Trịnh Công Sơn-Khánh Ly: Hình và bóng của một giấc mộng dài Kỳ 3: Ở một nơi ai cũng quen nhau

Từ Kế Tường10:08 20/05/2023

“Ở một nới ai cũng quen nhau” là tên một truyện ngắn nổi tiếng của nhà văn Hoàng Ngọc Tuấn viết về quán cà phê Văn của trường đại học Văn Khoa Sài Gòn. Thời đó, quán cà phê này không chỉ dành cho khách đến đây uống cà phê rồi quen nhau thành bạn hay thành những đôi tình nhân đầy lãng mạn của những đêm cà phê nhạc Sài Sòn đang thịnh hành mà là một điểm hẹn của giới trẻ.

Khánh Ly thời xuân sắc và trên bìa CD nhạc Trịnh Công Sơn.

Đây cũng chính là nơi bạn bè thân hữu của nhóm chủ trương quán Văn có thêm bạn mới và đặc biệt Khánh Ly đã không trở về Đà Lạt mà ở luôn lại Sài Gòn để gắn bó với quán Văn, anh em chủ trương quán và nhất là với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Họ trở thành một “cặp đôi” văn nghệ của định mệnh và nhạc của Trịnh Công Sơn được tiếng hát của Khánh Ly đẩy bay vút lên, lan xa và không thể phủ nhận nhờ giọng hát Khánh Ly mà nhạc Trịnh Công Sơn đi sâu, lan rộng vào quần chúng bắt đầu từ ngôi quán Văn, nghèo nàn, xập xệ nhưng hừng hực “máu lửa”. Ngược lại Khánh Ly cũng nhờ nhạc Trịnh Công Sơn mà thành danh, trở thành một hiện tượng đặc biệt của thế giới âm nhạc Sài Sòn.

Giai đoạn này Khánh Ly xuất hiện “độc quyền” trên sân cỏ quán Văn vào những đêm cuối tuần và góp phần làm nên hiện tượng “cà phê văn nghệ” của Sài Gòn vì sau đó là hàng loạt các quán cà phê văn nghệ dạng quán Văn được mở ra như: Thằng Bờm của nhóm sinh viên Luật khoa ở góc đường Nguyễn Thái Học-Phạm Ngũ Lão, Hầm Gió của nhóm Nam Lộc-Tùng Giang ở đường Võ Tánh (Nguyễn Trãi) bây giờ. Khánh Ly hòa nhập vào sinh hoạt quán Văn cũng như anh em chủ trương quán như người nhà.

Ban ngày hầu như tất cả đều có mặt ở quán để duy trì hoạt động quán và tập những ca khúc mới của Trịnh Công Sơn. Khánh Ly rất vui tính, tếu táo đủ thứ chuyện trên đời với anh em và gắn bó với điếu thuốc lá như một người bạn không rời. Khánh Ly hút thuốc đầu lọc Salem rất sành điệu trong cách cầm hờ hứng điếu thuốc ở hai đầu ngón tay, cách rít thuốc, nhả khói trắng thành vòng tròn khi tư lự.

Chính ở ngôi quán nhỏ này, tiếng hát Khánh Ly đã bay lên như những vòng khói trắng, tản ra trên bầu trời vừa lãng mạn, huyền hoặc để rồi trở thành một Khánh Ly nổi danh, đình đám trên bầu trời ca nhạc miền Nam sau này. Và “Ở một nơi ai cũng quen nhau” ấy Khánh Ly trở thành một cái tên… ai cũng quen biết dù chỉ nghe giọng chứ chưa từng biết mặt.

Đêm cướp micro và hai phát súng trên sân cỏ Quán Văn

Sự xuất hiện của Khánh Ly bên cạnh Trịnh Công Sơn trên sân cỏ quán Văn đã trở thành một hiện tượng mới trong sinh hoạt của thanh niên, sinh viên, học sinh lúc bấy giờ.

Người ta chờ đợi những đêm cuối tuần để đến đây uống cà phê và nghe Khánh Ly hát, phải nói rằng giọng hát của Khánh Ly rất khỏe, mỗi đêm thứ Bảy, Chủ nhật Khánh Ly hát không dưới 20 ca khúc của nhạc sĩ họ Trịnh, chương trình văn nghệ được sắp xếp theo một công thức “3 phân khúc, đoạn đầu hát “tình ca”, đoạn giữa hát “du ca- phản chiến”, đoạn cuối trở lại “tình ca” và những ca khúc của Trịnh Công Sơn được khán giả yêu cầu Khánh Ly hát lại. Hầu như ca khúc nào hát tuần trước, tuần sau khán giả cũng đều yêu cầu Khánh Ly hát lại trong “phân khúc 3″ trước khi quán Văn đóng cửa.

