Trung Quốc liệu có thể tin vào lời hứa của Taliban?
Trung Quốc có thể vẫn chưa công nhận chính quyền Taliban, nhưng việc xây dựng quan hệ với lực lượng này có thể giúp Bắc Kinh trong nỗ lực chống k.hủng b.ố.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (giữa) tiếp đón một phái đoàn Taliban ở Thiên Tân vào tháng 7 (Ảnh: SCMP).
Vài tuần trước khi Taliban nắm quyền kiểm soát ở Afghanistan, Trung Quốc đã nỗ lực tăng cường quan hệ với nhóm chiến binh này bằng cách tiếp một phái đoàn của Taliban, đồng thời coi đây là một lực lượng chính trị và quân sự quan trọng.
Tuy nhiên, trong cuộc hội đàm với trưởng đoàn đàm phán của Taliban Mullah Abdul Ghani, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng yêu cầu Taliban cắt đứt quan hệ với các tổ chức cực đoan khác, trong đó có Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM) – lực lượng bị Bắc Kinh cho là gây ra các cuộc tấn công bạo lực ở khu vực Tân Cương.
Taliban hứa sẽ không sử dụng lãnh thổ của Afghanistan để âm mưu chống lại Trung Quốc.
Khi Taliban kiểm soát thủ đô Kabul của Afghanistan hôm 15/8, Bắc Kinh đã hối thúc lực lượng này thực hiện các chính sách tôn giáo ôn hòa và duy trì quan hệ hữu nghị với các quốc gia khác.
Giới quan sát ngoại giao cho rằng mặc dù Bắc Kinh chưa công nhận Taliban là chính phủ hợp pháp của Afghanistan, nhưng Trung Quốc coi mối quan hệ chặt chẽ hơn với Taliban là yếu tố quan trọng cho các nỗ lực chống k.hủng b.ố của họ trong khu vực.
Theo SCMP , cuộc tiến công “nhanh như chớp” của Taliban tại Afghanistan khiến Bắc Kinh lo ngại rằng, tình hình hỗn loạn có thể tràn qua biên giới đến khu vực Tân Cương. Bắc Kinh vẫn hoài nghi về việc liệu Taliban có giữ lời hứa cắt đứt quan hệ với các nhóm k.hủng b.ố hay không.
Ngay cả khi Taliban tin rằng tính hợp pháp của lực lượng này đã được nâng cao nhờ cuộc gặp với Trung Quốc, giới phân tích nhận định Taliban vẫn phải đối mặt với thách thức trong việc chấp nhận các yêu cầu từ phía Trung Quốc về việc cắt đứt quan hệ với ETIM.
Lời hứa của Taliban
Các tay s.úng Taliban tập trung ăn mừng thỏa thuận hòa bình được ký kết giữa Mỹ và Taliban ở tỉnh Laghman, Afghanistan vào tháng 3/2020 (Ảnh: Getty).
Video đang HOT
Yang Shu, chuyên gia về Trung Á tại Đại học Lan Châu, cho biết các nhóm như al-Qaeda, tổ chức nhà nước Hồi giáo (IS) và ETIM vẫn hoạt động ở Afghanistan.
“Đây không phải là lần đầu tiên Taliban đưa ra lời hứa như vậy. Năm ngoái họ đã đảm bảo với Mỹ rằng họ sẽ cắt đứt quan hệ với tất cả các nhóm k.hủng b.ố, nhưng họ đã không giữ lời”, chuyên gia Shu cho biết.
Năm 2020, Taliban từng đạt được một thỏa thuận với Mỹ, trong đó nhóm này cam kết cắt đứt quan hệ với tất cả các nhóm k.hủng b.ố, bao gồm al-Qaeda, và ngăn chặn các mối đe dọa đối với lợi ích an ninh của Mỹ trên lãnh thổ Afghanistan.
