Bắc Cực có đang bị quân sự hóa?

Hai cuộc tập trận quân sự chưa từng có tiền lệ đã được Mỹ và các đồng minh NATO tiến hành ở nhiều khu vực tại Bắc Cực, điều này báo hiệu lập trường mới của phương Tây trong khu vực.

NATO tập trận dồn dập ở Bắc Cực

13 quốc gia NATO đã tham gia cuộc tập trận Nordic Response 2024 (Phản ứng Bắc Âu) được tổ chức ở Phần Lan và Thụy Điển, gần biên giới với Nga. Cuộc tập trận Nordic Response 2024 ở Phần Lan và Thụy Điển thậm chí còn có quy mô lớn hơn khi có sự hiện diện của 20.000 quân nhân từ 13 quốc gia thành viên NATO, 50 tàu chiến và 100 máy bay quân sự. Mỹ và Na Uy đã cung cấp máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm F-35 cho ban tổ chức cuộc tập trận Phản ứng Bắc Âu. Ngoài ra, Anh còn đồng ý gửi một số máy bay F-35 từ Lực lượng Không quân Hoàng gia, đóng quân tại tàu sân bay Prince of Wales của Anh.

Binh lính các nước tham gia cuộc tập trận Nordic Response 2024.

Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius, người đến thị sát cuộc tập trận Nordic Response 2024, khẳng định: “Đây là cuộc tập trận lớn nhất và quan trọng nhất của NATO trong 40 năm qua”. Các tàu ngầm của Đức cùng với quân đội của các thành viên NATO là Phần Lan và Thụy Điển cũng tham gia cuộc tập trận. Tuy nhiên, phần lớn lực lượng chiến đấu bao gồm lính Mỹ, những người đã công khai bày tỏ ý định “xây dựng lại năng lực chiến đấu ở Bắc Cực”, một năng lực đã phần nào suy yếu kể từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc. Đối thủ giả định được cho là ở cả Alaska và rừng Phần Lan đều giống nhau.

Trước đó không lâu, quân đội Mỹ và Canada cùng các đồng minh đã tiến hành một cuộc huấn luyện ở Bắc Cực mang tên GLOBAL RESOLVE 24 tổ chức tại Trung tâm sẵn sàng đa quốc gia chung Thái Bình Dương (JPMRC) ở Fort Wainwright, Alaska từ ngày 13 đến ngày 22/2/2024, cũng gần biên giới Nga. Cuộc tập trận của Mỹ với sự góp mặt của 8.000 quân nhân Mỹ thuộc Sư đoàn Dù số 11. Ngoài lực lượng Canada và Mỹ, quân đội từ Mông Cổ và Hàn Quốc cũng tham gia. Nhóm huấn luyện tham gia các cuộc diễn tập tấn công và phòng thủ chống lại lực lượng kẻ thù ngang hàng trong một môi trường phức tạp và linh hoạt.

Theo giới chức quân đội Canada, sát cánh cùng những đối tác quan trọng này là cơ hội để quân đội Canada xây dựng mối quan hệ liên quân ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Là một quốc gia Bắc Cực và Thái Bình Dương, Canada đánh giá cao cơ hội hợp tác với các đối tác phía Bắc Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương để chuẩn bị cho các vấn đề quốc phòng và an ninh có thể ngày càng ảnh hưởng đến cả hai khu vực quan trọng này.

“Cuộc tập trận GLOBAL RESOLVE 24 đảm bảo quân đội Canada có thể tiến hành các hoạt động tác chiến trong điều kiện thời tiết lạnh giá đầy thử thách và ở Bắc Cực, đồng thời cũng là cơ hội để tăng cường quan hệ với các đối tác quan trọng ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Khi chúng ta đối mặt với môi trường an ninh ngày càng bất ổn trên toàn cầu, tôi vô cùng tự hào khi thấy các binh sĩ của chúng ta cùng nhau huấn luyện và mài giũa kỹ năng của họ. Bắc Cực đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng và quân đội Canada phải luôn sẵn sàng hỗ trợ các chiến lược của Chính phủ Canada trong khu vực quan trọng này”, Trung tướng Jocelyn Paul, Tư lệnh Quân đội Canada, cho biết.

Thiếu tướng Roch Pelletier, Tư lệnh, Trung tâm Huấn luyện và Học thuyết Quân đội Canada, nói: “Cuộc tập trận này sẽ mang đến cho quân đội và các đối tác liên minh cơ hội xác nhận khả năng của các đơn vị Alaska (USARAK) của quân đội Mỹ và các đối tác trong việc triển khai, chiến đấu và giành chiến thắng trong môi trường Bắc Cực”, đồng thời cho biết: “cuộc tập trận tập trung vào các hoạt động chiến đấu quy mô lớn và là cuộc huấn luyện trong thời tiết lạnh giá, bao gồm huấn luyện tình huống và diễn tập bắn đạn thật”.

