Vua Rắn – ‘mảnh ghép’ bí ẩn bậc nhất của người Maya: Giới khảo cổ điên đầu giải mã

Trong những năm tháng huy hoàng của nền văn minh Maya kỳ bí, có một sự thật mà rất ít người biết, đó là sự tồn tại vương quốc hùng mạnh của các vị Vua Rắn.

LTS: Maya được cho là một trong những nền văn minh lớn và bí ẩn bậc nhất trong lịch sử loài người.

Bài viết của phóng viên National Geographic danh tiếng Erik Vance sẽ cho chúng ta thấy bí ẩn về hành trình tìm kiếm dấu vết của đế chế ‘bị lãng quên’ hùng mạnh dưới sự trì vì của Vua Rắn trong lịch sử nền văn minh Maya huyền bí, thông qua trải nghiệm thực tế và chia sẻ của những nhà khảo cổ hàng đầu.

Bài 1: Tìm kiếm vương quốc ‘mất tích’ Vua Rắn trong nền văn minh Maya: Những mảnh ghép bí ẩn

Tìm kiếm những mảnh ghép đầu tiên của nền văn minh Maya

Thành phố cổ Holmul thoạt nhìn không có nhiều ấn tượng, với một loạt những ngọn đồi dốc, nhiều cánh rừng rậm ở miền bắc Guatemala, gần biên giới Mexico.

Những cánh rừng ở đây trong lưu vực Petén, dày và ấm nhưng khô hơn hơn bạn nghĩ. Mọi thứ xung quanh tĩnh lặng lạ thường, ngoại trừ tiếng ve sầu kêu râm ran và thỉnh thoảng có tiếng la hét của bầy khỉ.

Mặt nạ ngọc bích được tìm thấy trong một ngôi mộ ở đô thành Calakmul được cho là quý hơn vàng, vì theo quan niệm của người Maya ngọc bích gợi nên sự tái sinh và chu kỳ nông nghiệp hàng năm.

Quan sát kỹ hơn, bạn có thể nhận thấy rằng hầu hết những ngọn đồi này đều được sắp xếp thành những vòng cung khổng lồ, giống như hình ảnh nhiều du khách ngồi quây quần xung quanh một ngọn lửa trong một đêm lạnh lẽo.

Sau đó, khi lại gần hơn, bạn sẽ nhận thấy các phần của những ngọn đồi tưởng chừng tầm thường kia được làm bằng đá đã được cắt gọt, và một số còn có đường hầm bí ẩn ở hai bên mặt đá.

Kỳ thực chúng không phải là tất cả các ngọn đồi, mà một số chính là các kim tự tháp cổ đại bị ‘lãng quên’ sau khi nền văn minh Maya suy sụp cách đây một thiên niên kỷ.

Trên thực tế, đây là một khu định cư ’sầm uất’ trong thời kỳ cổ điển của nền văn minh Maya (khoảng năm 250-900), nay là khu vực Trung Mỹ và miền nam Mexico.

Tuy nhiên, do những tranh giành về quyền lực tối thượng và xung đột lâu năm giữa các đô thành, đã đưa đến việc lập ra đế quốc Maya trong lịch sử.

Đế chế huyền bí của Vua Rắn và những phát hiện đầu tiên

Một trong số các thành phố ở đây đã chiếm ưu thế và có mối quan hệ gần gũi với một đế chế trong lịch sử Maya. Đó là đế chế được cai trị bởi các vua rắn của Kaanul, triều đại mà cách đây chỉ vài thập kỷ trước không ai biết đến.

Nhờ những khu vực xung quanh thành phố, bao gồm cả Holmul, và thông qua quá trình tìm kiếm, khai quật, các nhà khảo cổ hiện đang ghép nối những mảnh ghép về câu chuyện những vị vua rắn huyền bí trong nền văn minh Maya.

Vào thế kỷ thứ 7, các vị vua rắn cai trị vương quốc tại kinh thành Calakmul (ngày nay là miền nam Mexico). Tại Calakmul, họ đã thiết lập, xây dựng và quản lý một hệ thống liên minh chính trị vô cùng phức tạp. Trong hình là một kim tự tháp cao gần 55 mét.

Holmul không phải là một địa danh lớn và nổi tiếng giống như thành phố cổ Tikal huyền thoại ở gần đó, và hầu như nơi đây bị các nhà khảo cổ vô tình bỏ qua.

Mãi tới năm 2.000, nhà khảo cổ Francisco Estrada-Belli, tìm đến nơi này để khám phá và thu thập một vài thông tin về nguồn gốc của người Maya.

Một trong những thứ đầu tiên mà ông Estrada-Belli tìm thấy là một vài km của khu vực trung tâm xây dựng kim tự tháp ở Holmul. Trong đó, có những vết tích của một bức tranh tường mô tả cảnh tượng những người lính trên một cuộc hành hương đến một nơi xa xôi.

