Vốn cho ngành điện – Bài 3: Giá điện có phải yếu tố tiên quyết?
Để hướng tới mục tiêu Net Zero 2050, cơ cấu nguồn điện sẽ phải thay đổi rất nhiều. Với kịch bản Net Zero, không thể xây thêm nguồn điện than mới (trừ các nhà máy đang xây dựng), thậm chí, nhà máy điện khí cũng hạn chế đến mức tối thiểu, lúc này, nguồn năng lượng tái tạo gồm điện gió, điện mặt trời sẽ đóng góp chính trong cơ cấu năng lượng điện.
Các công nhân EVNHANOI kiểm tra mối nối cấp điện trên địa bàn Hà Nội. Ảnh: TTXVN phát
Cụ thể, tỷ trọng công suất năng lượng tái tạo tăng dần, năm 2030 đạt 32%, năm 2045 đạt 58%. Điều này đồng nghĩa với gánh nặng đầu tư rất lớn cho quốc gia. Để thu hút đầu tư vào ngành điện, một yếu tố được nhiều chuyên gia đặt vấn đề là điều chỉnh giá điện.
Theo ông Hoàng Trọng Hiếu, Phó Chánh văn phòng Ban chỉ đạo quốc gia về phát triển điện lực, trong phát triển năng lượng tái tạo, giá điện từ nguồn này hiện cao hơn so với nguồn điện từ nguồn năng lượng truyền thống như nhiệt điện, thủy điện lớn… EVN đang được nhà nước giao thực hiện mua toàn bộ sản lượng điện từ các dự án năng lượng tái tạo với mức giá do nhà nước quy định, chi phí bù giá cho năng lượng tái tạo đang được hòa chung với chi phí của ngành điện, chưa tách rõ ràng trong hóa đơn t.iền điện. Khi tỷ trọng năng lượng tái tạo tăng lên thì thành phần bù giá sẽ ngày càng tăng và ảnh hưởng lớn đến chi phí giá thành ngành điện.
PGS. TS. Bùi Xuân Hồi, chuyên gia kinh tế năng lượng, Hiệu trưởng trường Cao đẳng Điện lực miền Bắc cho rằng, để thu hút đầu tư, không còn cách nào khác là cơ chế điều chỉnh giá điện. Kể cả với nhà nước hay tư nhân thì cơ chế đó là không thể tránh được. Với doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước thì hoạt động kinh doanh đều phải đem lại lợi nhuận. Ngành điện hiện đã có thị trường phát điện cạnh tranh nhưng giá bán cuối cùng vẫn do nhà nước quy định.
Đơn cử như EVN, hiện mua điện theo biến động thị trường điện, nhưng bán điện vẫn theo mức giá cố định. Nếu Chính phủ và Bộ Công Thương không có cơ chế điều chỉnh thì không chỉ EVN gặp khó khăn mà việc thu hút đầu tư cũng sẽ gặp trở ngại. Do vậy, vai trò của giá điện là rất lớn trong thu hút vốn đầu tư.
Ông Bùi Xuân Hồi cho hay, cơ chế biểu giá điện được thực hiện theo Quyết định số 28/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện đến nay chưa được điều chỉnh; giờ cao điểm, thấp điểm từ năm 2011 cũng chưa điều chỉnh. Ngoài ra, mức giá bán lẻ bình quân điện được điều chỉnh lần gần đây nhất từ năm 2019, đến nay đã 3 năm không điều chỉnh, trong khi đó, mức biến động của giá dầu, giá than thời gian qua là rất mạnh, ảnh hưởng nhiều đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
“Tôi được biết, EVN đang cố để cân đối tới mức lợi nhuận bằng 0 để đảm bảo giá điện hài hòa, tạo điều kiện cho nhiều ngành nghề phục hồi kinh tế, nhưng sẽ “gồng” được bao lâu? Không chỉ vậy, điều này cũng vô hình chung tạo áp lực cho các nhà đầu tư khác trong vấn đề giá điện”, ông Bùi Xuân Hồi nói.