Mỹ được gì từ việc quân sự hóa Bắc Cực?

Tờ báo Business Insider của Mỹ đưa tin rằng “Chiến lược Bắc Cực” mới của Quân đội Mỹ tập trung vào việc “lấy lại sự thống trị ở Bắc Cực”. Chiến lược mới đã được áp dụng từ năm 2021. Tuy nhiên, Business Insider lưu ý rằng, sự cạnh tranh với Nga giờ đây không chỉ giới hạn ở lĩnh vực quân sự như thời Chiến tranh lạnh. Nền kinh tế cũng có một vai trò nhất định. Theo trang tin này, “băng biển tan nhanh chóng ở Bắc Cực, tốc độ nóng lên nhanh gấp đôi so với phần còn lại của thế giới đang mở ra những cơ hội mới cho việc khai thác tài nguyên thiên nhiên, các tuyến đường vận chuyển và đánh bắt cá thương mại, khi Bắc Cực dần trở nên thuận tiện hơn cho việc đi lại”.

Quân đội Mỹ và Canada cùng các đồng minh đã tiến hành cuộc huấn luyện ở Bắc Cực mang tên GLOBAL RESOLVE 24

Vladimir Vasilyev, cộng tác viên nghiên cứu chính tại Viện Hoa Kỳ và Canada thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga, cho rằng Mỹ có thể đang muốn giành quyền kiểm soát Tuyến đường Biển Bắc. Tuyến đường này được coi là kết nối hàng hải ngắn nhất giữa các nền kinh tế đang phát triển ở Đông Nam Á và châu Âu. Nga có nhiều kinh nghiệm trong việc sử dụng Tuyến đường Biển Bắc, chạy dọc theo bờ biển phía bắc của đất nước. Khi băng tiếp tục tan, tuyến đường biển này ngày càng trở nên thuận tiện đối với các tàu thương mại.

“Mỹ đang nỗ lực ‘tái khám phá’ khu vực Bắc Cực về mặt quân sự”, thành viên của Viện Khoa học Quân sự Nga Alexander Bartosh nói với Sputnik. “Giờ đây, Phần Lan và Thụy Điển đang trở thành thành viên tích cực của NATO, điều này mở ra khả năng Mỹ triển khai vũ khí hạt nhân ở Viễn Bắc”. Theo quan điểm của Bartosh, Mỹ có 2 mục đích khi tăng cường lực lượng quân sự trong khu vực. Đầu tiên là tận dụng ưu thế trên biển và trên không để tấn công Nga. Và thứ hai, Mỹ tìm cách khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên chưa được khai thác trong khu vực, chủ yếu tập trung vào dầu khí.

Vladimir Vasilyev nhấn mạnh nguồn gốc lịch sử của quân đội Mỹ trong mối quan tâm ở Bắc Cực. Ông cho biết: “Khu vực Bắc Cực đóng vai trò không thể thiếu trong chiến lược lâu dài của Mỹ nhằm bao vây Nga”. Đồng thời, không loại trừ việc triển khai vũ khí hạt nhân của Mỹ trong khu vực. “Ở Bắc Cực, các tai nạn hạt nhân dễ che đậy hơn”, Vasilyev nhấn mạnh và nói thêm: “Ngoài ra, trong một thời gian rất dài, người Mỹ đã ảo tưởng rằng vì dân số ở Bắc Cực thưa thớt nên các thiệt hại do việc sử dụng vũ khí hạt nhân ở đây sẽ ít được chú ý hơn”.

Nga phản ứng ra sao?

Hoạt động gián điệp và giám sát của NATO dọc theo bờ biển Viễn Bắc của Nga đang khiến Moscow phải đánh giá lại tình hình an ninh khu vực của mình. Ủy ban Duma Quốc gia nói với tờ Izvestia rằng Nga đang xem xét việc bác bỏ Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển ở Bắc Cực.

Tổng thống Nga Putin xem mô hình tàu phá băng St. Petersburg, dùng cho tuyến đường biển phía Bắc.

Theo Bộ trưởng Phát triển Viễn Đông và Bắc Cực Alexey Chekunkov, Mỹ quan tâm đến khu vực này vì đây là con đường nhanh nhất từ Mỹ đến Âu Á, bao gồm cả tên lửa. “Bắc Cực có tầm quan trọng chiến lược không chỉ vì Tuyến đường biển phía Bắc, ảnh hưởng của khí hậu và sự giàu có dưới lòng đất mà còn vì đây là tuyến đường hàng không ngắn nhất giữa Mỹ và Âu Á cho máy bay và tên lửa. Việc quân sự hóa khu vực này gây nguy hiểm cho sự ổn định chiến lược toàn cầu và Chekunkov nói với Izvestia: “Chính sách của Mỹ nhằm tạo ra căng thẳng ở Bắc Cực mang lại lợi ích cho tổ hợp công nghiệp-quốc phòng của nước này nhưng khiến nhân loại gặp nguy hiểm”.

