Án nạn trường thi
Quy định về thi cử ( trường quy) dưới thời Nguyễn rất nghiêm ngặt đến mức nghiệt ngã, khiến cho không ít sĩ tử tài năng bị mắc nạn. Nhưng ngay cả khi trường quy nghiêm ngặt như thế vẫn cứ xảy ra những trò tiêu cực: quay cóp lẫn nhau, thiên vị cho con quan, thậm chí cũng có trò thi hộ, thi thuê…
Xem ra cái sự thi cử nó đã phức tạp từ thuở nào, có lẽ từ khi người ta bắt đầu đặt ra nó.
Xem trong các sách sử của triều Nguyễn mới thấy hầu như kỳ thi nào cũng có thí sinh bị đ.ánh trượt vì phạm trường quy. Trong những vụ án trường thi đó nổi lên hai vụ điển hình, một vụ tai nạn của thí sinh (Đặng Huy Trứ), một vụ vi phạm của giám khảo ( Cao Bá Quát). Và cả hai người này sau đó đều là danh sĩ tiếng tăm.
Phạm hai chữ húy, mất cả tiến sĩ lẫn cử nhân
Đó là “vụ án trường quy” xảy ra vào kỳ thi đình năm Đinh Mùi 1847 dưới thời vua Thiệu Trị, liên quan đến cử nhân Đặng Huy Trứ, sinh năm 1825, người làng Thanh Lương (xã Hương Xuân, Hương Trà, Thừa Thiên – Huế). Chúng tôi tìm lên làng Xuân Hòa, ngoại ô TP Huế để gặp ông Đặng Hưng Thước, hậu duệ của cụ Đặng, tìm hiểu về “vụ án trường quy” mà sách sử đều cho rằng rất điển hình cho chuyện thi cử ngày xưa.
Ông Thước kể sau khi đỗ cử nhân (1843), cụ Đặng đã vào Huế để dự tiếp kỳ thi hội được tổ chức vào mùa xuân Đinh Mùi 1847. Đề thi kinh nghĩa (vòng một) do chính vua Thiệu Trị ra, nhiều thí sinh làm không hết đề, riêng thí sinh Đặng Huy Trứ làm đủ và được giám khảo đ.ánh giá cao. Vào vòng bốn thi văn sách thì giám khảo phê dùng từ khiếm nhã nên đ.ánh hỏng. Vua Thiệu Trị sai dâng quyển lên, xem xong liền phán: “Không nỡ vì một tì vết mà bỏ”, cho Đặng Huy Trứ đỗ hạng trúng cách được vào tiếp thi đình.
Trong sách Đặng Dịch Trai ngôn hành lục, Đặng Huy Trứ đã thuật lại rằng nghe ông đỗ kỳ thi hội, cha ông ở quê nhà rớt nước mắt nói: “Con tôi đức độ ra sao mà được như vậy, chỉ làm cho tôi thêm lo lắng”.
Và nỗi lo của người cha vẫn không giúp tránh được tai họa. Vào thi đình, bài thi kinh nghĩa ca ngợi công đức nhà vua, thí sinh Đặng Huy Trứ dùng hai chữ “phong đô” nhưng quên rằng nó còn xuất hiện trong cụm từ “phong đô địa ngục”. Một vị giám khảo hoài nghi thí sinh có dụng ý xấu, nhưng một giám khảo khác rộng lượng hơn đã châm chước.
Tưởng rằng tai nạn đã qua, nào ngờ đến bài thi văn sách (vòng bốn) thì nạn còn nặng hơn. Trong bài văn của mình, Đặng Huy Trứ đã dùng cụm từ “gia miêu chi hại”, có nghĩa là cỏ năn làm hại lúa tốt, mà không chú ý rằng “gia miêu” đồng âm với “gia miêu ngoại trang” là quê quán của nhà vua (nơi phát tích của nhà Nguyễn ở Thanh Hóa).