Ông Bùi Xuân Hồi nêu quan điểm, vai trò của nhà nước tính toán cơ chế để điều chỉnh giá điện là rất quan trọng. Khi đã là chi phí của đơn vị, lợi ích kinh doanh thì vai trò điều tiết của Chính phủ để đảm bảo giá điện đó vẫn thu hút đầu tư mà vẫn đạt lợi ích tổng thể, đó là quan trọng nhất trong thu hút đầu tư ngành điện.
Video đang HOT
Còn theo ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó trưởng Phòng Phát triển hệ thống điện, Viện Năng lượng – Bộ Công Thương, công suất năng lượng tái tạo tập trung phần lớn ở miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam do tiềm năng của các khu vực này.
Theo tính toán, xây dựng nguồn điện gió ở miền Nam, miền Trung hiệu quả hơn nhiều ở miền Bắc. Bởi khu vực Bạch Long Vĩ (Hải Phòng), có gió tốt nhất miền Bắc, nhưng công suất cực đại chỉ đạt 3.000h, trong khi miền Trung đạt 4.200h. Do đó, chấp nhận xây dựng đường dây truyền tải để đưa điện ra miền Bắc còn rẻ hơn xây dựng các dự án điện gió tại miền Bắc. Điều này cũng dẫn đến nhu cầu nâng cao công suất truyền tải từ miền Trung và miền Bắc lên 5GW đến năm 2035, 10GW đến năm 2040. Tất cả những thách thức trên khiến vốn đầu tư cho phát triển ngành điện càng tăng cao.
Cụ thể, nếu đầu tư thông thường giai đoạn 2021-2045 cần khoảng 400 tỷ USD đầu tư nguồn và lưới điện, nhưng theo kịch bản Net Zero sẽ tăng lên 33%, tương ứng mức đầu tư khoảng 532 tỷ USD (mỗi năm tăng 5 tỷ USD), đồng nghĩa với giá điện tăng lên khoảng 30% so với kịch bản cơ sở thông thường. Do đó, ông Cường cho rằng, thời gian tới, chúng ta phải huy động mọi nguồn lực trong và ngoài nước để đầu tư cho hạ tầng nguồn – lưới điện, mới cung cấp đủ điện. Chính phủ cũng đã ban hành Luật Điện lực sửa đổi cho phép tư nhân tham gia.
Về vấn đề này, theo bà Phạm Thị Thanh Tùng, Phó Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế – Ngân hàng Nhà nước, để các cơ chế, chính sách của ngành ngân hàng thực sự phát huy hiệu quả, bên cạnh nỗ lực của ngành ngân hàng để hướng dòng vốn tín dụng vào việc tài trợ các dự án thân thiện môi trường, Bộ Công Thương và EVN cũng cần sớm ban hành chính sách về giá điện trong thời gian tới, đảm bảo minh bạch, nhất quán tạo niềm tin cho các nhà đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam. Mặt khác, nghiên cứu lại hợp đồng mẫu, không để quyền từ chối mua điện trên các hợp đồng mẫu…
Vốn cho ngành điện - Bài 1: Lo ngại thiếu nguồn cung
Theo Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, tổng công suất của các nguồn điện đến năm 2030 đạt khoảng 125 - 130 GW, sản lượng điện khoảng 550 - 600 tỷ kWh.
Để đạt mục tiêu này, ngành điện cần lượng vốn đầu tư rất lớn, trong khi đó, dòng vốn nội tại của nền kinh tế chưa thể đáp ứng yêu cầu. Ngoài ra, cơ chế giá điện chưa đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư và hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành điện cũng gặp một số vấn đề vướng mắc.
Ngành điện đảm bảo vận hành an toàn, liên tục hệ thống điện quốc gia. Ảnh: TTXVN phát
Vậy làm thế nào để Việt Nam có thể thu hút nguồn vốn vào năng lượng, đặc biệt là lĩnh vực năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối...? Thông tấn xã Việt Nam xin giới thiệu loạt bài vốn cho ngành điện để làm rõ hơn những vấn đề này.
Bài 1: Lo ngại thiếu nguồn cung
Theo báo cáo từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tính đến 30/3/2022, nhiều nhà máy điện than của tập đoàn này đã gặp khó khăn do thiếu hụt nguồn than lớn so với hợp đồng cung cấp than đã ký kết với các đơn vị. Tổng khối lượng than đã được cung cấp cho các nhà máy nhiệt điện là 4,49 triệu tấn trên tổng số 5,85 triệu tấn theo hợp đồng đã ký kết (tương ứng với 76,7%). Như vậy, lượng than được cung cấp đã thiếu hụt 1,36 triệu tấn so với khối lượng trong hợp đồng.