Edmund Fitton-Brown, điều phối viên của hội đồng Liên Hợp Quốc theo dõi Taliban và các nhóm k.hủng b.ố ở Afghanistan, hồi tháng 2 cho biết mặc dù đã cam kết ngừng hợp tác với các nhóm k.hủng b.ố, song lực lượng Taliban ở Afghanistan vẫn duy trì quan hệ chặt chẽ với al-Qaeda, cho phép al-Qaeda tiến hành huấn luyện ở Afghanistan và triển khai các máy bay chiến đấu cùng với lực lượng Taliban.
“Do vậy, tôi không nghĩ Taliban sẽ giữ lời hứa với Trung Quốc. Taliban có thể làm điều gì đó để xoa dịu Trung Quốc, bằng cách không liên kết chặt chẽ với các nhóm k.hủng b.ố này, nhưng tôi không nghĩ Taliban sẽ thực hiện đầy đủ các lời hứa của mình”, chuyên gia Yang nói thêm.
Chuyên gia Yang cho rằng Taliban có thể trục xuất một số thành viên ETIM khỏi Afghanistan, nhưng việc cắt đứt quan hệ với các nhóm như vậy sẽ rất khó khăn và các nhóm này có thể tìm cách trả thù.
Theo Reuters , giới quan sát ngoại giao cho biết liên lạc giữa Trung Quốc và Taliban đã diễn ra trong nhiều năm, đôi khi ở cấp độ thấp.
Pan Guang, chuyên gia về khu vực Trung Á tại Viện Khoa học Xã hội Thượng Hải, nói rằng Bắc Kinh có liên hệ với Taliban ngay cả trước khi xảy ra vụ tấn công ngày 11/9/2001 ở Mỹ, gặp gỡ thủ lĩnh Taliban lúc đó là Mohammed Omar ở Afghanistan. Các liên lạc đã tạm dừng sau ngày 11/9, nhưng được nối lại trong những năm gần đây.
Ông Pan cho biết việc Bắc Kinh tiếp đón một phái đoàn Taliban khi Mỹ đang rút quân khỏi Afghanistan có thể tạo điều kiện cho Trung Quốc đóng vai trò trong việc tái thiết Afghanistan.
Kể từ ngày 15/8, Taliban đã khẳng định rằng sự trở lại nắm quyền của lực lượng này sẽ khác với giai đoạn cách đây 20 năm. Trước khi Mỹ dẫn đầu lực lượng quốc tế đưa quân vào Afghanistan, Taliban là lực lượng điều hành đất nước.
Zabihullah Mujahid, phát ngôn viên của Taliban, cho biết hôm 16/8 rằng các quyền của phụ nữ sẽ được bảo đảm và Taliban muốn duy trì quan hệ hòa bình với các quốc gia khác.
“Tôi muốn đảm bảo với cộng đồng quốc tế, bao gồm cả Mỹ, rằng không ai sẽ bị tổn hại. Chúng tôi không muốn có bất kỳ kẻ thù bên trong hoặc bên ngoài nào”, Mujahid nói.
Zhang Jiadong, Giám đốc Viện Nghiên cứu Nam Á tại Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải, cho biết rất khó để dự đoán Taliban sẽ cầm quyền ở Afghanistan như thế nào.
“Ít ra thì có vẻ như không có khả năng xảy ra một cuộc nội chiến. Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn một chặng đường dài mới có thể biết được Taliban sẽ nắm quyền như thế nào”, ông Zhang nói.
“Taliban cần phải đưa ra những lời hứa hẹn như vậy để được thế giới công nhận và đảm bảo quá trình chuyển giao quyền lực suôn sẻ. Họ đang gửi đi những thông điệp lạc quan, nhưng đó chỉ là những lời hứa suông và Trung Quốc nên tin tưởng hoàn toàn, nếu không sẽ biến chúng ta trở thành những kẻ ngây thơ”, chuyên gia Zhang nhận định.
Li Shaoxian, Giám đốc Viện Nghiên cứu Trung Quốc – Ả Rập tại Đại học Ninh Hạ, cho biết tương lai trước mắt của Afghanistan vẫn còn đáng lo ngại.