Quan giám khảo Hà Duy Phiên cho rằng Đặng Huy Trứ dùng chữ ngông cuồng nên xin vua cho phạt 100 trượng (roi), bắt đi đày ba năm và cấm thi suốt đời. Vua xem xét lại, sau cùng quyết định đ.ánh hỏng và cách tuột cả học vị cử nhân, nhưng cho phép được thi lại. Riêng án phạt đ.ánh 100 roi thì vẫn thi hành.
Điều lạ là cha ông nghe tin như sét đ.ánh ngang tai nhưng lại mừng vì cho rằng đó cũng là bài học để sửa mình. Ông về quê dùi mài kinh sử rồi ngay cuối năm đó (1847), ông trở lại dự thi hương và đỗ giải nguyên (thủ khoa). Sách Đại Nam thực lục cho hay: “Thi đình bị đ.ánh hỏng là bắt đầu từ Trứ”.
Một thời gian sau, ông trở thành một vị quan uy tín của triều Nguyễn, kinh qua rất nhiều chức vụ quan trọng. Ông là người khai sáng nghề nhiếp ảnh Việt Nam và là người đầu tiên đưa kỹ nghệ đóng tàu thủy của phương Tây vào nước ta.
Đặc biệt, ông là tác giả cuốn sách chống hối lộ có một không hai Từ thụ yếu quy, trong đó ông đưa ra 104 kiểu hối lộ không được nhận, và kiểu hối lộ đầu tiên mà ông chỉ mặt là “sĩ tử đi thi hối lộ để cầu được đỗ”.
Video đang HOT
Tượng cụ Đặng Huy Trứ đặt trước từ đường ở làng Thanh Lương (Hương Trà, Thừa Thiên – Huế)
Sửa bài cứu thí sinh, Cao Bá Quát suýt m.ất m.ạng
Năm Tân Sửu 1841, vua Thiệu Trị lên ngôi liền cho mở khoa thi để ghi dấu ấn đăng quang. Cao Bá Quát lúc đó đang làm công việc hành tẩu ở Bộ Lễ được triệu tập làm quan sơ khảo ở trường thi Thừa Thiên (thi hương) cùng với Phan Nhạ. Khi chấm quyển thi (bài thi) của thí sinh, ông thấy nhiều bài văn hay chữ tốt nhưng lại có mấy chữ phạm húy tên vua.
Chiếu theo trường quy thì phải bỏ đi, nhưng nghĩ thương cho sĩ tử bèn bàn với ông Phan Nhạ dùng muội đèn sửa những chữ phạm húy trong 24 bài thi, nhờ thế mà cứu đỗ thí sinh. Sự việc bại lộ, ông Quát và ông Nhạ thú nhận: “Sính bút làm càn chứ không phải do ai dặn dò, gửi gắm gì cả”. Án xử khép hai ông vào tội “trảm quyết” (c.hém đ.ầu).
Sách Đại Nam thực lục (đệ tam kỷ, quyển thứ 11, là sách sử của triều Nguyễn) chép lại diễn biến vụ án này khá chi tiết. Sau khi Bộ Lễ và Viện Đô sát tuyên án x.ử t.ử, vua Thiệu Trị liền “phúc thẩm”, xét thấy “bọn Quát” làm việc này là để cứu thí sinh nên tha cho tội x.ử t.ử mà giảm xuống án “giảo giam hậu” (giam vào ngục để chờ xử sau).
Quan chủ khảo Bùi Quỹ và phó chủ khảo Trương Tiến Sĩ (Trương Tấn Nhậm) bị xử cách chức, hai giám khảo Phan Văn Nhã và Trương Hảo Hợp bị giáng chức. Nguyễn Văn Siêu cùng tham gia làm khảo quan chỉ vì cho Bá Quát ngủ lại qua đêm ở phòng mình thôi mà cũng bị xử cách chức. Riêng năm thí sinh nhờ Cao Bá Quát sửa bài, vua cho thi lại và thấy văn đều khá nên cho lấy đỗ cử nhân.
