Từ Covid-19 đến đại dịch tương lai

Các nhà khoa học cho rằng thê giơi cân chuân bi cho cuôc cham tran đai dich khac trong tương lai, sau những bài học cay đắng từ Covid-19.

“Một là chúng ta đầu tư ngay từ giờ, hai là trả giá đắt về sau”, Wayne Koff, giám đốc điều hành dự án phi lợi nhuận vaccine cho con người, nói. Trong bài xã luận lên tạp chí Science hôm 18/2, ông Koff và Seth Berkley, lãnh đạo Liên minh vaccine Gavi, kêu gọi nỗ lực toàn cầu nhằm phát triển một vaccine chung, chống lại các virus họ corona, trong đó có chủng gây bệnh Covid-19.

“Chúng ta không biết chính xác khi nào dịch bệnh mới sẽ bùng phát, nhưng nó sẽ đến. Dù trong một hay 10 năm tới, chúng ta cần nhìn nhận vấn đề này một cách nghiêm túc ngay bây giờ”, ông Koff nhận định.

Thế giới may mắn vì đại dịch trước – dịch cúm năm 1918 – diễn ra cách đây hơn một thế kỷ. Trong những năm gần đây, các bệnh lây từ động vật sang người có chiều hướng gia tăng như Zika, Ebola, SARS, MERS và cúm H1N1. Dù không lan rộng như Covid-19, chúng đều gây nguy hiểm tới tính mạng. 1/3 số bệnh nhân đã chết vì MERS, trong khi gần một nửa người mắc tử vong do Ebola.

Sau những đợt bùng phát đó, nỗ lực phòng chống dịch nhận được ít sự quan tâm và tài trợ hơn. Điều đó không được phép tái diễn, theo James Crowe, nhà miễn dịch học của Trung tâm Y tế Đại học Vanderbit tại Tennessee, kiêm giám đốc Trung tâm Vaccine Vanderbilt.

Thuyết phục giới chức chi một khoản kinh phí lớn để đối phó với mối nguy hiểm trong tương lai là điều không dễ dàng, nhưng số tiền đó rất nhỏ so với cái giá 20.000 tỷ USD phải trả vì Covid-19. Vấn đề là làm cách nào để cải tiến phương pháp điều trị và công cụ phòng chống những virus chưa tồn tại.

Crowe có một số ý tưởng. Với 2 tỷ USD, ông và các đồng nghiệp có thể phát triển các kháng thể đơn dòng chống lại 100 mầm bệnh tiềm tàng, nguy hiểm nhất ở người. Ông hình dung tạo ra 10.000 liều kháng thể cho từng loại virus và bảo quản chúng đến khi cần. Cần nhiều nghiên cứu để kiểm chứng độ hiệu quả, nhưng số liều như vậy đủ cho một cuộc thử nghiệm và bảo vệ những người đầu tiên nhiễm virus cùng người tiếp xúc gần.

Nếu có kháng thể hay vaccine từ cuối năm 2019, khi Covid-19 mới nhen nhóm ở Trung Quốc, thế giới có thể giảm 6 tháng sống chung với dịch. “Ý tưởng đơn giản là chuẩn bị và giải quyết những việc khó từ trước”,ông Crowe cho hay.

Các nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Livermore ở California đang nghiên cứu biện pháp bảo vệ trước những mầm bệnh có thể xuất hiện khi con người tiếp xúc với động vật hoang dã. Giống như dự báo thời tiết, họ sử dụng mô hình máy tính và trí tuệ nhân tạo để đẩy nhanh phát triển thuốc và vaccine, đồng thời dự đoán virus mới và các biến thể của chúng.

Jim Brase, phó giám đốc máy tính tại phòng thí nghiệm cho biết: “Mục tiêu của chúng tôi là phát triển một liệu pháp mới trong vài tháng thay vì nhiều năm. Chúng tôi và các nhóm nghiên cứu khác đang bắt đầu chứng minh điều đó là khả thi”.

Ông Raymundo Armagnac, làm việc tại trường tiểu học Denker, gần Los Angeles, được tiêm liều vaccine Moderna đầu tiên vào ngày 17/2. Ảnh: USA Today.

Bên cạnh đó, ông cho rằng khó có thể hình dung được mối đe dọa nào ghê gớm hơn đại dịch hiện tại. Không một cá nhân hay quốc gia nào có thể đơn phương đối đầu với những hiểm họa phía trước. Giải pháp đòi hỏi sự hợp tác của các nhà khoa học và công ty, theo Shivshankar Sundaram, giám đốc Trung tâm Kỹ thuật sinh học tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Livermore.

Tiến sĩ Bruce Gellin, lãnh đạo của Miễn dịch Toàn cầu thuộc Viện Vacine Sabin, có chung quan điểm phòng chống đại dịch mới cần nhiều chuyên môn. Bên cạnh đó, ông cho rằng để đối phó với những virus như nCoV hay virus cúm năm 1918, thế giới cần một loại vaccine chống lại được tất cả các loại virus thuộc họ corona hoặc cúm. Theo Jesse Goodman, giáo sư chuyên ngành y dược và bệnh truyền nhiễm ở Đại học Georgetown, thuốc kháng sinh trị nhiều loại vi khuẩn cũng đóng vai trò then chốt.

Các nhà khoa học đã làm việc nhiều năm để tạo ra vaccine ngừa HIV song chưa thành công. Tuy nhiên, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, ông Crowe cho biết công sức đó sẽ được đền đáp xứng đáng.

Viện Y tế Quốc gia Mỹ đã phát hiện protein gai của nCoV, góp phần phát triển vaccine Covid-19 một cách nhanh chóng. Theo ông Koff, tạo ra vaccine chống lại mọi virus corona có thể đơn giản hơn virus cúm hay HIV, vì corona không đột biến nhanh bằng hai loại virus kia. Một số công ty, trong đó có Novavax, đang phát triển vaccine có thể chống lại các biến thể nCoV mới.

Ted Ross, giám đốc Trung tâm Vaccine và Miễn dịch học tại Đại học Georgia, cho biết, vô hiệu hóa virus chưa xuất hiện là một tham vọng lớn, nhưng đó là điều các nhà khoa học đang hướng tới. Ông cho rằng phát triển một liều vaccine duy nhất sẽ khó khăn do các chủng virus corona khá đa dạng.

Trong nhiều thập kỷ, nhóm nghiên cứu của Ross hướng tới một loại vaccine cúm toàn diện và gần đây chuyển sự chú ý sang nCoV. Nỗi lo chính của ông là mối quan tâm và sự cảnh giác của của doanh nghiệp và công chúng về Covid-19 sẽ giảm dần, cũng như với Zika và Ebola, khi truyền thông không còn nhắc đến nó.