Tháng mười, thưởng thức cá rô đồng kho khế

Đồng vào tháng 10 trơ gốc rạ. Cá rô đồng tháng 10 vàng như chạch, béo múp, bụng căng tròn trứng. Thuở nhỏ tôi thường theo cha xách giỏ ra đồng sau những trận mưa rào để xem mọi người bắt cá rô lội ngược dòng và rồi ngồi háo hức chờ nồi cá rô kho khế thơm ngào ngạt ăn với cơm trong những ngày mưa rét.

Cá rô cha đánh về bằng trúm, bằng lờ (những dụng cụ bắt cá của địa phương) hoặc thậm chí bằng tay được đổ ra cái chậu to. Con lớn, con bé thi nhau quẫy đạp. Mẹ bê chậu cá ra bờ ao để làm, vừa sạch sẽ, vừa thải luôn những vây, những vảy cho đàn cá chim háu đói dưới ao thi nhau tranh mồi. Cá rô mẹ đánh sạch vảy, cắt vây, chặt bỏ đầu, khéo léo moi ruột để giữ nguyên buồng trứng trong bụng cá. Mẹ bóp qua ít muối để cá hết nhớt và tanh, sau đó xếp đều dưới đáy nồi đã được lót một lớp lá riềng hoặc lá nghệ cho bớt bén đáy và tạo hương thơm đặc trưng.

Khế chua, ớt cay sẵn trong vườn, thêm củ nghệ, chút hành khô băm nhuyễn. Khế chua rửa sạch, bỏ diềm, đập nhẹ. Nếu không ăn được chua có thể vắt bớt nước rồi thái ngang hình sao, rải đều lên mặt cá. Ớt bỏ hạt, thái dọc rải lên trên, thêm nửa củ nghệ gọt sạch băm nhuyễn để cá lên màu đẹp và đánh vị tanh; tra mắm (ngon nhất là nước mắm cốt), chút đường và mì chính. Ngon nữa là thêm thìa mỡ lợn và ít tóp mỡ rồi đổ nước xâm xấp mặt cá, kho lửa nhỏ để gia vị ngấm vào cá và xương cá mềm hơn. Khi cá đã ngấm, nước cạn sền sệt là cá kho đã nhừ.

Giữa trời tháng 10 se lạnh, tí tách vài hạt mưa. Bát cơm vừa xới ra nóng hổi, gắp con cá rô đồng, dùng đũa tách nhẹ, thịt trắng, thơm, ngấm gia vị béo ngậy, tê ran nơi đầu lưỡi.

Ngày nay cá rô đồng dường như ít hơn trước. Các chợ lại thấy bán thêm loại cá rô đầu vuông được nuôi trong ao, con to, thịt nhiều và cũng nhiều mỡ. Nhiều người muốn tìm lại hương vị cá rô đồng kho khế cũng mua về làm sạch, chế biến và kho như cá rô đồng. Nhưng bát cá kho ấy dường như vẫn chưa được tròn vị. Là do hương vị của cá rô nuôi khác với hương vị cá rô đồng tự nhiên mang vị thơm đặc trưng của đồng ruộng hay do cảm nhận của người thưởng thức đã quen với hương vị bát cá rô đồng kho khế của thuở đói nghèo.