Và thường thì quán đóng cửa rất muộn, nhưng đó chỉ là đối với khách bên ngoài chứ từ giờ phút này mới thật sự là thời gian, không gian riêng của anh em quán Văn và thân hữu ngồi nán lại sinh hoạt nội bộ, chè cháo, ăn khuya và… lai rai tới tận giờ giới nghiêm, có người vội vã phóng xe máy ra về, có người ở lại. Lúc đó Khánh Ly hát mộc, không cần micro, tiếng hát về khuya của Khánh Ly có “chút men cay đắng” và khói thuốc Salem càng nghe càng nghèn nghẹn, nhất là khi Khánh Ly hát “Phôi pha” của Trịnh Công Sơn.

Tất nhiên với những đêm nhạc “phản chiến” tổ chức công khai như vậy trong đám đông khán giả hàng mấy trăm người, có đêm cả ngàn người ngồi chật kín sân cỏ không thể không có an ninh, cảnh sát chìm của chế độ Sài Gòn. Nhưng quán Văn nằm trong khuôn viên trường đại học Văn Khoa Sài Gòn, lại dưới sự bảo trợ của tổ chức CPS nên an ninh, mật vụ của chế độ cũ cũng chỉ theo dõi rồi báo cáo về cấp trên chứ chẳng dám làm gì khi chưa có lệnh.

Hơn nữa sinh hoạt quán cà phê nhạc kiểu quán Văn trong thời gian này đã mở ra rất nhiều trong thành phố. Thà để cho thanh niên, SV, HS có chỗ giải trí mỗi đêm, thưởng thức nhạc “du ca”, “phản chiến” vẫn còn hơn là kéo nhau xuống đường biểu tình chống đối chính quyền và đốt xe Mỹ. Có thể những quán cà phê sinh hoạt văn nghệ như thế không phải là vô thưởng vô phạt, nhưng chính quyền Sài Gòn thấy chưa đến lúc cần thiết phải ra tay trấn áp, tém dẹp. Nếu không muốn nói làm như thế là đổ xăng vào lửa làm khơi dậy những cuộc biểu tình.

Video đang HOT

Nếu đã có sự hiện diện của an ninh, mật vụ chế độ cũ trong những đêm ca nhạc của Trịnh Công Sơn-Khánh Ly thì trong đám đông SV, HS chắc chắn cũng có người của cách mạng hoạt động nội thành. Tôi còn nhớ đã từng gặp nhạc sĩ Tôn Thất Lập ở đây, hồi đó anh hoạt động trong phong trào và tôi cùng Đặng Tấn Tới in tờ báo “lậu” mang tên Vận Động, báo chỉ có mấy anh em làm, tự bỏ tiền ra in, và có khi in thiếu ở một nhà in nằm trên đường Trần Kế Xương – Gia Định. Báo in xong tự mang đi phát hành dạng ký gửi ở mấy sạp báo trên đường Lê Lợi, nhất là quầy sách báo của cô Nga ốm ngay góc đường Nguyễn Trung Trực-Lê Lợi, cạnh quán nhạc Minh Phát, đối diện bên kia đường là cà phê Kim Sơn. Mấy anh em mà vừa làm báo vừa làm xuất bản, lấy tên là Nhà xuất bản Vận Động in tác phẩm đầu tiên là tập ca khúc “Tiếng hát về khuya” của Tôn Thất Lập. Đêm trước khi Tôn Thất Lập ra chiến khu, Đặng Tấn Tới và tôi đã mang mấy chục tập “Tiếng hát về khuya” tới quán Văn để trao cho anh.

Rồi một đêm trong không khí náo nhiệt của quán Văn như thường lệ, giữa “phân khúc 2″ của chương trình nhạc phản chiến Trịnh Công Sơn, Khánh Ly đang hát rất “máu lửa” thì Ngô Vương Toại đề nghị tạm nghỉ giải lao 10 phút để lên micro thông báo việc chuẩn bị kế hoạch bầu ban chấp hành SV trong năm tới.