Thanh tra bỏ qua lỗi thiên vị con quan: cách chức
Trước đó, vào khoa thi hương năm Ất Dậu (1825), triều đình của vua Minh Mạng cử quan tham tri Bộ Hình Nguyễn Hựu Nghi và quan thông chính sứ hiệp lý Bộ Lại Hoàng Quýnh đến kiểm tra (giám thí) trường thi Nghệ An. Tại đây, quan đốc học (tương tự giám đốc sở GD-ĐT) và một số quan lại địa phương đã cho những thí sinh là người thân quen bị hỏng thành đậu. Hai ông biết chuyện đó nhưng không báo lên quan trên.
Vài tháng sau sự việc bại lộ, Nguyễn Hựu Nghi bị giáng chức, Hoàng Quýnh bị cách chức đày đi Quảng Bình. Các quan coi thi, chấm thi và quan phủ huyện ở Nghệ An đều bị giáng chức hoặc chịu phạt. Mười thí sinh con quan hỏng thi mà được đỗ đã bị đ.ánh trượt hết.
Quay cóp nhau: đ.ánh trượt cả hai
Tại khoa thi hội năm Bính Thìn 1856, quan chủ khảo Phan Thanh Giản phát hiện hai quyển thi có lời lẽ, ý tứ hơi giống nhau liền niêm phong trình lên vua.
Vua Tự Đức xem xong phê rằng hai bài “giống nhau như một tay làm”, bèn lệnh cho Bộ Lễ xét kỹ thì thấy quyển của thí sinh Phan Khắc Kiệm thơ không thành luật, phú không nói ra ý đầu bài chứng tỏ không phải thực học. Quyển kia là của thí sinh Trần Gia Huệ, bạn thân với Kiệm, ngồi thi cùng một “vi” (khu vực thi) nên có thể Huệ đã cho Kiệm xem bài.
Vua phán: “Lấy học trò đỗ là cốt lấy ở hạnh, không cốt lấy ở văn” nên đ.ánh trượt cả hai, phạt 50 roi và đình lương một năm (do cả hai là cử nhân học ở Quốc Tử Giám), nhưng cho thi lại kỳ sau. Tất cả lính gác trường thi đều bị phạt 40 roi.
Vụ này được chép đầy đủ trong sách Đại Nam thực lục đệ tứ kỷ, quyển 14.
Theo t.uổi trẻ
Thi xưa: Mang "phao" bị gông cổ một tháng
Cũng như các triều đại trước, hệ thống thi cử dưới thời Nguyễn gồm có ba kỳ: thi hương, thi hội và thi đình. Thi hương là kỳ thi ở địa phương, gồm một số tỉnh thi chung một trường, nhằm mục đích kén chọn người tài để vào dự thi hội và thi đình. Các trường miền Bắc thi hương khoảng tháng 10, miền Trung và Nam khoảng tháng 3 đến tháng 7.
Thi từ sáng sớm đến tối mịt
Trống điểm canh tư (chừng 1g sáng) thí sinh phải có mặt ở trường thi để nghe gọi tên, đến khoảng canh năm tám khắc (khoảng 5g sáng) thì thí sinh phải vào hết trong trường. Thí sinh làm bài cho đến giờ Thân (3-5 giờ chiều) thì bắt đầu nộp bài, hạn cuối là hết canh một (tức 19g). Vì vậy, thí sinh vào trường phải chuẩn bị đầy đủ lều, chõng, chiếu, tráp đựng nghiên, bút, giấy, mực, dao kéo... và thức ăn dùng trong một ngày.
Quan trọng nhất là chuẩn bị quyển thi (tức giấy làm bài thi đóng thành quyển), phải giữ gìn hết sức sạch sẽ. Quyển thi là do thí sinh đem nộp trước cho dinh đốc học để kiểm tra, đóng dấu. Khi quan trường gọi đúng tên, thí sinh phải "dạ" thật to rồi vào cổng trường thi để nhận lại quyển thi. Vào trường thi, thí sinh tìm chỗ cắm lều, đặt chõng, đến khi sáng rõ mặt thì xong để chuẩn bị làm bài thi.
