Xôi tím- món quà dẻo thơm ngon nức tiếng vùng núi phía Bắc

Nếu có dịp đến với một số tỉnh vùng núi phía Bắc như Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn hay Tuyên Quang…du khách sẽ được thưởng thức món xôi tím đậm chất núi rừng được chế biến từ gạo nếp nương do bà con các dân tộc nơi đây sáng tạo ra với kinh nghiệm vô cùng đặc sắc và ngon miệng.

Món xôi tím luôn hấp dẫn du khách mỗi dịp lên vùng cao phía Bắc. Ảnh: T.L

Khi thưởng thức xôi tím cho ta cảm nhận hương thơm, độ dẻo, vị ngọt béo và ngậy đặc trưng không lẫn với bất kỳ loại xôi nào. Nhiều người đã từng thưởng thức xôi tím đều cho rằng ăn món xôi này chỉ thấy no chứ hông biết chán, cũng bởi màu sắc và lá cây làm cho món xôi trở nên mát, không dễ gì ngấy được. Những hạt xôi dẻo mềm, ngọt, thơm lừng, mùi vị đặc trưng thật khó lẫn với bất kỳ loại xôi nào đã từng thưởng thức.

Bà con các dân tộc phía Bắc thường ăn xôi tím muối vừng, khi ăn cần nhẩn nha nhai, càng nhai càng thấy ngọt. Đây cũng là món món ăn tiện lợi, có thể mang theo những buổi lên nương lên rẫy, đôi khi có khách đến thăm nhà hoặc lễ hội thì thường có thêm món thịt lợn ram đậm.ăn kèm cùng xôi.

Sở dĩ món xôi có màu tím bắt mắt là do đã được nhuộm màu gạo nếp trước khi đem đồ chín. Công đoạn nhuộm cho gạo lên màu tím như vậy cũng rất kỳ công. Gạo nấu xôi thường dùng là gạo nếp nương hạt to, mẩy đều đem ngâm và vo, đãi thật sạch, sau đó nhuộm tím cho gạo bằng lá cẩm, một loại cây chỉ có ở miền núi cao.

Với kinh nghiệm của đồng bào các dân tộc, khi nấu xôi tím cần 2 loại nguyên liệu chính là gạo nếp và lá cẩm. Gạo đồ xôi là loại gạo nếp nương được trồng trên những thửa ruộng bậc thang. Lá cẩm là loại lá được hái trên rừng về rửa sạch rồi bỏ vào nồi nước nấu để cho ra màu tím. Nước lá để nguội rồi cho gạo nếp vào ngâm vài giờ để màu tím thấm đều hạt gạo sau đó mới cho vào chõ đồ thành xôi.

Cách nấu xôi tím thật ra cũng vô cũng đơn giản, đầu tiên rửa sạch lá cẩm, cho nước vào đun sôi với muối khoáng 5-7 phút cho màu tím trong lá cẩm ra hết rồi lọc bỏ bã. Để nước lá cẩm còn nóng già tay thì cho gạo vào ngâm. Chú ý nước lá cẩm phải ngập trên gạo khoảng 3cm vì sau khi ngâm gạo sẽ nở ra. Ngâm gạo nếp với lá cẩm từ 6-8h như vậy món xôi tím lá cẩm sẽ ngon và bùi hơn.

Gạo nếp sau khi ngâm với lá cẩm được vớt ra cho vào chõ đồ xôi bắt đầu đồ. Nếu không có chõ, bạn có thể nấu xôi lá cẩm bằng nồi cơm điện cũng được nhưng hạt xôi sẽ không được tơi như nấu bằng chõ. Xôi tím có màu đậm hay nhạt là tùy vào nước lá cẩm đặc hay loãng tùy vào kinh nghiệm của mỗi người. Xôi vừa chín tới, từng hạt từng hạt xôi mềm dẻo ánh lên màu tím tươi rói, bóng mẩy, mới nhìn đã thấy ngon mắt là đạt.

Món xôi ngũ sắc nét ẩm thực đặc trưng của đồng bào các dân tộc vùng cao phía Bắc. Ảnh: T.L

Ngoài xôi tím, đồng bào các dân tộc vùng cao phía Bắc còn kết hợp với nhiều thứ lá cây, thảo dược trong tự nhiên có màu đỏ tươi, đỏ thẫm, vàng, nâu, tím để chế biến thành mâm xôi ngũ sắc thết đãi khách.

Xôi ngũ sắc không chỉ ăn ngon miệng mà còn mang nhiều ý nghĩa độc đáo, mỗi màu sẽ có những ý nghĩa riêng nó tượng trưng cho khát vọng của con người nơi đây. Màu xanh tượng trưng cho núi rừng bạt ngàn, màu vàng tượng trưng cho sự sung túc đầy đủ, màu trắng tượng trưng cho tình yêu gắn kết và trong sáng, sự thủy chung. Mỗi một gam màu đều thể hiện cho một bức tranh sống động của bà con các dân tộc vùng núi cao mộc mạc và thân thương. Đây là món ăn không thể thiếu trong những bữa ăn hằng ngày hoặc thết đãi khách quý.

Đối với bà con các dân tộc vùng cao phía Bắc, ngoài việc dùng để chế biến thức ăn, lá cẩm còn được biết đến là một loại cây thuốc có tính mát, tác dụng chữa các bệnh như ho, viêm phế quản, nhiều đờm… Nhưng thật sự lá cẩm được dùng nhiều để đồ xôi tím có màu sắc đẹp và hấp dẫn

Rong ruổi trên những cung đường miền rừng núi phía Bắc đẹp như mơ, chỉ cần đem theo xôi tím và một chút muối vừng, hoặc thịt ram mằn mặn kèm theo thì dừng chân ở đâu cũng có thể bày ra thưởng thức. Bởi vậy, du khách nếu lên đây, hãy thưởng thức các món ăn đậm đà bản sắc và đừng quên sắc màu tuyệt đẹp, hương vị của món xôi tím – món quà dẻo thơm ngon nức tiếng vùng cao phía Bắc.