Triển vọng, thách thức khi Trung Quốc và Nga mở rộng hợp tác tại Bắc Cực
Trong thời gian gần đây, hợp tác chiến lược giữa Nga và Trung Quốc đã mở rộng đáng kể, đặc biệt trong lĩnh vực phát triển cơ sở hạ tầng vận tải qua Bắc Cực.
Tổng thống Nga Vladimir Putin dự lễ đặt ky tàu phá băng chạy bằng năng lượng hạt nhân Leningrad tại nhà máy đóng tàu Baltic ở St. Petersburg, ngày 26/1/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Một trong những bước tiến quan trọng trong quá trình này là khai trương tuyến đường “Arctic Express” vào tháng 7 vừa qua, một phần trong dự án phát triển chung “ Con đường tơ lụa trên băng”. Đây là một sáng kiến nhằm tạo ra tuyến đường ngắn nhất từ Thái Bình Dương đến Đại Tây Dương, đi qua Bắc Cực. Sự hợp tác này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho cả hai nước mà còn có những tác động chiến lược quan trọng đối với tình hình địa chính trị toàn cầu.
Trước bối cảnh đó, Trung Quốc ngày càng nhận thấy tầm quan trọng chiến lược trong việc tham gia vào quá trình phát triển và bảo vệ Tuyến đường biển phía Bắc (NSR) của Nga. NSR không chỉ bổ sung cho Sáng kiến Vành đai và Con đường mà còn giúp Trung Quốc đa dạng hóa các tuyến vận tải, giảm bớt phụ thuộc vào các tuyến đường truyền thống qua Biển Đông và các khu vực có xung đột tiềm ẩn. Việc tham gia vào phát triển NSR cũng cho phép Trung Quốc bảo đảm ổn định của các tuyến thương mại quan trọng trong bối cảnh căng thẳng gia tăng ở Biển Đông và quanh Đài Loan.
Việc khai trương “Arctic Express” đã nhận được sự ủng hộ của Đại sứ quán Trung Quốc tại Nga, Liên minh Doanh nhân Trung Quốc tại Nga và các chính quyền địa phương ở Moskva và Arkhangelsk. Tuyến đường này giúp rút ngắn thời gian giao hàng từ Moskva đến các cảng Trung Quốc xuống từ 35 đến 55%, cho phép vận chuyển hơn 20.000 TEU ( đơn vị đo lường tương đương 1 container 20 feet tiêu chuẩn) hàng hóa mỗi năm. Sự hỗ trợ này phản ánh cam kết của Trung Quốc trong việc phát triển tuyến đường chiến lược trên, đồng thời gia tăng sức mạnh thương mại và chính trị của Bắc Kinh trong khu vực.
Nga hiện đang tích cực mở rộng NSR với sự hỗ trợ của Rosatom, công ty độc quyền năng lượng hạt nhân và đơn vị vận hành NSR. Tuy nhiên, việc phát triển tuyến đường này không hề dễ dàng. Các lệnh trừng phạt Nga của phương Tây đã gây ra những thách thức nghiêm trọng đối với ngành đóng tàu và khả năng nâng cấp cơ sở hạ tầng dọc theo tuyến đường. Ngoài ra, sự mở rộng này còn làm tăng tính dễ bị tổn thương của NSR trước các quốc gia ven biển NATO, bao gồm Estonia, Latvia, Litva và các quốc gia Bắc Âu như Phần Lan, Thụy Điển, và Na Uy.
Video đang HOT
Một yếu tố khác cần lưu ý là việc mở rộng NSR có thể làm gia tăng các điểm yếu trên biển của Nga, đặc biệt khi các tàu phải đi qua gần vùng biển ven bờ của các quốc gia thành viên NATO. Điều này có thể gây ra những rủi ro tiềm ẩn đối với an ninh hàng hải của Nga và buộc Moskva phải xem xét các biện pháp đối phó để bảo vệ lợi ích của mình.
Hợp tác kinh tế giữa Nga và Trung Quốc đã đạt mức kỷ lục, với thương mại song phương đạt trên 240 tỷ USD vào năm 2023, tăng 26,3% so với năm trước. Điều này phản ánh sự gắn kết chặt chẽ giữa hai nền kinh tế, đặc biệt khi Nga đang tìm cách né tránh các lệnh trừng phạt của phương Tây. Sự phát triển của NSR và Arctic Express là một minh chứng rõ ràng cho sự chuyển hướng của dòng chảy thương mại Nga-Trung, khi Nga tập trung nhiều hơn vào Bắc Cực, đồng thời tạo điều kiện cho các nhà xuất khẩu từ miền Trung và Tây Bắc của Nga tiếp cận trực tiếp với thị trường Trung Quốc mà không cần quá cảnh qua các nước thứ ba.