Tứ trường và thiên kinh vạn quyển
Theo Khâm Định Đại Nam Hội điển sự lệ, thi hương có khi thi ba vòng (người xưa gọi tam trường) có khi thi bốn vòng (tứ trường). Vòng một thi kinh nghĩa (tức các sách tứ thư, ngũ kinh của Nho giáo), vòng hai thi chiếu biểu (tức soạn thảo các văn bản hành chính như chiếu, biểu, sớ, dụ...), vòng ba thi thơ phú (sáng tác theo chủ đề của đề thi), vòng bốn thi văn sách (tương tự như thi tự luận).
Vòng thi kinh nghĩa tương đối dễ với thí sinh, chỉ cần thuộc lòng tứ thư, ngũ kinh và trình bày cho đúng ý của người xưa. Vòng thi chiếu biểu phải thuộc hàng trăm bài loại này rồi chắt lọc tinh hoa để viết thành bài thi. Dễ làm và khó đỗ nhất là kỳ thi thơ phú. Dễ vì suốt cả ngày chỉ cần sáng tác một bài thơ tối đa 16 câu và một bài phú tám câu, nhưng cái khó là phải hay, vì cái hay nó vô cùng.
Vòng bốn thi văn sách thì tự do trình bày theo kiến giải riêng của mình, tương tự như thi tự luận ngày nay. Muốn qua được vòng thi này, không những phải làu thông kinh sử mà còn phải biết vận dụng sở học của mình để trình bày những kiến giải mới lạ. Đề thi thường hỏi đủ mọi lĩnh vực: thiên văn, địa lý, bói toán, y học... đặc biệt là những câu hỏi về thời sự, đòi hỏi thí sinh phải có những kiến giải độc đáo và đưa ra giải pháp khả thi. Thi tứ trường nhưng phải học thiên kinh vạn quyển là thế!
Quang cảnh trường thi Nam Định khoa thi năm Nhâm Tý (1912) với chòi canh và lều chõng của thí sinh - Ảnh tư liệu
Mang tài liệu vào trường thi: gông cổ, đ.ánh 100 roi
Không được mang tài liệu vào trường thi không nói chuyện ồn ào, đi lại lộn xộn không được quên đóng dấu "nhật trung" (là dấu giáp lai các trang bài thi, dấu xác định bài thi được làm tại trường thi...) cấm ngồi không đúng chỗ, tự ý vứt bỏ hoặc sửa chữa bảng tên cấm kê khai gian lận tên t.uổi cấm nộp bài trễ hạn. Các quy định đó xem ra cũng không khác gì bây giờ, nhưng hình phạt cho người vi phạm thì rất nghiêm khắc. Nếu bị phát hiện mang tài liệu vào phòng thi sẽ bị đóng gông một tháng, sau đó bị đ.ánh 100 roi. Nói chuyện ồn ào thì không những thí sinh bị trị tội mà còn truy tội cả các vị quan đốc học, giáo thụ và huấn đạo ở địa phương.
Trong bài thi lại có những quy định khác, rắc rối và ngặt nghèo hơn, chủ yếu là những lỗi về hình thức mà thí sinh phải tránh. Đầu tiên là lỗi khiếm tị (không biết tránh chữ húy). Bài thi của thí sinh phải tránh viết những chữ húy kỵ của triều đình, đó là tên của tất cả các đời vua, hoàng hậu, kể cả ông bà tổ tiên vua rồi thì tên lăng, miếu, cung, điện, làng quê của vua...
Sau lỗi khiếm tị là lỗi khiếm trang và khiếm đài. Khiếm trang có nghĩa là thiếu phần tao nhã, do dùng những từ thô tục về nghĩa cũng như về âm, thiếu tôn kính với các từ tôn nghiêm. Đang hành văn mà gặp những từ tôn kính như thiên, địa, đế, hậu... thì phải tự động sang hàng và đài (nâng cao lên trong dòng chữ). Nếu không là mắc lỗi khiếm đài.
