Xây dựng sân chơi, không gian công cộng trong khu phố cổ Hà Nội

Tại những khu dân cư thuộc phố cổ Hà Nội – nơi ‘ tấc đất, tấc vàng’, việc xây dựng sân chơi, không gian công cộng tưởng chừng như không thể.

Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của Ban quản lý Phố cổ Hà Nội, chính quyền địa phương, ThinkPlaygrounds và HealthBridge đã tạo dựng nên nhiều sân chơi, không gian sinh hoạt cộng đồng thông qua dự án Sân chơi trong phố từ năm 2015.

Các em nhỏ đang chơi tại “Sân chơi trong phố” khu phố đi bộ Hà Nội.

Xu hướng trên thế giới về tổ chức không gian đô thị theo hướng có lợi cho sức khỏe

Trên thế giới, việc tái thiết các đường phố thành không gian công cộng đô thị dành cho con người chứ không phải cho xe cộ không còn là ý tưởng mới mẻ. Times Square tại thành phố New York (Hoa Kỳ) là một ví dụ điển hình. Từ năm 2009, chính quyền thành phố đã quyết định hạn chế toàn bộ phương tiện cơ giới đi qua Times Square.

New York đã tốn nhiều công sức để tái thiết Times Square từ một trong những đường phố có lưu lượng giao thông cơ giới nhộn nhịp bậc nhất thế giới trước đây thành một khu vực hoàn toàn dành cho người đi bộ. Hiện hàng ngày có khoảng 400,000 người thường xuyên hoạt động vui vẻ và an toàn tại khu vực này.

Ngoài ra, còn rất nhiều những ví dụ thành công khác khắp nơi trên thế giới khi chính quyền các đô thị nỗ lực chuyển đổi các đường phố chỉ để xe cộ qua lại thành những điểm đến mang lại bản sắc, giá trị, thương hiệu cho thành phố như: Đại lộ Boulevard Saint Laurent tại Montreal (Canada), Van Gogh Walk tại London (Anh) hay Insadong-gil tại Seoul (Hàn Quốc)…

Được biết, khi xây dựng đô thị nén, cần ưu tiên người đi bộ, xe đạp và giao thông công cộng nhằm tạo ra các đô thị bền vững, có lợi cho sức khỏe là xu hướng, phong trào đang phát triển nhanh chóng trên toàn cầu. “Xây dựng các thành phố và khu dân cư toàn diện, an toàn, thích ứng và bền vững” là một trong những mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) mà các quốc gia thành viên của Liên hợp quốc đang hướng tới và cam kết cùng thực hiện trong giai đoạn 15 năm tới đến 2030. Việc quy hoạch hệ thống đường giao thông, chuyển đổi các tuyến đường phù hợp thành khu vực đi bộ để giảm thiểu việc di chuyển bằng cơ giới cá nhân, ô tô và xe máy cho những chuyến đi không cần thiết, phát triển giao thông công cộng, khuyến khích việc đi lại năng động, đi bộ và xe đạp, và phát triển hệ thống không gian công cộng chất lượng là các biện pháp đóng vai trò quan trọng giúp các thành phố, quốc gia đạt được các mục tiêu SDGs đề ra.

Sự thiếu vắng không gian cảnh quan, cây xanh sân chơi cho trẻ em do không có quỹ đất

Các không gian công cộng ngoài trời tại khu phố cổ Hà Nội xưa kia đã hiếm nay lại càng quý giá khi mà sức ép đô thị hóa, bất động sản ngày càng gia tăng, với mỗi mét vuông đất có giá từ vài trăm triệu đến một tỉ đồng. Vì vậy, không gian công cộng ngoài trời, vườn hoa, sân chơi tại khu phố cổ Hà Nội chỉ có thể “đếm trên đầu ngón tay”. Trong danh sách 10 vườn hoa trên địa bàn quận Hoàn Kiếm chỉ có duy nhất vườn hoa Đường Thành, phường Cửa Đông với diện tích 990m2 thuộc phạm vi Khu phố cổ Hà Nội.

