Vì sao các hãng ôtô Nhật chần chừ với xe điện

Cách đây hơn một thập kỷ, Nissan đưa ra chiếc ôtô con chạy pin tên Leaf, nhưng giờ đây, họ và các hãng đồng hương đang tụt lại phía sau.

Chiếc hatchback của Nissan, mẫu Leaf, từng là một cú hích lớn, ít nhất theo các tiêu chuẩn về ôtô điện, với doanh số cộng dồn hơn 500.000 xe trên toàn cầu tính đến hết 2020.

Nhưng nếu con đường được Nissan mở ra nay đã trở nên đông vui nhộn nhịp, thì ngành công nghiệp ôtô Nhật Bản lại rơi vào tình thế nguy hiểm khi bị bỏ lại phía sau. Trong khi các chính phủ cũng như các hãng xe trên thế giới đang nỗ lực chuyển dịch sang dòng xe điện, thì các hãng xe Nhật cũng như quốc gia này đang đi nước đôi.

Leaf – xe điện của Nissan tại Mỹ. Ảnh: Nissan

Nhật Bản thống trị thị trường toàn cầu đối với thế hệ hiện hành của dòng xe thân thiện môi trường – hybrid xăng-điện – và hy vọng tạo đòn bẩy từ khoản đầu tư khổng lồ vào công nghệ theo thời hạn lâu dài nhất có thể. Tuy nhiên, sự tập trung ngắn hạn khiến ngành công nghiệp quan trọng nhất của quốc gia này có thể lỡ mất thời cơ thay đổi, theo Masato Inoue, nhà thiết kế hàng đầu của mẫu Leaf.

“Khi sự ngắt quãng xảy ra, sẽ luôn kéo theo nỗi sợ hãi”, Inoue, người đã nghỉ hưu trong năm 2014 chia sẻ. Nhưng có sẵn sàng hay không, thì “một làn sóng lớn từ xe điện đang diễn ra”, nhà cựu thiết kế nói.

Lúc này, làn sóng ấy có thể chưa thực sự xảy ra. Những chiếc xe điện chiếm chưa đến 3% doanh số toàn cầu, vì nhiều khách hàng vẫn chê chi phí cao, hành trình hạn chế và thời gian sạc lâu. Việc kiếm lời từ xe điện, trừ một số mẫu xe sang, không phải dễ.

Nhưng cuộc đua đến với tương lai xe thuần điện, dẫn đầu bởi Tesla, đang tăng tốc và mở rộng. Hồi tháng Một, General Motors (GM) đã trở thành hãng xe lớn đầu tiên tuyên bố có thể từ bỏ mọi ống xả khí thải khỏi những chiếc ôtô họ sản xuất, tính đến hết 2035. Tuần trước, Volvo cũng có tuyên bố tương tự, với việc bán toàn xe điện tính đến hết 2030.

Ngoài các hãng xe truyền thống, các startup như Nio của Trung Quốc hay những gã khổng lồ từ những ngành công nghiệp khác như Apple cũng tìm kiếm miếng bánh ở thị trường xe điện đang phát triển.

Ở Mỹ, Trung Quốc, châu Âu và Hàn Quốc, các hãng ôtô đều đã sẵn sàng chạy hết tốc lực để vượt qua các đối thủ từ Nhật Bản. Toyota hiện mới chỉ có kế hoạch về xe điện, trong khi Honda dựa vào GM để sản xuất xe điện cho thị trường Mỹ.

Trong 2020, ôtô Nhật Bản chiếm chưa tới 5% dòng xe điện chạy pin bán ra trên toàn thế giới, theo EV-volumes.com , một hãng chuyên phân tích thị trường xe điện. Phần lớn thị phần này lại thuộc về Nissan Leaf – sản phẩm chiếm gần 65% số xe pin-điện của Nhật.

Cuộc đua xe điện cũng được khuyến khích ở Trung Quốc, các quốc gia châu Âu và những nơi khác, với những kế hoạch tăng doanh số xe điện hoặc cấm xe dùng xăng trong những năm tới. Các nhà khoa học nói rằng việc từ bỏ dòng xe động cơ đốt trong là rất khẩn trương trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và giảm khí thải.

Tháng 12/2020, Nhật Bản từng thông báo có thể dừng bán ôtô mới dùng khí đốt tính đến hết 2035. Nhưng chính phủ nước này vẫn coi hybrid là một công nghệ quan trọng và không có ý định làm giống những nơi khác, với những kế hoạch cấm đoán đối với ôtô động cơ đốt trong.

Sự phản đối trước việc loại bỏ động cơ hybrid thể hiện mạnh mẽ nhất từ Akio Toyoda, chủ tịch Toyota – hãng gây ảnh hưởng tới toàn bộ ngành công nghiệp ôtô Nhật Bản.

Toyota sở hữu Daihatsu và trong vài năm qua đã thành lập đối tác phát triển xe điện, gồm cả xe hybrid, với ba hãng xe nhỏ hơn là Subaru, Suzuki và Mazda, tạo thành một nhóm sản xuất ra hơn một nửa của tổng số xe Nhật. Toyota cũng quảng bá mạnh mẽ dòng xe dùng khí hydro – một công nghệ còn khó tiếp cận với phần lớn thế giới.