"Do lượng than cung cấp thiếu và tồn kho ở mức thấp, nên đến cuối tháng 3/2022, nhiều tổ máy nhiệt điện trong hệ thống đã phải dừng hoặc giảm phát", báo cáo nêu rõ. Cụ thể, các nhà máy nhiệt điện Nghi Sơn 1, Vũng Áng 1, Vĩnh Tân 2, Duyên Hải 1 chỉ đủ than vận hành tổ máy ở mức từ 60 - 70% công suất. Nhà máy Nhiệt điện Hải Phòng chỉ đủ than vận hành cho 1 trong 4 tổ máy.
Vì vậy, toàn hệ thống điện quốc gia thiếu hụt khoảng 3.000 MW nhiệt điện than do thiếu than cho sản xuất điện. Trong bối cảnh nguồn cung từ điện than thiếu hụt, tiêu thụ điện trong quý I/2022 đã có sự phục hồi và miền Bắc bắt đầu bước vào mùa nắng nóng khiến cho việc cung ứng điện càng trở nên căng thẳng.
Theo dự thảo Quy hoạch điện VIII và cập nhật tiến độ triển khai các dự án nguồn, lưới điện của nhà đầu tư hiện nay, quy mô các nguồn điện được bổ sung từ nay tới năm 2025 dao động ở mức 2.700 MW tới gần 5.000 MW. Cụ thể, năm 2022 bổ sung 2.754 MW, năm 2023 thêm 2.921 MW, năm 2024 thêm 3.282 MW và năm 2025 thêm 4.780 MW.
Dù vậy, các nguồn điện mới dự kiến được đưa vào hàng năm trong giai đoạn 2022-2025 như trên vẫn thấp hơn so với tăng trưởng phụ tải hàng năm. Do đó, việc đảm bảo cung ứng điện đang gặp khó và có thể xảy ra tình trạng thiếu hụt công suất đỉnh vào các tháng 5, 6, 7 là những tháng cao điểm nắng nóng mùa khô, khi công suất các nhà máy thủy điện suy giảm.
Mặc dù tổng công suất lắp đặt của hệ thống điện khoảng 77.000 MW; trong đó, nhiệt điện than chiếm 33%, năng lượng tái tạo 26%... nhưng công suất nguồn năng lượng tái tạo chủ yếu tập trung ở khu vực miền Trung, Nam, việc truyền tải điện ra Bắc bị giới hạn bởi năng lực truyền tải 500 kV.
Dự báo tại miền Bắc, mức công suất thiếu hụt có thể tăng dần từ 1.300 MW (năm 2022) lên khoảng 4.480 MW (năm 2025) tại phương án cơ sở và có thể thiếu hụt nhiều hơn với phương án phụ tải cao. Tại miền Trung và miền Nam, các dự báo cho thấy, có thể đảm bảo được công suất đỉnh phụ tải trong phương án cơ sở. Tuy vậy, ở phương án phụ tải cao, miền Nam có thể thiếu hụt công suất đỉnh từ năm 2023 đến năm 2025.
Theo ông Nguyễn Quốc Trung, Phó giám đốc Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc gia (A0), trên thực tế, lượng công suất khả dụng để đáp ứng phụ tải thấp hơn nhiều so với công suất đặt do trên hệ thống luôn có các tổ máy sửa chữa, bị sự cố, suy giảm công suất và yếu tố bất định của điện gió, điện mặt trời. Theo dự báo, công suất nguồn mới ở miền Bắc và miền Nam thấp hơn so với tăng trưởng công suất cực đại.
Cụ thể, hệ thống điện miền Bắc được bổ sung trung bình 1.565 MW/năm trong khi công suất tăng trưởng từ 2.391 - 2.830 MW/năm. Hệ thống điện miền Nam chỉ được bổ sung trung bình 419 MW/năm trong khi tăng trưởng trung bình từ 1.664 - 1.959 MW/năm.