Bất ngờ một đôi nam nữ thanh niên từ dưới đám đông đi rất nhanh lên chỗ Ngô Vương Toại, cô gái cướp micro tuyên bố kỷ niệm 7 năm thành lập “Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam”. Ngô Vương Toại giật lại micro liền bị anh thanh niên rút súng giấu trong người ra bắn ngã quỵ, Ngô Văn Tấn nhào lên cố lấy micro liền lãnh ngay một phát đạn vào chân. Hai phát súng đủ làm náo loạn đêm nhạc ở quán Văn và đôi thanh niên nam nữ hoạt động nội thành nhanh chóng hòa vào dòng người hỗn loạn tháo chạy ra ngoài trước khi công an, mật vụ chế độ Sài Gòn đang có mặt trong đám đông ngồi phía dưới kịp phản ứng.

Quán Văn đóng cửa

Sau đêm náo loạn ấy quán Văn chỉ còn bán cà phê cầm chừng chứ không tổ chức sinh hoạt văn nghệ nữa. Không lâu sau đó nhóm chủ trương quán Văn được thông báo dẹp quán để người ta đập đại học Văn Khoa ra lấy đất trống xây Thư viện quốc gia còn đại học Văn Khoa dời về đường Cường Để (Đinh Tiên Hoàng) bây giờ. Quán Văn đóng cửa, anh em, bạn bè tản mác dần, mỗi người đi mỗi nơi. Khánh Ly không còn gắn bó với Trịnh Công Sơn nữa mà đi hát phòng trà, trong nhóm anh em thân hữu với quán Văn thì Trịnh Công Sơn và Hoàng Ngọc Tuấn là hai người rời nơi đây muộn nhất.

Hoàng Ngọc Tuấn bị động viên vào trường Bộ binh Thủ Đức, ra chuẩn úy rồi thành anh sĩ quan bộ binh rày đây mai đó. Riêng Trịnh Công Sơn thì tiếp tục sự nghiệp… trốn quân dịch, lang thang ở Sài Gòn tối về ngủ trong khu nhà tiền chế của đại học Văn Khoa mới, tuy không phải là SV của trường nhưng ở đây anh có rất nhiều bạn bè để có thể tá túc, vừa trốn lính, vừa sáng tác.

Khánh Ly lúc bấy giờ đã nổi tiếng như cồn, thành giọng ca chính của rất nhiều phòng trà lớn, được các hãng băng, đĩa mời thu âm như Phạm Mạnh Cương, Trung tâm Trường Sơn, Sơn Ca, Họa Mi, Jo Marcel… Đây là thời kỳ lẫy lừng của Khánh Ly với những ca khúc của Trịnh Công Sơn, băng, đĩa của Khánh Ly tràn ngập thị trường âm nhạc Sài Gòn và miền Nam, quán cà phê nào cũng mở nhạc có giọng hát Khánh Ly.

Không nghi ngờ gì nữa, chính sân cỏ quán Văn là bệ phóng để trong chưa đầy một thập niên từ một giọng hát chưa có tên tuổi, Khánh Ly đã trở thành một ca sĩ hàng đầu, ngang với Thái Thanh, Mai Hương, Kim Tước, Lệ Thu, Quỳnh Dao, Hà Thanh, Thanh Thúy, Hoàng Oanh…

Khi đã lên đến tuyệt đỉnh vinh quang, Khánh Ly muốn làm bà chủ một dạng quán cà phê giống như quán Văn và cô đã mở Hội quán Cây Tre tọa lạc tại số 2bis Đinh Tiên Hoàng Đa Kao Q.1 (gần sân vận động Hoa Lư) vào năm 1968. Quán cà phê có sân khấu trình diễn ca nhạc của Khánh Ly khá bề thế, khách thuộc thành phần văn nghệ sĩ, trí thức, thanh niên, SV, HS cấp II-III.

Vào thứ Bảy, Chủ nhật cuối tuần cũng có chương trình văn nghệ. Chính ở đây các cặp đôi Từ Dung-Từ Công Phụng, Lê Uyên-Phương, Trầm Tử Thiêng-Thanh Lan rồi về sau Vũ Thành An-Thanh Lan, Nguyễn Đức Quang-Ban Trầm Ca… mới có đất để tung hoành, góp phần tạo nên một diện mạo văn nghệ Sài Gòn của thập niên 60-70.

Cũng chính ở Hội quán Cây Tre, Khánh Ly đã sản xuất và phát hành những cuốn băng nhạc Trịnh Công Sơn, giọng hát Khánh Ly mang tựa đề: “Trịnh Công Sơn-Khánh Ly, hát cho quê hương Việt Nam” bán rất chạy trên thị trường băng dĩa ca nhạc lúc bấy giờ.

Bùi Lan Hương nói gì khi được khen là người hát nhạc Trịnh hay nhất kể từ sau diva Hồng Nhung?

