Thực khuẩn thể – Vũ khí giúp chống lại vi khuẩn kháng thuốc
Trong khi virus SARS-CoV-2 là nguyên nhân làm bùng phát đại dịch COVID-19, cướp đi sinh mạng của hàng triệu người trên thế giới, thì các nhà khoa học đang nghiên cứu tìm ra được những loại virus giúp cứu sống nhiều bệnh nhân hiểm nghèo.
Các nhà khoa học đang nghiên cứu tìm ra được những loại virus giúp cứu sống nhiều bệnh nhân hiểm nghèo. Ảnh minh hoạ: Getty Images
Trong một phòng nghiên cứu tại thủ đô Tbilisi của Gruzia, các nhà khoa học đang nghiên cứu quá trình đấu tranh sinh tồn giữa vi khuẩn kháng kháng sinh và các virus có ích. Quốc gia nhỏ bé tại khu vực Caucasus này đang đi tiên phong trong công tác nghiên cứu phương thức đột phá nhằm giải quyết vấn đề vi khuẩn kháng kháng sinh.
Tại nhiều nước phương Tây, thực khuẩn thể (bacteriophage) – tập hợp các loại virus tiêu diệt vi khuẩn – đang được sử dụng trong một số ca bệnh a hiểm nghèo nhất. Trong số này có một phụ nữ Bỉ bị nhiễm khuẩn nghiêm trọng, nguy hiểm đến tính mạng sau khi bị thương trong vụ đánh bom nhằm vào sân bay tại Brussels (Bỉ) năm 2016. Sau hai năm điều trị thất bại bằng kháng sinh, những virus tiêu diệt vi khuẩn được gửi đến từ Tbilisi đã chữa khỏi tình trạng nhiễm khuẩn này chỉ trong 3 tháng.
Chuyên gia Mzia Kutateladze của Viện Thực khuẩn thể Eliava tại Tbilisi xác nhận các bác sĩ đã sử dụng thực khuẩn thể để tiêu diệt các vi khuẩn có hại, nhằm chữa trị cho các bệnh nhân khi việc sử dụng kháng sinh không đem lại hiệu quả. Chuyên gia này cảnh báo rằng ngay cả một vi khuẩn thông thường cũng có thể cướp đi mạng sống của bệnh nhân khi mầm bệnh có khả năng kháng thuốc. Trong những trường hợp như vậy, việc sử dụng thực khuẩn thể là một trong những phương án tốt nhất.
Các nhà khoa học đã biết đến thực khuẩn thể được một thế kỷ, song chúng đã bị quên lãng và bỏ qua sau giai đoạn cách mạng về thuốc kháng sinh vào những năm 1930. Trong bối cảnh Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố tình trạng kháng thuốc là cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu, thực thể khuẩn đã được khai thác trở lại, đặc biệt khi chúng có thể tiêu diệt vi khuẩn mà không ảnh hưởng đến tế bào trong cơ thể người.
Một nghiên cứu gần đây cho thấy siêu vi khuẩn có thể khiến 10 triệu người tử vong/năm khi tình trạng kháng thuốc do lạm dụng kháng sinh lên mức cao nhất trong 3 thập kỷ tới. Dù các phương thuốc sử dụng thực khuẩn thể không thể thay thế hoàn toàn kháng sinh, song các nhà nghiên cứu cho biết chúng có ưu điểm lớn là giá thành rẻ, không để lại tác dụng phụ hay làm tổn thương các cơ quan và hệ vi sinh đường ruột.