“Taliban phải đối mặt với những thách thức rất nghiêm trọng. Chúng tôi hy vọng nội bộ Afghanistan có thể đạt được sự hòa giải toàn diện vì lợi ích của việc phát triển ổn định. Đồng thời, chúng tôi lo ngại Afghanistan sẽ trở thành đấu trường của những phần tử k.hủng b.ố và chủ nghĩa cực đoan tôn giáo”, chuyên gia Li cho biết.
Nhận diện chiến lược của Trung Quốc qua cuộc gặp với Taliban ở Thiên Tân
Cả Trung Quốc và lực lượng Taliban tại Afghanistan đều có những tính toán riêng khi gặp nhau hồi tuần trước, trong bối cảnh Mỹ bắt đầu rút quân khỏi quốc gia nằm ở Trung Á.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (bên phải) gặp phó thủ lĩnh Taliban Mullah Baradar Akhund hôm 28/7 (Ảnh: Bộ Ngoại giao Trung Quốc).
Chiến lược của Trung Quốc
Hai ngày sau khi phái đoàn của Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman rời Thiên Tân, Trung Quốc, một nhóm đại diện của Taliban ngày 28/7 đã tới thành phố này để gặp đại diện của Bắc Kinh, Ngoại trưởng Vương Nghị. Phía Taliban cho hay, đoàn đại diện của nhóm do phó thủ lĩnh Mullah Baradar Akhund dẫn đầu đến Trung Quốc theo lời mời của giới chức quốc gia Đông Á.
Theo giới quan sát, đây có thể được xem là một thông điệp rõ ràng từ Bắc Kinh rằng họ sẽ xây dựng chiến lược của riêng mình với nước láng giềng Afghanistan.
Trong bối cảnh hạn chót tháng 9 để Mỹ rút quân sắp tới gần, quan hệ giữa Trung Quốc và Taliban dường như đã được nâng cấp lên, với việc Bắc Kinh bảo đảm sẽ ủng hộ vai trò của Taliban trong nền an ninh và công cuộc tái kiến thiết Afghanistan.
"Taliban là lực lượng chính trị và quân sự nòng cốt ở Afghanistan, và có khả năng đóng một vai trò quan trọng trong quá trình hòa giải và tái thiết ở Afghanistan", Ngoại trưởng Vương Nghị cho biết trong cuộc hội đàm với lãnh đạo Taliban.
Cuộc hội đàm diễn ra tại ở chính khách sạn ở Thiên Tân, nơi Thứ trưởng Sherman đã gặp Ngoại trưởng Vương Nghị 2 ngày trước đó. Bà Sherman khi đó đã kêu gọi Bắc Kinh hợp tác với Mỹ trong các vấn đề khu vực, bao gồm Afghanistan và Iran.
"Việc Mỹ và NATO rút quân cơ bản là thể hiện chính sách của Mỹ ở Afghanistan đã không thành công", ông Vương nói, nhấn mạnh quan điểm của Trung Quốc với tình hình Afghanistan là duy trì các nguyên tắc "do Afghanistan làm chủ" và "do Afghanistan lãnh đạo", đồng thời phản đối sự can thiệp của các lực lượng nước ngoài.
Giới chuyên gia ngoại giao Trung Quốc nhận định rằng, nước này còn cách rất xa viễn cảnh thừa nhận Taliban là chính phủ hợp lệ tại Afghanistan, nhưng Bắc Kinh có thể đang chuẩn bị cho khả năng Taliban sẽ tiếp quản đất nước nếu nỗ lực hòa giải dân tộc với chính phủ Afghanistan không thành. Việc duy trì quan hệ gần gũi với Taliban được Trung Quốc xem là rất quan trọng trong việc thực hiện nỗ lực chống k.hủng b.ố và duy trì lợi ích kinh tế trong khu vực.