Đảm nhận vai Khánh Ly trong phim "Em và Trịnh", ban đầu, Bùi Lan Hương từng vấp phải hoài nghi. Bởi lẽ đây là một vai diễn khó. Không riêng về ngoại hình mà tiếng hát của Khánh Ly dường như đã trở thành "khuôn vàng thước ngọc" cho nhạc Trịnh, rất khó để người khác mô phỏng theo.

Sau album OST "Em và Trịnh" part 1 với 4 ca khúc về 4 nàng thơ đã đi ngang cuộc đời Trịnh Công Sơn, Universal Music Vietnam tiếp tục phát hành album OST "Em và Trịnh" part 2. Album có 4 bài do Bùi Lan Hương thể hiện gồm Mưa hồng, Còn tuổi nào cho em, Hạ trắng,.... Nam chính phim "Em và Trịnh" là Avin Lu cũng thể hiện một bài trong album là Tình sầu.

Lâu nay, hễ nhắc đến nhạc Trịnh, hầu như không thể không nhắc đến cái tên Khánh Ly. Với người mộ nhạc, âm nhạc của Trịnh Công Sơn và tiếng hát liêu trai của Khánh Ly, mối quan hệ ấy chặt chẽ như hình với bóng. Chia sẻ góc nhìn về mối quan hệ quá đặc biệt giữa NS Trịnh Công Sơn và danh ca Khánh Ly, Bùi Lan Hương cho biết:

"Tôi tin không phải tình cảm nào giữa nam với nữ cũng là yêu đương trai gái và không phải tình cảm nào cũng là xác thịt. Có những người yêu thương nhau về tâm hồn, người ta yêu bài hát này và yêu giọng hát đó. Hai người quý mến nhau vì có sự giao thoa trong nghệ thuật chứ không phải đến với nhau vì tình cảm trai gái bình thường mà sẽ có rất nhiều tình cảm khác trong cuộc sống giữa nam với nữ".

Tôi không được tiếp xúc, chỉ là người được hát nhạc ông Sơn nên cũng không dám đánh giá, mà kể cả có được tiếp xúc thì mình cũng không thể đánh giá 1 con người bởi vì đôi khi chính chúng ta cũng không thể hiểu bản thân thì làm sao mà dám đánh giá người khác. Mọi sự đánh giá tôi nghĩ chỉ là dưới góc nhìn chủ quan của tôi: ông Sơn hiện ra với tôi đó là 1 người rất thú vị.

Đó là 1 người không phải quá hào hoa đẹp trai ngời ngời hay soái ca bước ra từ truyện sách thế nhưng những người phụ nữ tiếp xúc với ông đều yêu. Yêu ở đây có thể là thần thái, con người tính cách, thì có lẽ đó phải là 1 con người thú vị, người ta vượt qua cái đẹp về mặt ngoại hình. Đương nhiên những người viết được những cái âm nhạc như thế phải là người có tâm hồn rất đẹp.

Tôi cũng là người sáng tác và tôi hiểu là mình không làm được như thế. Như ông Sơn làm được là ông ấy phải có gì hơn người, mà làm không phải 10-20 bài hát mà 600 bài và khối lượng hit cũng chiếm rất nhiều trong kho tàng. Có thể có những người viết 1000 bài nhưng chỉ hit 1,2 bài thôi còn với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ta có thể thấy sự khủng khiếp như nào trong sáng tạo nghệ thuật. Dưới góc nhìn của người cũng làm nhạc, hoạt động nghệ thuật thì tôi rất ngưỡng mộ.".

Giọng ca ma mị, đầy ám ảnh của "nữ hoàng chân đất" đã tự nhiên trở thành con thuyền chất chứa những tiếc nuối, buồn thương và suy tư của cuộc đời Trịnh. Từ con thuyền đó, Khánh Ly mang nhạc Trịnh phiêu du qua tâm thức của nhiều thế hệ và trở thành đền đài của tân nhạc Việt Nam.

Lần đầu tiên hát nhạc Trịnh, Bùi Lan Hương không chỉ có màn hóa thân trọn vẹn vào nhân vật mà còn nhận được nhiều lời khen từ giới chuyên môn và khán giả nhờ việc mang đến một phong vị mới cho những ca khúc bất hủ của Trịnh Công Sơn. Cách hát lẫn phong thái của cô xuyên suốt bộ phim xoay quanh 2 chữ "bình thản" mà như nữ ca sĩ chia sẻ:

"Không phải cứ đau khổ là phải gào lên mà có những cái buồn bã người ta nín nhịn, nuốt vào bên trong và vẫn phải tiếp tục sống, chịu đựng những điều đó. Đó thậm chí còn đau khổ hơn những người gào thét ra được rằng: 'Tôi khổ quá'. Có những sự đau khổ trong mạnh mẽ khiến người ta phải tiến lên, nhìn những sự đau khổ đó một cách bình tĩnh, bình thản".