Bác sĩ Lia Nadareishvili của Viện Eliava cho biết các nhà nghiên cứu đã tạo ra 6 loại thực khuẩn thể tiêu chuẩn có khả năng hoạt động trong phạm vi rộng và có thể chữa lành nhiều căn bệnh nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, những loại virus này không có tác dụng điều trị đối với 10-15% bệnh nhân, do đó họ phải tìm ra những loại có khả năng tiêu diệt các chủng vi khuẩn nhất định. Những thực thể khuẩn dùng để chữa trị các căn bệnh nhiễm khuẩn nhất định có thể được lựa chọn từ bộ sưu tập khổng lồ đang được nghiên cứu ở Viện Eliava, cũng là bộ sưu tập phong phú nhất thế giới, hay từ trong đất, chất thải và nguồn nước bị ô nhiễm. Viện thậm chí còn có thể “huấn luyện” các thực khuẩn thể để chúng tiêu diệt thêm nhiều vi khuẩn có hại khác. Đây phương pháp trị liệu có giá thành rẻ và dễ tiếp cận.
Video đang HOT
Anh Andrew – một kỹ sư cơ khí người Mỹ, 34 tuổi, mắc căn bệnh mãn tính liên quan đến vi khuẩn trong 6 năm, đã thấy bệnh tình cải thiện chỉ sau hai tuần điều trị tại Viện Eliava. Mỗi năm lại có hàng trăm bệnh nhân trên khắp thế giới đến Gruzia như anh Andrew để tìm đến hy vọng điều trị cuối cùng. Theo chuyên gia Kutateladze, trong bối cảnh hàng rào bảo vệ của các phương thuốc truyền thống ngày càng suy yếu, cần có thêm các nghiên cứu lâm sàng để phương pháp điều trị bằng thực khuẩn thể được chấp thuận rộng rãi.
Năm 2019, Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) đã cấp phép nghiên cứu lâm sàng đối với việc sử dụng thực khuẩn thể trong việc điều trị nhiễm trùng thứ cấp ở các bệnh nhân mắc COVID-19. Ngoài tác dụng điều trị trong y học, các thực khuẩn thể còn được dùng để ngăn thực phẩm không bị ôi thiu, bảo vệ mùa màng và động vật khỏi các vi khuẩn có hại. Viện Eliava đang nghiên cứu sử dụng thực khuẩn thể để chống vi khuẩn gây hại đến lúa và bông. Trong nghiên cứu công bố năm 2017, các nhà khoa học Canada đã phát hiện thực khuẩn thể có triển vọng được dùng để chống lại các vũ khí sinh học và ngăn chặn khủng bố sinh học, chẳng hạn như nguy cơ tấn công bằng bệnh than ở nơi đông người.
Siêu khuẩn kháng thuốc cướp đi 1,2 triệu sinh mạng vào năm 2019
Theo nghiên cứu được công bố ngày 20/1, nhiễm siêu vi khuẩn đã giết chết 1,2 triệu người vào năm 2019, nhiều hơn cả "tử thần" HIV/AIDS.
Hãng AFP đưa tin con số trên đồng nghĩa với việc nhiễm vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh đã gây ra nhiều ca tử vong hơn cả HIV/AIDS hoặc sốt rét trong năm đó.
Báo cáo được công bố trên tạp chí Lancet cũng cho thấy tình trạng kháng thuốc kháng sinh đã đóng vai trò nhất định trong 3,68 triệu ca tử vong khác.
Siêu vi khuẩn là nhưng loại vi khuẩn có khả năng kháng thuốc điều trị. Ảnh: Shutterstock
Đồng tác giả nghiên cứu Chris Murray tại Đại học Washington (Mỹ) nhận xét: "Những dữ liệu mới này cho thấy quy mô thực sự của tình trạng kháng thuốc trên toàn thế giới và là một tín hiệu rõ ràng cho thấy chúng ta phải hành động để chống lại mối đe dọa này".
Trong khi các ước tính trước đây cho biết siêu vi khuẩn có thể giết chết 10 triệu người mỗi năm vào năm 2050, nghiên cứu này cho thấy cột mốc đó có thể đến sớm hơn rất nhiều.