Tuy nhiên vườn hoa này cũng chỉ như một đảo giao thông, khó tiếp cận vì nằm trên đường biên của khu phố cổ, bị ngăn cách bởi các đường giao thông khu vực. Sân chơi cho trẻ em thì hoàn toàn không có. Như vậy, những số liệu trên cho thấy người dân phố cổ Hà Nội, đặc biệt là trẻ em đang sống trong một môi trường đô thị vô cùng thiếu các cơ sở hạ tầng xã hội phục vụ các hoạt động thể chất, vui chơi, giao tiếp xã hội thường xuyên.

Những nỗ lực để phát triển Thành phố sống tốt

Từ nhiều năm nay, UBND quận Hoàn Kiếm vẫn kiên trì với việc phát triển khu phố đi bộ với mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân và phát triển đô thị bền vững. Năm 2003, một tuyến phố đi bộ thương mại hay còn gọi là “Chợ đêm”, bắt đầu từ phố Hàng Đào đến chợ Đồng Xuân đã được đưa vào hoạt động vào ba tối cuối tuần.

Sau thời gian 10 năm vận hành thử, rút kinh nghiệm, lắng nghe ý kiến của nhân dân, đến tháng 10/2014, khu phố đi bộ Hà Nội gồm 6 phố, Hàng Buồm – Mã Mây – Hàng Giầy – Lương Ngọc Quyến – Tạ Hiện – Đào Duy Từ chính thức hoạt động vào các tối cuối tuần. Nối tiếp thành công, tháng 9/2016, quận Hoàn Kiếm tiếp tục mở rộng không gian đi bộ ra khu vực xung quanh hồ Hoàn Kiếm và các 16 đoạn đường phố lân cận.

Theo KTS.Đinh Đăng Hải – Cán bộ cấp cao Dự án Thành phố Sống tốt (Livable Cities) thuộc HealthBridge: Trên nền tảng phát triển của khu vực phố đi bộ, Thinkplaygrounds và HealthBridge phối hợp cùng Ban quản lý Phố cổ Hà Nội đã chọn Đào Duy Từ – một trong những đường phố thương mại truyền thống nằm trong khu vực này làm địa điểm phát triển sân chơi cho trẻ em.

Từ tháng 4/2015, mỗi tối thứ Bảy hàng tuần, phố Đào Duy Từ đã được tổ chức thành một “Sân chơi trong phố” di động để phục vụ miễn phí các em nhỏ trong khu vực và du khách. Các thiết bị chơi được làm bằng vật liệu thiên nhiên, thân thiện môi trường như tre, gỗ hay vật liệu tái sử dụng như lốp xe ô tô, bobbin (lõi cuộn cáp điện) và pallet (tấm kê hàng) bằng gỗ.

Cụ thể, mỗi tối thứ Bảy, một nhóm các tình nguyện viên cùng lắp đặt các thiết bị chơi để tạo ra một sân chơi di động tại phố Đào Duy Từ. Diện tích của sân chơi này khoảng 1.000m2 (diện tích mặt đường), dài 200m và rộng 5m. Theo đó, trẻ em và phụ huynh có cơ hội vui chơi miễn phí với các thiết bị chơi ở đây, tham gia vào các trò chơi dân gian phát triển tư duy, thể chất, rèn luyện sự kiên trì, nhanh nhẹn và khéo léo.

Tại sân chơi này, các em nhỏ còn có cơ hội gặp gỡ các bạn bè cũ, làm quen thêm các bạn mới. Sân chơi trong phố mang đến cho trẻ em phố cổ cơ hội vui chơi hoạt động thể chất, giao tiếp xã hội trong phạm vi khu dân cư nơi mà các trải nghiệm cần thiết như vậy đang rất thiếu.