Chưa hết, bài thi phải viết loại chữ chân phương, thiếu một nét, một chấm xem như mắc lỗi. Quyển thi nếu bị ố bẩn, tì vết, xem như làm dấu cũng bị đ.ánh rớt. Lệ còn quy định mỗi quyển thi không được đồ (xóa bỏ), di (sót), câu (móc), cải (sửa) quá 10 chữ. Khi làm xong bài, cuối quyển thi phải ghi rõ số chữ đã đồ, di, câu, cải. Nếu đồ, di, câu, cải vượt quá 10 chữ, hoặc sai sót, ố bẩn, tì vết không thể khắc phục thì đem lên quan trường xin đổi quyển thi khác hợp lệ. Phạm vào lỗi gì đều được niêm yết rõ lên bảng con ở mỗi khu vực cho thí sinh biết vì sao mà hỏng thi.
Những thí sinh chỉ đỗ được ba trường thi hương thì được học vị tú tài. Những thí sinh vượt qua được cả bốn trường thì được học vị cử nhân, được ban cấp áo mão, ban yến (đãi tiệc), rồi vinh quy bái tổ.
Tiếp tục cuộc đua tiến sĩ
Tân cử nhân về quê tiếp tục đèn sách đợi sang năm vào kinh đô dự kỳ thi hội, cùng với những cử nhân của các khoa trước đó, những thí sinh đã vượt qua một kỳ khảo hạch đặc biệt do triều đình, và một số ít quan lại muốn có học vị cao hơn. Cách thức làm bài và trường quy thi hội không khác mấy với thi hương, chỉ khác là phạm quy thì bị tội nặng hơn.
Thi hội không có truyền lô (xướng danh) nhưng lễ yết bảng (công bố kết quả) rất long trọng. Bảng chính ghi tên những người đạt hạng trúng cách, bảng thứ ghi tên người hạng thứ trúng cách.
Chỉ những người trúng cách mới được tiếp tục tham gia thi đình, tổ chức trong cung đình, do đích thân nhà vua ra đề và là người chấm thi cuối cùng. Quyển thi và quyển nháp đều do bộ Lễ cấp, có rọc phách hẳn hoi. Vua chấm thi vẫn không biết bài đó của ai. Thi đình thực chất là cuộc phúc tra cuối cùng nhằm thẩm định và xếp hạng các tân tiến sĩ.
Sau khi vua chấm bài thì học vị của các sĩ tử được quyết định và bảng vàng ghi danh là vinh hiển tột cùng. Các tiến sĩ có tên niêm yết trên bảng vàng sẽ được ban yến tiệc trong cung, được bệ kiến hoàng thượng, được thăm hoa ở vườn ngự uyển, được cưỡi ngựa dạo khắp kinh thành, rồi vinh quy bái tổ. P.hần t.hưởng cao quý nhất cho tiến sĩ là được khắc tên vào bia đá đặt ở Văn Miếu để lưu danh mãi mãi.
Hệ thống học vị dưới triều Nguyễn 1. Thi hương đỗ tam trường (ba vòng đầu), đạt học vị: tú tài đỗ tứ trường: hương cống (về sau gọi là cử nhân) đỗ thủ khoa: giải nguyên. 2. Thi hội: đỗ bảng chính gọi là trúng cách được tiếp tục dự thi đình đỗ bảng thứ là thứ trúng cách, được học vị: phó bảng đỗ thủ khoa: hội nguyên. 3. Thi đình: đỗ thi đình đạt học vị chung là tiến sĩ đỗ thủ khoa: đình nguyên. Trong đó, đỗ từ 8-10 điểm được xếp bậc đệ nhất giáp. 10 điểm được lấy đỗ đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhất danh, thường gọi là trạng nguyên. 9 điểm: đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhị danh, thường gọi là bảng nhãn. 8 điểm: đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ tam danh, thường gọi là thám hoa.
Theo t.uổi trẻ
Bài thi sẽ bị hủy nếu viết vẽ những nội dung không liên quan Huỷ bỏ kết quả thi của cả 3 môn thi đối với những thí sinh viết vẽ những nội dung không liên quan đến bài thi sửa chữa, thêm bớt vào bài làm sau khi đã nộp bài dùng bài của người khác để nộp... Đó là một trong những quy định của Bộ GD-ĐT trong công tác chấm thi đại học, cao...