Theo đ.ánh giá của Tổng công ty Điện lực miền Bắc (EVNNPC), mùa nắng nóng năm 2022, sẽ khó khăn về nguồn khi công suất đỉnh tăng cao. Về cơ bản, hệ thống điện quốc gia vẫn đảm bảo cấp điện cho phụ tải miền Bắc trong năm 2022, nhưng vào mùa Hè sẽ xuất hiện các đợt nắng nóng khiến phụ tải sẽ có những thời điểm tăng cao đột biến.
Dự báo phụ tải đỉnh Hè năm 2022 sẽ tăng từ 12 - 15% và có thể đạt từ 16.500 - 16.950 MW, tức là thêm 2.000 MW so với mùa nắng nóng năm 2021. Tuy nhiên, ở phía nguồn cung thì sự bổ sung nguồn điện mới lại chưa nhiều. So với năm 2021, miền Bắc chỉ có thêm khoảng 1.000 MW nguồn điện mới trong năm 2022.
Điều đáng nói là, dù năm 2022 có 47 nhà máy thủy điện đi vào hoạt động với công suất tăng thêm dự kiến đạt 759,1 MW, nhưng qua các hợp đồng đã ký kết, thì đến hết tháng 4/2022, chỉ có gần 60 MW được đưa vào vận hành, số còn lại đi vào vận hành từ tháng 8 đến tháng 12/2022. Điều này đồng nghĩa với việc mùa nắng nóng chỉ được bổ sung rất ít từ nguồn cung mới.
Bên cạnh đó, năng lực truyền tải của đường dây 500 kV từ miền Nam và miền Trung ra miền Bắc vẫn không có gì thay đổi so với năm 2021. Ngoài ra, nhập khẩu điện từ Trung Quốc cũng bị hạn chế. EVNNPC dự báo trong các ngày nắng nóng cực đoan, miền Bắc sẽ thiếu hụt công suất đỉnh vào các khung giờ cao điểm buổi trưa (12h00 -15h00) và cao điểm tối (21h00 - 24h00).
Thực tế những năm qua cũng như dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế, nhu cầu sử dụng điện dù ở kịch bản nào cũng đều cho thấy tính cấp thiết của việc sẵn sàng đầu tư các nguồn cung ứng điện để đảm bảo mọi hoạt động đời sống, sản xuất kinh doanh ở mọi vùng miền được vận hành thông suất, không bị gián đoạn, ngắt quãng do thiếu điện.
Việt Nam với 77.000 MW công suất lắp đặt đã vươn lên đứng đầu trong khu vực ASEAN; trong đó, tỷ trọng ngày càng lớn của năng lượng tái tạo với hơn 20.000 MW, hệ thống truyền tải điện phát triển nhanh và mạnh. Tuy vậy, những dự báo về phụ tải và lưới điện truyền tải như trong dự thảo Quy hoạch điện VIII cùng cam kết của Việt Nam về phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 đang đặt ra nhiều thách thức trong cơ cấu nguồn điện, thu hút vốn đầu tư vào ngành này.
Theo ông Phạm Minh Hùng, Phó Vụ trường, Vụ Kinh tế Công nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, về tổng thể, nền kinh tế nước ta có thể chịu nhiều ảnh hưởng gián tiếp, tiềm ẩn rủi ro về ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát do giá xăng dầu tăng cao, nguy cơ thiếu điện từ giữa năm, có thể ảnh hưởng đến đà phục hồi của doanh nghiệp, nền kinh tế, làm giảm hiệu quả các chính sách hỗ trợ đã ban hành.
Do vậy, trong thời gian tới, ông Phạm Minh Hùng cho rằng, cần có chính sách, giải pháp kịp thời bảo đảm cân đối cung - cầu, đẩy nhanh tiến độ các dự án về nguồn và lưới điện, chủ động phương án vận hành hệ thống điện giữa các vùng, đồng thời có giải pháp để thu hút vốn đầu tư vào ngành này...
EVN chưa tính tới tăng giá điện trong năm 2022 Chia sẻ tại hội thảo Khơi thông dòng vốn đầu tư vào ngành điện do Báo Đầu tư tổ chức sáng 8/4, ông Nguyễn Tài Anh, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, mặc dù áp lực từ các chi phí đầu vào, sản xuất của ngành điện tăng rất mạnh, nhưng EVN sau khi cân đối...