Từ "Mưa hồng", "Còn tuổi nào cho em" cho đến, "Hạ trắng",... qua tiếng hát của Bùi Lan Hương đã có một sức sống mới gần gũi hơn với khán giả trẻ, nhưng không mất đi tinh thần của nhạc Trịnh, khiến người nghe thích thú ngay từ lần đầu thưởng thức.

Xuất thân từ ca sĩ chuyên nghiệp với âm sắc đặc trưng, Bùi Lan Hương không cố bắt chước theo cách hát liêu trai của Khánh Ly, mà chọn lối xử lý nội lực, từ tốn, lãng đãng chút cảm giác hoài niệm.

Khi cất giọng, những âm hưởng dạt dào xúc cảm của Bùi Lan Hương càng làm dày thêm tính giá trị trong ca từ nhạc Trịnh, giúp người nghe cảm nhận rõ hơn về độ sâu của bài hát cũng như cuộc đời của người nghệ sĩ. Nó là nỗi nhớ miên man kéo dài, là nỗi sầu cuồn cuộn trong lòng ngực, nhưng bình thản. Phải bình thản thì niềm đau mới đẹp, và phải bình thản thì những niềm đau đó mới không nhấn chìm con người vào biển khổ.

Bùi Lan Hương trải lòng về cách mà cô thể hiện các ca khúc nhạc Trịnh trong bộ phim điện ảnh thông qua vai diễn Khánh Ly: "Thứ nhất là tôi phải nghe rất kĩ cách hát của cô và hiểu rằng bản thân phải tập kĩ. Mỗi ngày tôi dành 2 tiếng đồng hồ bật cô hát rồi hát lại nhưng mình hiểu là nếu hát 100% cái live đó vào giọng của mình nhiều khi sẽ không hay bởi vì nó hay do là giọng của riêng cô Khánh Ly.

Nên tôi đã nghĩ: chữ này đặc trưng sẽ giữ, còn những chữ khác sẽ hát theo cách của mình để trộn lẫn vào với nhau. Thế nên khi mọi người nghe tôi hát sẽ thấy vừa có chất cổ nhưng chất giọng vẫn của tôi, còn chữ lại rất cô Khánh Ly.

Khi làm điều này, tôi cũng rất hồi hộp vì không biết chắc sẽ hay hoặc phù hợp hay không. Tôi cân nhắc từng dòng một để suy nghĩ sẽ hát như nào. Cũng may mắn là mọi người thông cảm cho sự nỗ lực hoá thân vào 1 nhân vật được quá nhiều người biết như thế và dành sự yêu mến cho vai diễn này".

Mới đây, Uyên Linh đã khẳng định Bùi Lan Hương là ca sĩ hát nhạc Trịnh hay nhất kể từ sau Hồng Nhung. Nhạc sĩ Đức Trí, người đảm nhiệm thực hiện album đồng tình với Uyên Linh và anh nói rõ thêm: "Tôi thấy Uyên Linh nói chẳng sai chút nào. Với khán giả thì tôi không biết. Nhưng nói một cách chính xác hơn, Hương là người hát nhạc Trịnh Công Sơn rất hợp.

Hợp bởi sự nhẹ nhàng, từng trải, không phô trương, và quan trọng là cái sự con gái - đàn bà trong giọng hát ấy rất đáng để ta nghe đi nghe lại". Nói về "danh hiệu" này, Bùi Lan Hương vui vẻ cho rằng do được quá ưu ái và cũng "xin" không xác nhận danh hiệu này nhưng vẫn rất hạnh phúc khi được ủng hộ đến vậy.

Danh ca Khánh Ly hát "Gia tài của mẹ", đơn vị tổ chức bị mời làm việc Danh ca Khánh Ly hát ca khúc "Gia tài của mẹ" nằm ngoài danh mục ca khúc được cấp phép biểu diễn khiến đơn vị tổ chức bị cơ quan chức năng mời làm việc. Ca sĩ Khánh Ly tại đêm diễn "Dấu chân địa đàng" ngày 25-6 - Ảnh: T.N Theo nguồn tin của Tuổi Trẻ Online, ngày 29-6, Sở Văn hóa...