Tờ báo viết: tình hình liên quan đến quân sự hóa Bắc Cực đang thay đổi đáng kể khi Phần Lan và Thụy Điển hiện đã gia nhập NATO. Cộng đồng chuyên gia Nga cũng cảm thấy rằng sự tăng trưởng của NATO gây bất lợi cho các nước Scandinavi và Bắc Âu có thể tạo tiền đề cho sự leo thang trong quan hệ giữa các bên.

“Đã, đang và sẽ có nguy cơ xảy ra xung đột quân sự ở Bắc Cực. Chúng gia tăng khi Phần Lan và Thụy Điển gia nhập NATO. Hiện lãnh thổ của hai quốc gia này đang được lãnh đạo tổ chức này tích cực sử dụng. Chúng tôi buộc phải hành động. Đặc biệt, chúng tôi đang nói về việc thành lập Quân khu Leningrad”, Valery Zhuravel, người đứng đầu Trung tâm Nghiên cứu Bắc Cực tại Viện Hàn lâm Khoa học Châu Âu của Nga, nói với Izvestia.

Một sĩ quan Nga đứng gần máy bay chở hàng quân sự gần Nagurskoye, tiền đồn quân sự ở cực Bắc của Nga

Hơn nữa, tầm quan trọng của Tuyến đường biển phía Bắc ngày càng tăng khi tuyến đường hậu cần qua Biển Đỏ không còn an toàn do xung đột quân sự ở Trung Đông leo thang. Nikolay Kharitonov, Chủ tịch Ủy ban Phát triển Viễn Đông và Bắc Cực của Duma Quốc gia, nói với Izvestia rằng Ấn Độ, Việt Nam và Trung Quốc đang thể hiện sự quan tâm đến việc sử dụng tuyến đường này. Để bảo vệ lợi ích quốc gia của mình, Nga có thể xem xét lại việc tham gia Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển ở Bắc Cực trước bối cảnh hành động của các quốc gia không thân thiện sử dụng không gian lịch sử của khu vực Nga cho mục đích kinh tế và quân sự của họ. không có sự phối hợp với Moscow.

“Hải quân Hoa Kỳ đang đẩy mạnh các hoạt động ở các khu vực phía Bắc, đặc biệt là tiến hành các cuộc tập trận bắn tên lửa và ngư lôi. Điều này cho thấy rõ rằng họ đang nghiêm túc coi Bắc Cực là một chiến trường tiềm năng trong tương lai. Họ đang chuẩn bị, phát triển nhiều công nghệ khác nhau, bao gồm cả hoạt động dưới băng”, chuyên gia quân sự Dmitry Boltenkov giải thích. “Sườn phía Bắc của NATO đã được tăng cường đáng kể sau khi Phần Lan và Thụy Điển gia nhập. Một điều cần lưu ý là Bắc Cực có khoảng cách tương đối ngắn giữa Mỹ, Canada, Na Uy và Thụy Điển. Tất cả điều này tạo ra mối đe dọa từ phía bắc cho chúng tôi. Những điều này chắc chắn được cho là nhằm vào ai đó và hiện tại là Nga”, chuyên gia quân sự Yury Lyamin chỉ rõ.

Theo Grigory Dobromelov, người đứng đầu Bộ Tư vấn Nhà nước, Nga có thể tận dụng cơ hội này để xây dựng các liên minh đối tác mới ở Bắc Cực nhằm theo đuổi các lợi ích địa chính trị và kinh tế trong khu vực. Ông đề cập đến Trung Quốc, các nước Nam Á và các nước Arab đang quan tâm đến việc khám phá vùng Bắc Cực. Trung Quốc đã hợp tác với Nga trong nhiều dự án ở Bắc Cực, đặc biệt là dự án Yamal LNG và các nhà máy khí đốt LNG 2 ở Bắc Cực trong một thời gian dài.

Vào năm 2023, hai nước đã đồng ý mở rộng hợp tác về năng lượng và vận tải ở Bắc Cực, bao gồm cả việc khai thác chung Tuyến đường biển phía Bắc, một tuyến đường vận chuyển kéo dài khoảng 5.600 km từ Kara Gates đến Vịnh Provideniya qua vùng biển thuộc Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Nga. Nga có kế hoạch vận chuyển tới 270 triệu tấn qua đường huyết mạch này hàng năm vào năm 2035.