Gu Dingguo, chuyên gia từ đại học Sư phạm Hoa Đông, cho rằng: "Taliban có thể giữ vai trò đặc biệt nhằm kiềm chế mối đe dọa an ninh gây ra bởi Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM) với Trung Quốc, do mối quan hệ giữa Taliban và ETIM".
Trung Quốc cáo buộc ETIM là nhóm đứng sau các vụ tấn công ở Tân Cương. Tại Thiên Tân, ông Wang đã đề nghị Taliban cắt đứt quan hệ với ETIM. Phát ngôn viên Taliban Mohammad Naeem cho biết, lãnh đạo Baradar của họ đã cam kết rằng lãnh thổ của Afghanistan sẽ không được dùng để thực hiện các kế hoạch gây đe dọa tới an ninh quốc gia Trung Quốc.
Ngoài ra, theo chuyên gia Gu, việc Taliban và chính phủ Afghanistan có thể hòa giải là mục tiêu quan trọng mà Bắc Kinh hướng tới vì nó sẽ giúp ích cho sáng kiến "Một vành đai, một con đường" mà Trung Quốc triển khai ở Trung Á. Nếu tình hình bất ổn ở Afghanistan lan sang khác nước khác, điều đó sẽ trở thành mối đe dọa với kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc.
Mục đích của Taliban
Với Taliban, việc xây dựng quan hệ với Trung Quốc là một trong những bước đi nhằm thiết lập tính chính danh của lực lượng này.
Trong khi đó, Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng tại tổ chức RAND (Mỹ), nhận định rằng Trung Quốc sẽ mong muốn một kết cục thỏa mãn được 2 lợi ích quốc gia của họ, bao gồm duy trì ổn định ở Tân Cương và tiếp cận được nguồn tài nguyên tự nhiên ở Afghanistan. Một nghiên cứu năm 2014 chỉ ra rằng, lượng tài nguyên thiên nhiên dưới các ngọn núi ở Afghanistan ước tính vào khoảng gần 1.000 tỷ USD.
Ông Grossman cho rằng, việc Taliban tăng cường quan hệ với Trung Quốc là vì họ không muốn Bắc Kinh bắt tay với bên khác, ví dụ như Pakistan, trong nỗ lực nhằm kiềm tỏa Taliban.
Ngoài ra, chuyên gia Gu cho rằng, Taliban cần Trung Quốc hỗ trợ trong nhiều lĩnh vực, bao gồm các cuộc đối thoại hòa giải dân tộc với chính phủ Afghanistan và công cuộc tái thiết kinh tế nếu Taliban lên nắm quyền.
Yan Wei, chuyên gia tại đại học Tây Bắc Trung Quốc, nhấn mạnh rằng việc Bắc Kinh và Taliban xây dựng quan hệ là cần thiết với cả đôi bên, vì tầm ảnh hưởng của Taliban ở Afghanistan. Tuy nhiên, ông Yan cho rằng, Trung Quốc vẫn đang có sự thận trọng nhất định về Taliban và sự kết nối giữa 2 bên vẫn còn hạn chế.
Cả chuyên gia Yan và Gu đều nhận định, mong muốn lớn nhất của Trung Quốc với Afghanistan không phải là Taliban lên nắm quyền lực tuyệt đối, mà là sự hòa hợp dân tộc giữa Taliban và bên đối lập. Điều này được xem sẽ mang lại hòa bình và ổn định cho khu vực giáp Trung Quốc.
"Chìa tay" với Taliban: Nước cờ của Trung Quốc ở Afghanistan Gần đây, Trung Quốc dường như chuyển hướng sang vai trò chủ động hơn trong tiến trình hòa bình Afghanistan, đặc biệt khi Mỹ và các đồng minh bắt đầu rút lực lượng khỏi đây. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (giữa) và đoàn đại diện của Taliban ở Thiên Tân ngày 28/7 (Ảnh: Twitter). Trung Quốc "chìa tay" với Taliban Trong một...
