AEC và TPP có hiệu lực: Đường dài mới biết ngựa hay!

Với khoảng 50 triệu người trong độ tuổi lao động, Việt Nam đang là nước có nguồn nhân lực khá dồi dào so với nhiều quốc gia trong khu vực và thế giới. Sức trẻ, tinh thần chăm chỉ, cần mẫn là ưu điểm. Tuy nhiên, đó là câu chuyện của vài năm về trước, còn bây giờ, khi AEC và mới nhất là TPP bắt đầu có hiệu lực, lao động Việt Nam sẽ phải đối mặt với những vấn đề gì?

Những con số biết nói

Theo Tiến sĩ Hoàng Trung (Đại học Kinh tế TP.HCM) thì hiện nay, nguồn nhân lực Việt Nam đang hình thành hai loại: nhân lực phổ thông và nhân lực chất lượng cao, trong đó nhân lực chất lượng cao chiếm tỷ lệ rất thấp. Theo số liệu thống kê năm 2010, trong tổng số 48,8 triệu lao động đang trong độ tuổi làm việc, nước ta có khoảng 20,1 triệu lao động đã qua đào tạo, số người từ 15 tuổi trở lên được dạy nghề và chuyên môn kỹ thuật chưa đạt tới 50%. Nếu xét về bằng cấp, chứng chỉ do các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước cấp chỉ có khoảng 8,4 triệu người đạt được.

Nguồn nhân lực Việt Nam đang có sự mất cân đối về cơ cấu phân bổ lao động theo các ngành, nghề. Trong đó, nguồn nhân lực nông dân có gần 63 triệu người (chiếm hơn 70% dân số), nguồn nhân lực công nhân là 9,5 triệu người (gần 10% dân số), nguồn nhân lực trí thức, tốt nghiệp từ đại học, cao đẳng trở lên là hơn 2,5 triệu người (chiếm khoảng 2,15% dân số), nguồn nhân lực từ các doanh nghiệp chỉ đạt khoảng 2 triệu người…

Số liệu phân tích của Ngân hàng Thế giới cho thấy, Việt Nam đang rất thiếu lao động có trình độ tay nghề, công nhân kỹ thuật bậc cao và chất lượng nguồn nhân lực nước ta cũng thấp hơn so với nhiều nước khác. Nếu tính trên thang điểm 10 thì chất lượng nhân lực của Việt Nam chỉ đạt 3,79 điểm (xếp thứ 11/12 nước châu Á tham gia xếp hạng của Ngân hàng Thế giới – 2010), trong khi Hàn Quốc là 6,91; Ấn Độ là 5,76; Malaysia là 5,59; Thái Lan là 4,94… Ngoài ra, trên thế giới, tỷ lệ lao động đã qua đại học là 1, trung học chuyên nghiệp là 4 và công nhân kỹ thuật là 10. Trong khi đó, ở Việt Nam, tỷ lệ này đang là 1 – 1,3 – 0,92.

Các nguồn tuyển dụng nước ngoài đánh giá lao động Việt Nam khá cao ở sự thông minh, tính nhanh nhạy trong việc nắm bắt và tiếp thu cái mới. Tuy nhiên, dù dồi dào về lượng nhưng nguồn nhân lực nước ta lại chưa đạt chuẩn về chất. Tại thời điểm các hiệp định thương mại toàn cầu được xúc tiến, lao động Việt Nam cần được nâng cao chất lượng hơn nữa để bắt kịp xu thế chung.

Đứng yên, nghĩa là đang thụt lùi!

Khi AEC có hiệu lực, lao động của các nước trong khối ASEAN sẽ có thể tự do di chuyển trong khu vực. Điều này sẽ mang đến nhiều cơ hội việc làm cho lao động Việt Nam. Nguồn nhân lực nước ta có điều kiện ra nước ngoài làm việc, giao lưu trong cộng đồng ASEAN đa văn hóa, học tập thêm nhiều điều bổ ích, nâng cao năng lực cho chính mình. Tuy nhiên, sự cạnh tranh trong quá trình tìm kiếm cơ hội làm việc đòi hỏi người lao động cần có trình độ ngoại ngữ tốt, tích lũy được nhiều kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng làm việc, có tinh thần và khả năng hòa nhập tốt, sẵn sàng khám phá và chinh phục thử thách. Vô hình trung, cánh cửa AEC trở thành “chiếc máy lọc” đối với nguồn lao động hiện tại của Việt Nam, gia tăng cơ hội nghề nghiệp cho người có năng lực, giỏi ngoại ngữ, đồng thời giảm thiểu nhân lực yếu kém, không đủ điều kiện cung ứng cho thị trường việc làm trong khu vực ASEAN.

Mới đây, Hiệp định TPP đã hoàn tất đàm phán, chỉ còn chờ quốc hội/nghị viện các nước phê chuẩn, mở ra bước chuyển lớn cho kinh tế Việt Nam, trong đó nguồn lao động nhận được nhiều sự quan tâm. Sở dĩ, TPP được trông chờ là bởi “TPP sẽ cho phép tạo ra những chuỗi sản xuất dựa trên công nghệ Mỹ hay Nhật, nguồn lực của Úc và lao động của Việt Nam” Giáo sư Feng Wei, Đại học Phúc Đán (Thượng Hải – Trung Quốc) nhận định. Tuy nhiên, theo phân tích của các chuyên gia kinh tế, TPP chỉ mang lại cơ hội chứ không trực tiếp mang đến lợi ích. Vì vậy, TPP đòi hỏi lao động ở các nước thành viên, trong đó có Việt Nam phải chủ động nắm bắt cơ hội để tạo ra những lợi ích đáng mong đợi.

Thực tế cho thấy, nhân lực Việt Nam sẽ gặp khá nhiều khó khăn khi trình độ chuyên môn, kỹ năng chưa cạnh tranh được với lao động nước ngoài. Trong đó, ngoại ngữ vẫn là một trong những trở ngại lớn nhất. Chính điều này sẽ hạn chế khả năng tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp của nhân sự người Việt với các nước trong khu vực và trên thế giới khi Hiệp định TPP chính thức có hiệu lực.

Tiến sĩ Nguyễn Hữu Thảo đến từ Hội Khoa học phát triển nguồn nhân lực – Nhân tài Việt Nam (TP.HCM) cho rằng, việc xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao phải bắt đầu từ giáo dục, đào tạo. Ngoài trình độ chuyên môn, lao động Việt Nam cần nâng cao khả năng giao tiếp tiếng Anh để có thể làm việc trong môi trường nước ngoài. Trên hành trình tìm kiếm cơ hội vàng từ các doanh nghiệp đa quốc gia, tiếng Anh sẽ là yếu tố cần thiết, giúp người Việt Nam hòa nhập và thích nghi tốt với điều kiện làm việc năng động, nhiều cạnh tranh nhưng cũng lắm trải nghiệm tuyệt vời.

Theo Diễn đàn doanh nghiệp