH Quốc gia Hà Nội, ĐH Quốc gia TPHCM) tham gia xếp hạng quốc tế thì hiện nay có hàng chục trường ĐH tham gia được xếp hạng và cải thiện vị trí liên tục trên các tổ chức xếp hạng uy tín hàng đầu của thế giới. Điều này cho thấy GDĐH của Việt Nam đã tiếp cận những chuẩn mực của quốc tế, trong đó có 3 nội dung quan trọng: đào tạo, nghiên cứu khoa học, đóng góp cho cộng đồng...
Đồng thời, từ chỗ chậm trễ hoặc thậm chí không quan tâm thì đến nay gần như tất cả các trường đã hoàn thiện về tổ chức, thành lập hội đồng trường. Đây là thiết chế không thể thiếu được trong quản trị GDĐH. Dù mô hình hoạt động của hội đồng trường khá đa dạng tại các quốc gia, nhưng dù tổ chức theo mô hình nào thì hội đồng trường vẫn có vai trò quyết định với các trường ĐH tự chủ... Đây chính là những minh chứng cho chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước về phát huy tự chủ cho GDĐH.
Cần sớm ban hành một nghị định riêng cho các trường đại học đã được tự chủ "Cần có hệ thống văn bản pháp luật đồng bộ hoặc phải sớm ban hành một nghị định riêng cho các trường đại học đã được tự chủ", Tiến sĩ Lê Viết Khuyến cho biết. Năm 2014, Chính phủ ban hành Nghị quyết 77/NQ-CP thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập...