Trong một cuộc họp báo diễn ra tháng 12/2020, Toyoda từng chế nhạo ý tưởng rằng Nhật Bản sẽ thay thế xe hybrid bằng xe thuần điện, cáo buộc truyền thông nội địa thổi phồng dòng xe điện.

Ở Nhật Bản, nơi điện năng được tạo ra chủ yếu từ quá trình đốt than và khí tự nhiên, xe điện sẽ chẳng giúp gì nhiều cho môi trường. “Càng nhiều xe điện tạo ra, càng thêm nhiều khí CO2″, CEO của tập đoàn Toyota nói thêm.

Toyoda nói rằng các hãng xe Nhật khó tránh được thất bại khi chuyển sang dòng xe thuần điện – sản phẩm cần ít linh phụ kiện hơn và dễ sản xuất hơn – vì có thể khiến hàng triệu người mất việc làm và phá hủy toàn bộ hệ thống sinh thái của các nhà cung ứng linh kiện ôtô.

Toyota RAV4 Hybrid – xe hybrid ăn khách hiện nay của hãng xe Nhật. Ảnh: Toyota

Doanh số xe hybrid xăng-điện dự kiến tiếp tục tăng đến 2027, theo một báo cáo của hãng nghiên cứu IDTechEx. Vì thế dễ hiểu được sự kiên định của người Nhật khi muốn thu lại từ những khoản đầu tư khổng lồ vào công nghệ hybrid và chờ đợi phản ứng từ người tiêu dùng cũng như cách giải quyết của các quốc gia khác, theo James Edmondson, một nhà phân tích của IDTechEx.

Kota Yuzawa, một nhà phân tích ngành công nghiệp ôtô tại Goldman Sachs, nói rằng các hãng xe Nhật vốn có công nghệ hàng đầu và đã rót những nguồn lực quan trọng vào việc phát triển. “Họ đang đợi đúng thời điểm”, Sachs nhận định.

Nhưng chuyển từ việc sản xuất xe hybrid sang xe thuần điện không dễ. Hai dòng xe này không thể sản xuất với chi phí tương ứng trên cùng kết cấu, Inoue nói, và “nếu nhiều hãng không thay đổi bây giờ, hiệu quả sản xuất của xe điện sẽ trở nên khó khăn hơn trong tương lai”.

Với kinh nghiệm sản xuất xe điện, Nissan đang có vị thế tốt nhất trong số các hãng xe lớn của Nhật Bản để cạnh tranh trong phân khúc này. Nhưng Nissan cũng có thế khó khi đã đánh mất vị trí đứng đầu và giờ đây phải nỗ lực để giành lại.

Hè 2020, Nissan từng công bố mẫu xe pin điện tham vọng nhất kể từ khi ra mắt Leaf, chiếc SUV tên Ariya. Và tháng Một vừa qua, hãng nói rằng có thể chỉ bán xe điện tính đến hết 2050, một quyết định phản ánh chính sách quốc gia mới thay đổi hồi cuối năm ngoái.

Tuy nhiên, cũng giống các hãng xe đồng hương, Nissan chuyển dịch rất thận trọng.

Joji Tagawa, giám đốc phát triển bền vững của Nissan, nói: “Với những thị trường chính, mỗi mẫu xe mới đều sẽ có sự hỗ trợ của động cơ điện tính đến đầu những năm 2030″. Nhưng “ở những thị trường khác, chúng tôi sẽ chuyển dần dần”, vị giám đốc thêm.

Trong khi đó, hãng đang quảng bá mạnh mẽ công nghệ hybrid mới, gọi là e-Power: chủ yếu là một động cơ điện được hỗ trợ bởi một máy phát chạy xăng.

Ở Nhật, sự thiếu quan tâm của chính phủ đối với dòng xe không phát thải cũng giống như hành động đẩy các hãng xe tới một hoàn cảnh bất lợi nghiêm trọng, theo Kazuo Yajima, cựu kỹ sư chính của Leaf, người đang điều hành hãng công nghệ Blue Sky Technology.

Trung Quốc và liên minh châu Âu đã tụt lại phía sau trong cuộc đua về công nghệ hybrid, Yajima nói, vì thế các chính phủ đã đưa ra quyết định chiến lược nhằm đầu tư phát triển xe điện, gồm những công nghệ chính như pin.

Sự miễn cưỡng của các hãng xe Nhật trong việc sản xuất ôtô điện, theo Yajima, có thể khiến họ chịu cùng số phận với các hãng điện tử tiêu dùng đồng hương khi rơi xuống vị trí không thích đáng do không duy trì được vị trí dẫn đầu trong xu hướng thị trường.

Inoue cũng đồng tình với nhận định trên, và nói rằng phân khúc này là cuộc chiến khốc liệt đối với ngành công nghiệp Nhật Bản. “Hiện họ đang giành phần thắng, nhưng tôi nghĩ trong 10 năm tới, nếu để mất cơ hội dịch chuyển sang phân khúc xe điện, chúng ta có thể thua cuộc”, Inoue kết luận.