Họ đã thực hiện thống kê tại 204 quốc gia và vùng lãnh thổ được dựa trên dữ liệu từ nhiều nguồn bao gồm hệ thống y tế công cộng, mạng lưới giám sát dược phẩm, các nghiên cứu trước và nhiều thông tin khác. Các tác giả thừa nhận đã phải sử dụng phương pháp giả định đối với những khu vực bị thiếu dữ liệu, đặc biệt là các nước có thu nhập thấp và trung bình.
Tình trạng kháng kháng sinh xảy ra khi vi khuẩn tiến hóa để miễn dịch với thuốc. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tuyên bố đây là một cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu, đồng thời thành lập một nhóm đặc biệt để nghiên cứu các phương pháp điều trị thay thế. Trong số có có phương pháp thực khuẩn thể, tức là sử dụng virus để tấn công vi khuẩn.
Một nghiên cứu điển hình được công bố trên tạp chí Nature Communications ngày 18/1 đã mô tả cách thức các bác sĩ ở Bỉ sử dụng liệu pháp này để chữa lành cho một bệnh nhân bị nhiễm trùng chân gần hai năm.
Tiến sĩ Anais Eskenazi, đồng tác giả của nghiên cứu trên và là người đã điều trị bệnh nhân bị nhiễm trùng chân, cho biết một phòng thí nghiệm ở Georgia tìm thấy loại virus cần sử dụng trong một mẫu nước cống - môi trường chứa rất nhiều thực khuẩn thể.
Họ đã phân lập được virus đó để chống lại loài vi khuẩn Klebsiella pneumoniae kháng thuốc đặc biệt mà bệnh nhân mắc phải.
Tiến sĩ Eskenazi nói với AFP rằng phương pháp điều trị này có thể được áp dụng bằng đường tiêm tĩnh mạch, đường uống hoặc bôi trực tiếp lên cơ thể.
Cô nói: "Trong trường hợp này, chúng tôi sử dụng thuốc bôi ngoài da. Vết thương được rửa bằng dung dịch có chứa thực khuẩn".
Kết hợp với thuốc kháng sinh, liệu pháp thực khuẩn thể đã chữa lành vết nhiễm trùng của người đàn ông trong ba tháng.
Trong khi các thể thực khuẩn đã được sử dụng để điều trị bệnh nhiễm trùng ở Nga và Đông Âu trong hơn một thế kỷ qua, chúng phần lớn bị bỏ qua ở phần còn lại của châu Âu và Mỹ.
Bà Eskenazi cho biết những nguyên nhân tiềm ẩn của hiện tượng này có thể tâm lý sợ tiếp xúc với virus, mặc dù thực khuẩn thể không gây nguy hiểm cho con người.
Được phát hiện vào những năm 1920, thuốc kháng sinh đã cứu sống hàng triệu người bằng cách đánh bại các bệnh do vi khuẩn gây ra. Nhưng trải qua nhiều thập kỷ, vi khuẩn đã học cách chống lại hay xây dựng sức đề kháng với chính những loại thuốc đã từng đánh bại chúng. Chúng được gọi là siêu vi khuẩn.
Hiện nay, tình trạng vi khuẩn đề kháng với kháng sinh ngày càng gia tăng, nguyên nhân là do sử dụng thuốc kháng sinh bừa bãi, tùy tiện. Hậu quả là vi khuẩn quen dần với kháng sinh, làm vi khuẩn có sức đề kháng với kháng sinh.
WHO kêu gọi Ukraine tiêu hủy các mầm bệnh trong phòng thí nghiệm Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyên Ukraine tiêu hủy các mầm bệnh trong phòng thí nghiệm tại nước này. Một phòng thí nghiệm tại Kiev, Ukraine. Ảnh: WHO Nhiều chuyên gia an ninh sinh học lo ngại rằng xung đột Nga-Ukraine hiện nay dẫn đến rủi ro các phòng thí nghiệm tại Ukraine bị hư hại khiến những tác nhân...