Kỳ lạ thay, một số phần của bức tranh tường này bị phá hủy bởi chính người Maya cổ đại, như thể họ muốn xóa bỏ câu chuyện lịch sử mà nó mô tả. Hy vọng có thể tìm được nguyên nhân, nhà khảo cổ Estrada-Belli đi vào đường hầm gần một số kim tự tháp gần đó.

Cách thức xây dựng độc đáo của những cư dân Maya ở Holmul đã cho phép các nhà nghiên cứu đi vào đường hầm và chiêm ngưỡng những cấu trúc ở bên dưới gần như chính xác như những gì mà chúng bị bỏ lại.

Không còn mờ mịt, bức phù điêu chứng minh sự tồn tại của Vua Rắn

Vào năm 2013, Estrada-Belli và những cộng sự của ông đã tiếp tục công việc nghiên cứu bí ẩn Maya cổ đại bằng cách xâm nhập vào một trong những kim tự tháp lớn hơn qua một lối đi cổ xưa.

Đi qua một cái hố nhỏ trên sàn nhà, nhóm nghiên cứu phát hiện một bức phù điêu dài khoảng 8 mét, cao 2 mét, có niên đại khoảng 1.400 năm, được bảo tồn tuyệt vời, ngay phía trên lối vào của một ngôi mộ cổ.

Bức phù điêu được bảo tồn tốt bằng cách bọc một lớp đất bùn rất hiếm nhưng dễ bị vỡ.

Bức phù điêu có màu sắc khá nguyên vẹn sau 1.400 năm khiến các nhà khảo cổ kinh ngạc. Ảnh: Telegraph

Estrada-Belli cho biết, bức phù điêu có thể miêu tả ba người đàn ông, bao gồm cả vị vua của Holmul, được thần thánh hóa theo nền văn minh Maya. Đây được xem là tác phẩm nghệ thuật nổi bật và mang tính biểu tượng.

Khi Estrada-Belli quan sát kỹ hơn bức phù điêu, ông nhận thấy một loạt những chạm khắc độc đáo ở phía dưới. Đó là những hình vẽ điêu khắc, liệt kê các vị vua của Holmul. Gần vị trí trung tâm của bức phù điêu là hình vẽ chạm khắc kỳ lạ, một con rắn đang cười.

Bức phù điêu 1.400 năm tuổ.i được cho là mặt tiề.n của một tòa tháp cổ ở Petén, cách thủ đô của Guatemala khoảng 600km về phía bắc. Ảnh: Telegraph

Phát hiện khiến Estrada-Belli biết rằng đây là một trong những khám phá đáng nhớ nhất trong sự nghiệp nghiên cứu khảo cổ của ông.

Bức phù điêu 1.400 năm tuổ.i và hình ảnh mô phỏng thành phố cổ Homul của người Maya. Ảnh: Ancientpages

‘ Tôi thấy tên của các vị vua rắn Kaanul. Trước giờ họ giống như ‘vô danh’ và rồi, thật tuyệt vời khi chúng tôi đang ở giữa phần lịch sử thú vị nhất của nền văn minh Maya‘, ông Estrada-Belli cho biết.

Trò chơi vương quyền: Vua Rắn là ‘kẻ thống trị’

Bên cạnh phát hiện vua rắn hay vua rắn Kaanul, các nhà khảo cổ còn khám phá ra một số chi tiết về cuộc đấu tranh vương quyền giữa hai vương quốc đứng đầu trong thế giới của người Maya cổ đại.

Cụ thể, một nằm ở khu vực trung tâm của thành cổ Tikal tại Guatemala, hai là vương quốc rắn Kaanul ở Calakmul, thuộc Mexico ngày nay.

Thành phố cổ Tikal từng có dân số gần 60.000 người với nhiều tòa nhà ‘kỳ vĩ’ vào năm 750.

Ngoài ra, các chuyên gia khảo cổ còn phát hiện thấy hàng trăm khối đá dựng đứng giống như tấm bia ở khu vực này. Quan sát các chữ tượng hình khắc trên bia đá, nhóm nghiên cứu đã tái tạo lại lịch sử của Tikal cho đến khi sụp đổ vào thế kỷ thứ 9.

Cách đây khoảng 1.400 năm, khu tàn tích của đô thành Calakmul từng là nơi vương quốc của các vị Vua Rắn đã vươn lên tới đỉnh cao và ‘biến mất’ một cách bí ẩn vào khoảng hơn một thế kỷ sau đó.

Tuy nhiên, khoảng thời gian từ năm 560-690 lại đột nhiên không hề có dấu tích ghi chép nào. Khoảng thời gian 130 năm này được các nhà khảo cổ gọi đó là thời kỳ gián đoạn của Tikal và coi đó như là một bí ẩn của người Maya cổ đại.

Trước đó, các nhà khảo cổ cố gắng tìm kiếm bí ẩn về thời kỳ này vào những năm 1960, khi họ nhận thấy những hình vẽ chạm khắc lạ rải rác xung quanh một vài khu vực nghiên cứu. Hình tượng đầu rắn và có cả các dấu hiệu có liên quan đến hoàng gia.