Tóm lại, sự hợp tác mở rộng giữa Nga và Trung Quốc trong việc phát triển cơ sở hạ tầng vận tải Bắc Cực, đặc biệt là với dự án Arctic Express, đ.ánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc thay đổi cán cân thương mại và chiến lược toàn cầu. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến Nga và Trung Quốc mà còn tác động mạnh mẽ đến các quốc gia khác.
SCO mở rộng sang châu Âu
Việc Belarus gia nhập SCO cho thấy nhóm khu vực thuần túy - ban đầu gồm Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Uzbekistan - đang dần mở rộng phạm vi địa lý và chính trị của mình.
Sau Ấn Độ và Pakistan vào năm 2017 và Iran năm 2023, Belarus là quốc gia châu Âu đặc quyền tham gia.
Từ một diễn đàn thuần túy ở Trung Á tập trung vào hợp tác an ninh khu vực, SCO trở thành một tổ chức gồm 10 thành viên ngày càng đa dạng với tham vọng mở rộng toàn cầu.
Gia tăng ảnh hưởng
Trọng tâm đang thay đổi của SCO rõ ràng là phù hợp với lợi ích ngày càng tăng của Trung Quốc và Nga trong tổ chức. Với tư cách là thành viên sáng lập, 2 nước này là nguồn lực tạo ra một nền tảng để tăng cường hợp tác kinh tế và an ninh khu vực và giờ đây tiếp tục vai trò đó để tăng sức ảnh hưởng quốc tế của SCO. Các thành viên của nhóm chiếm khoảng 25% sản lượng kinh tế thế giới và một nửa dân số thế giới, khiến cho nhóm này không ngừng gia tăng về uy tín và tiềm lực nội sinh.
SCO đang ngày càng mở rộng phạm vi ảnh hưởng toàn cầu.
Kể từ những năm 2010, Trung Quốc đã củng cố vị thế cường quốc trong hệ thống quốc tế, mang lại cho SCO một giá trị mang tính biểu tượng vượt xa hiệu quả thực tế của tổ chức. Bắc Kinh sử dụng diễn đàn này để thể hiện khả năng đưa ra các lựa chọn thay thế cho các thể chế hiện có do Mỹ lãnh đạo, khiến việc mở rộng của tổ chức để bao gồm nhiều quốc gia hơn ngoài Trung Á mang lại lợi ích - ngay cả khi điều này có ý nghĩa làm giảm đi tính ảnh hưởng của tổ chức này trong khu vực.
So với việc Ấn Độ và Pakistan gia nhập, việc mời Iran tham gia tổ chức an ninh khu vực này vào tháng 7/2023 có ý nghĩa hợp lý hơn về mặt hiệu quả của tổ chức. Với việc Tehran cũng lo ngại như các thành viên SCO khác về nạn buôn bán m.a t.úy và bất ổn chính trị ở Afghanistan, Iran là một "lựa chọn trời sinh" để giúp ngăn chặn những tệ nạn từ nước láng giềng này lan ra khu vực. Nước này có nhiều kinh nghiệm chống tệ nạn, điều mà giờ đây họ có thể chia sẻ thông qua Cơ chế chống k.hủng b.ố khu vực của SCO. Trên hết, tư cách thành viên của Iran có thể giúp thúc đẩy các liên kết thương mại của SCO, đặc biệt thông qua cảng Chabahar do Ấn Độ điều hành trên vịnh Oman.
Việc Belarus gia nhập SCO tại hội nghị thượng đỉnh của tổ chức này ở Astana (Kazakhstan) vào đầu tháng 7 vừa qua đ.ánh dấu sự chuyển đổi của SCO từ một nhóm nước gồm các quốc gia Trung Á có ý định cải thiện tình hình an ninh khu vực thành một khối địa chính trị ở trung tâm của cuộc đối đầu toàn cầu gay gắt hiện nay. Là quốc gia hoàn toàn thuộc châu Âu đầu tiên tham gia, Belarus mở rộng phạm vi hoạt động của SCO ra ngoài Trung Á, Nam Á và Tây Á; thêm một đồng minh quan trọng của Nga và một "đối tác chiến lược" của Trung Quốc; cho phép củng cố chiến lược của SCO là tạo đối trọng với các tổ chức và liên minh phương Tây.