Từ những trò chơi dân gian như phi ngựa tre, cà kheo, hay ô ăn quan, nhảy dây, đánh chuyền… đến các trò chơi thể chất, trí tuệ hay khéo léo đều thu hút không chỉ các em nhỏ địa phương mà còn cả trẻ em du khách thích thú trải nghiệm. Mỗi tối thứ Bảy hàng tuần có khoảng năm trăm trẻ em cùng cha mẹ, hàng nghìn lượt khách đến với phố đi bộ và Sân chơi trong phố để trải nghiệm những trò chơi và giao lưu với bạn bè. Trong đó hơn 60% là trẻ em dưới 6 tuổi và hơn 30% là các em sống trong khu vực phố cổ.

Trong thời gian thử nghiệm, mô hình Sân chơi trong phố đã nhận được sự ủng hộ của nhân dân. Có phụ huynh đã tình nguyện tài trợ nước uống cho trẻ em chơi, nhiều em nhỏ cùng tham gia với các tình nguyện viên vận chuyển và lắp đặt đồ chơi.

Các kiến trúc sư và tình nguyện viên cùng cộng đồng tổ chức sân chơi trong phố.

Từ tháng 4/2015 đến tháng 6/2015, Sân chơi trong phố đã được thử nghiệm thành công tại phố Đào Duy Từ, sau đó mô hình sân chơi di động đã được áp dụng trong không gian phố đi bộ cuối tuần hồ Hoàn Kiếm từ năm 2016. Một cơ chế cho việc sử dụng nguồn lực của chính quyền địa phương cùng với việc huy động sự tham gia của cộng đồng chung tay tạo dựng sân chơi cho trẻ em là cần thiết để duy trì hoạt động nhiều lợi ích và ý nghĩa này một cách bền vững.

Với bài học kinh nghiệm thành công của Sân chơi trong phố, có thể khẳng định rằng “thiếu quỹ đất” không phải là rào cản không thể vượt qua cho vấn đề thiếu sân chơi. Bằng lòng nhiệt tình, hiểu biết và sáng tạo, cộng đồng sẽ cùng chung tay để “biến điều không thể thành có thể”, tổ chức không gian công cộng nói chung và sân chơi nói riêng nhằm góp phần xây dựng một Hà Nội sống tốt cho trẻ em và mọi người.

Một số giải pháp phát triển không gian công cộng và sân chơi trong điều kiện hạn hẹp quỹ đất

Cũng theo KTS.Đinh Đăng Hải, để phát triển các không gian công cộng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân trong khu phố cổ hạn hẹp diện tích, thành phố Hà Nội nên áp dụng biện pháp Chuyển đổi những đường phố phù hợp thành không gian công cộng theo hướng gọn nhẹ hơn, nhanh hơn và rẻ hơn.

Biện pháp này được các chuyên gia đánh giá là không tốn kém chi phí giải phóng mặt bằng, không cần đến những diện tích đất trống chưa sử dụng và hơn cả là tính khả thi cao và có thể triển khai ngay.

Như là tạo dựng các tuyến đi bộ hấp dẫn và chất lượng: Các tuyến giao thông cơ giới phù hợp có thể được đóng lại hoàn toàn hoặc đóng trong những khoảng thời gian nhất định để dành cho người đi bộ. Đường phố cần được trang trí bằng các vật liệu địa phương, thân thiện môi trường và có mục đích sử dụng rõ ràng hơn là chỉ riêng mục đích làm đẹp. Trong hình ảnh phía dưới chúng ta có thể thấy ví dụ về các đường phố được trang trí bằng các sản phẩm địa phương như lồng chim, ô vải để tạo bóng mát cho người đi bộ.

Đồng thời, tạo dựng các không gian cảnh quan, cây xanh trên vỉa hè: Các vỉa hè đủ độ rộng trong khu phố cổ có thể được tổ chức thành các công viên nhỏ, vườn hoa mà vẫn đảm bảo độ thông thoáng và an toàn cần thiết cho khách bộ hành.

Các công viên nhỏ này được bố trí ghế ngồi, bóng mát, cùng các dịch vụ cần thiết cho nhân dân địa phương và du khách. Điển hình là vỉa hè tại một khu vực thương mại với nhiều cửa hàng tại San Fransico (Hoa Kỳ) được bố trí ghế ngồi tạo ra những điểm nghỉ chân thuận tiện cho người đi bộ.