Vào năm 1973, nhà khảo cổ Joyce Marcus đã phỏng đoán về những đặc điểm này và phỏng đoán có thể chúng liên quan đến thời kỳ gián đoạn của Tikal.

Vào mùa mưa, các khu rừng của Petén trong mùa mưa khiến người ta gần như không thể vượt qua. Chúng bị ‘tàn phá’ bởi những thực vật có độc và côn trùng càn quét.

Biểu tượng của triều đại các vị vua rắn huyền bí xuất hiện ở nhiều nơi liên quan đến nền văn minh Maya.

Tuy nhiên, nhà khảo cổ Marcus đã tiến hành nghiên cứu chúng trong nhiều tháng, đến những khu tàn tích và cố gắng thu thập thông tin về những hình vẽ kỳ lạ. Ở những nơi đi qua, cô nhìn thấy những dấu vết về hình tượng của rắn, đặc biệt là quanh thành phố cổ Calakmul (Mexico).

Khi Marcus tới Calakmul, cô phát hiện có 2 kim tự tháp ở giữa có thể dễ nhìn thấy từ trên không qua hình ảnh vệ tinh. Marcus ngạc nhiên với kích cỡ của chúng, nơi từng là nơi cư ngụ của khoảng 50.000 người.

Nhiều bia đá nằm rải rác ở khắp mọi nơi và hầu hết đều trống rỗng. Đá vôi rất mềm, đến độ qua hàng thế kỷ, chúng đã bị xói mòn quét sạch những vết tích trên đó. Marcus cho biết, cô chỉ tìm thấy có hai hình vẽ rắn trong thành phố này.

Bí ẩn về hình tượng những con rắn đã thôi thúc Simon Martin, một nhà nghiên cứu trẻ tuổ.i người Anh, cố gắng tập hợp tất cả thông tin mà anh có thể tìm kiếm về hình tượng con rắn ở Calakmul va những địa điểm nhỏ hơn.

Simon đã sử dụng những gợi ý về các trận chiến và mưu đồ chính trị trong thế giới Maya để tạo thành một ‘bức tranh’ thông tin về những vị vua rắn và triều đại của họ.

Simon chia sẻ, khác với Tikal, chúng tôi biết về bí ẩn ở Calakmul từ nhiều người khác và việc sắp xếp chúng không hề đơn giản.

Sau cùng, Simon và nhà khảo cổ Nikolai Grube đã cũng nhau xuất bản một cuốn sách có tên là ‘Biên niên sử của các vị vua và nữ hoàng của Maya’, mô tả đan xen về các vương quốc của thế giới Maya cổ đại trong lịch sử.

Tại trung tâm của thế giới đó, có một thế kỷ vụt sáng, đó là thời kỳ cai trị của vua rắn. Giống như nhà khảo cổ Marcus, Simon cho rằng vương quốc của vua rắn giống như một ‘hố đen’, hút tất cả những thành phố xung quanh nó và tạo ra thứ có thể là đế chế Maya.

Đương nhiên, cuốn sách vẫn để ngỏ nhiều câu hỏi về vua rắn, chẳng hạn như cách họ sinh sống, cai trị, chiến đầu vì vương quốc. Thậm chí, người ta từng nghi vấn không rõ vua rắn có thực sự tồn tại.

Không có bằng chứng về sự cai trị của vua rắn ở Calakmul vào trước năm 635. Một số chuyên gia còn tưởng tượng rằng, có lẽ vào hàng trăm năm trước thời kỳ cổ điển, những vị vua rắn đã di chuyển tới nơi khác và tạo ra một siêu đô thị.

Một bức bích họa bên cạnh một kim tự tháp ở Calakmul cho thấy một cảnh tượng hiếm hoi về cuộc sống hàng ngày của người Maya dưới sự trị vì của các vị vua rắn. Đó là hình ảnh người phụ nữ mặc áo xanh đang giúp một người đội cái nồi cháo lớn.

Tuy nhiên, đây chỉ là phỏng đoán. Hình tượng về vua rắn được phát hiện đầu tiên hình như ở Dzibanché, một thành phố thuộc miền nam Mexico, cách Calakmul khoảng 80 dặm về phía đông bắc.

Những vị vua rắn có lẽ đã tạo ra một lối chơi táo bạo để kiểm soát chính trị, cạnh tranh với Tikal trong giai đoạn nhiều biến động, bằng cách thiết lập những ‘trò chơi’ như dàn dựng một cuộc hôn nhân chính trị.

Nhưng đây là cách chinh phục thường xảy ra trong thế giới của người Maya để nhằm xây dựng mối quan hệ với các đồng minh quan trọng.

Có lẽ không ai có thể làm chủ trò chơi quyền lực này hơn các Vua Rắn.

Tham khảo nguồn: NatGeo/ Ảnh: David Coventry

Nguyễn Hằng

Theo Trí thức trẻ