Belarus là một trong 2 quốc gia đầu tiên đạt được tư cách đối tác đối thoại vào năm 2009 và được cấp tư cách quan sát viên của SCO vào năm 2015. Nước này là thành viên của Tổ chức Hiệp ước an ninh tập thể (CSTO) và Cộng đồng Các quốc gia độc lập (CIS). Lợi ích của Minsk trong SCO có thể vượt xa các tham vọng địa chiến lược. Đối với Belarus, thương mại với các nước SCO là một giải pháp thay thế đáng hoan nghênh cho các mối quan hệ kinh tế với châu Âu, trong khi liên minh châu Âu (EU) đang áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Belarus vì ủng hộ Nga trong cuộc chiến với Ukraine.
Cơ hội cho EU
Hiện SCO dường như đang trên đường trở thành một tổ chức quốc tế - chứ không phải khu vực - bao gồm nhiều quốc gia hơn so với trọng tâm khu vực dự kiến ban đầu. Các đối tác đối thoại của tổ chức hiện bao gồm Bahrain, Campuchia, Ai Cập, Kuwait, Maldives, Nepal và Qatar - không hẳn là các nước Trung Á có những thách thức an ninh hay kinh tế tương tự. Nếu việc mở rộng được tiếp tục, tổ chức này có thể chuyển từ hợp tác an ninh khu vực hữu hình sang giải quyết các vấn đề kinh tế và chính trị toàn cầu trừu tượng hơn.
Giai đoạn chuyển tiếp hiện tại của SCO mang đến cơ hội cho EU trong tăng cường sự can dự với Trung Á. Các mối quan hệ ngoại giao và kinh tế đã phát triển trong những năm gần đây - EU chiếm 42% tổng đầu tư trực tiếp nước ngoài lũy kế trong khu vực - và châu Âu nên sử dụng vị thế này để đưa ra những quan hệ đối tác đáng tin cậy và hấp dẫn hơn so với những mối quan hệ được cung cấp thông qua SCO.
Ví dụ như Kazakhstan đối tác Trung Á chính của EU, muốn đa dạng hóa các tuyến xuất khẩu dầu của mình, điều này rõ ràng được EU quan tâm. Astana và Brussels đã ký một biên bản ghi nhớ về quan hệ đối tác nguyên liệu thô, pin và hydro tái tạo, phù hợp với chiến lược của Brussels nhằm đa dạng hóa nguồn cung cấp nguyên liệu thô quan trọng như lithium. Các lĩnh vực khác cần hợp tác chặt chẽ với các nước trong khu vực bao gồm nước, năng lượng và ứng phó với biến đổi khí hậu. Học giả người Kazakhstan Zhanibek Arynov lưu ý, EU có thể thành lập một trường đại học châu  ở Trung Á để kết nối với giới trẻ trong khu vực.
Hay, chẳng hạn như nếu nghĩ đến việc thiếu sáng kiến rõ ràng về quản lý nguồn nước trong khuôn khổ SCO, thì rõ ràng EU có thể thể hiện mình là một đối tác đáng tin cậy hơn đối với Trung Á và đưa ra nhiều mối quan hệ đối tác hấp dẫn hơn là thông qua SCO. Tất nhiên, tất cả những điều này sẽ được thực hiện ở quy mô nhỏ hơn nhiều, vì SCO là một tổ chức khu vực chính thức và sự tham gia của EU với các nước Trung Á khác nhau vẫn còn hạn chế. Tuy nhiên, xét đến lợi ích của các nước trong mối quan hệ đa dạng, EU có thể dễ dàng thực hiện một số bước đi đúng hướng, bắt đầu từ những bước nhỏ.
Khi SCO mở rộng lần 3, tổ chức này phải đối mặt với thách thức duy trì tính hiệu quả trong khu vực, đồng thời tăng cường ảnh hưởng quốc tế. Điều này mang lại cơ hội chiến lược để EU tham gia sâu hơn với Trung Á và cung cấp một giải pháp thay thế cho khuôn khổ do Trung Quốc - Nga lèo lái trong SCO mà ngày càng được coi là một giải pháp thay thế cho các tổ chức phương Tây
Chuyên gia đ.ánh giá về 'vành đai lửa' bao vây Israel Iran đã xây dựng một "vành đai lửa" trong khu vực xung quanh Israel suốt hơn 40 năm qua, điều này khiến cho chiến tranh trở nên khó tránh khỏi, Giáo sư Uzi Rabi nhận định. Phong trào Hezbollah phóng hàng chục quả tên lửa từ Liban vào miền Bắc Israel nhằm đáp trả các cuộc tấn công gần đây của Israel vào...