Tham vọng năng lượng hạt nhân của Kazakhstan và tác động địa chính trị

Hiện tại, Kazakhstan phụ thuộc rất nhiều vào nhiên liệu hóa thạch, khiến ngành năng lượng của nước này dễ bị tổn thương trước những biến động của thị trường và thay đổi địa chính trị.

Xây dựng nhà máy điện hạt nhân là một chủ đề đang nóng lên ở Kazakhstan. Ảnh: Astana Times

Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev mới đây tuyên bố nước này sẽ tổ chức trưng cầu dân ý để quyết định có nên xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên hay không.

Khi các cuộc thảo luận về những giải pháp năng lượng bền vững đang có đà phát triển trên toàn cầu, cuộc tranh luận về năng lượng hạt nhân của Kazakhstan diễn ra vào thời điểm được cho là rất thuận lợi, theo Giáo sư Emil Avdaliani tại Đại học châu Âu ở Tbilisi và Giám đốc tổ chức tư vấn Geocase.

Giáo sư Avdaliani lưu ý, dự án được đề xuất có thể có tác động vượt xa biên giới của quốc gia Trung Á này. Từ an ninh năng lượng và tăng trưởng kinh tế đến quản lý môi trường và ảnh hưởng địa chính trị, những tác động này rất lớn.

Giải quyết tình trạng thiếu hụt trong nước

Mong muốn hướng tới năng lượng hạt nhân của Kazakhstan chủ yếu được thúc đẩy bởi nhu cầu về an ninh năng lượng.

Là nước sản xuất uranium hàng đầu thế giới, nước này đang “ngồi trên một mỏ vàng” năng lượng. Việc phát triển một nhà máy điện hạt nhân không chỉ đơn thuần là một dự án kinh tế mà còn có thể đóng vai trò như một chính sách bảo hiểm trước những bất ổn về năng lượng trong tương lai.

Đặc biệt, Kazakhstan phải đối mặt với tình trạng thiếu điện dự kiến ở miền Nam nước này và một cơ sở hạt nhân có thể đóng góp 2.800 MW vào lưới điện của họ.

Đây không chỉ là đáp ứng nhu cầu năng lượng trong nước; đó là việc định hình lại toàn bộ danh mục năng lượng của Kazakhstan.

Hiện nay, Kazakhstan phụ thuộc rất nhiều vào nhiên liệu hóa thạch, khiến ngành năng lượng nước này dễ bị tổn thương trước những biến động của thị trường và những thay đổi địa chính trị.

Bằng cách bổ sung thêm năng lượng hạt nhân, quốc gia này sẽ không chỉ đa dạng hóa các nguồn năng lượng mà còn củng cố chủ quyền và vị thế quốc gia của mình trên trường toàn cầu.

Tham vọng trung hòa carbon

Lợi ích kinh tế của nhà máy hạt nhân là một phần hấp dẫn khác của câu chuyện. Ngoài những lợi ích rõ ràng của việc tạo việc làm trong một lĩnh vực có chuyên môn – Kazakhstan đã tuyển dụng gần 18.000 người trong lĩnh vực sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình – nhà máy sẽ tạo ra sản lượng năng lượng cao với đầu vào tương đối thấp.

Hơn nữa, trong một thế giới ngày càng lo lắng về biến đổi khí hậu, Kazakhstan đã báo hiệu tầm quan trọng của việc chuyển sang nền kinh tế xanh hơn.

Tổng thống Tokayev đã nhấn mạnh nhu cầu trên trong bài phát biểu gần đây của mình. Năng lượng hạt nhân, với lượng phát thải khí nhà kính tối thiểu, hoàn toàn phù hợp với tầm nhìn này.

Dự án cũng không chỉ là bước nhảy vọt đáng kể hướng tới mục tiêu đầy tham vọng của Kazakhstan là trở thành quốc gia trung hòa lượng carbon vào năm 2060 mà còn là đóng góp cụ thể cho các mục tiêu bền vững toàn cầu.

Nhưng lợi ích không dừng lại ở yếu tố kinh tế hay môi trường; chúng còn “tràn sang” lĩnh vực địa chính trị.

Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev (phải) gặp Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel vào tháng 10/2022. Ảnh: AP

Ảnh hưởng đến địa chính trị

Một chương trình hạt nhân thành công có khả năng giúp Kazakhstan phát triển từ nước tiêu dùng thành nhà cung cấp năng lượng Á-Âu, tăng cường ảnh hưởng địa chính trị của nước này.

Điều này đặc biệt có liên quan trong bối cảnh xung đột Nga – Ukraine và và mục tiêu của EU nhằm giảm sự phụ thuộc của khối vào các nguồn năng lượng của Moskva. Vì vậy, vấn đề năng lượng hạt nhân của Kazakhstan không chỉ là vấn đề xuất khẩu năng lượng mà là vấn đề ổn định khu vực và quan hệ đối tác chiến lược.

Theo nghĩa đó, châu Âu và Mỹ có thể coi các cuộc thảo luận của Kazakhstan về năng lượng hạt nhân là sự liên kết với các mục tiêu rộng lớn hơn về an ninh năng lượng, giảm thiểu biến đổi khí hậu và ổn định khu vực.

Với việc EU công nhận năng lượng hạt nhân là ngành công nghiệp then chốt để đạt được mức trung hòa carbon vào năm 2050, những nỗ lực của Kazakhstan có thể tìm được các đối tác hỗ trợ ở phương Tây.

Quan hệ đối tác có thể đặc biệt có lợi cho các công ty chuyên về công nghệ hạt nhân, hợp tác an ninh và các dịch vụ liên quan, thắt chặt mối quan hệ kinh tế giữa Kazakhstan và các nước phương Tây. Tuy nhiên, không phải tất cả các nước trong EU đều ủng hộ năng lượng hạt nhân. Ví dụ, trong khi Pháp ủng hộ hoàn toàn thì Đức vẫn phản đối.

Đương nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu Kazakhstan có thể đảm bảo an toàn và an ninh hay không nếu người dân nước này bỏ phiếu ủng hộ việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân. Mối quan tâm này có ý nghĩa đặc biệt đối với người dân Kazakhstan bình thường, vì nước này từng được sử dụng để thử nghiệm vũ khí hạt nhân trong thời kỳ Xô Viết.

Những cuộc thử nghiệm này đã có những tác động về sức khỏe và môi trường xung quanh khu thử nghiệm hạt nhân Semipalatinsk, nơi đã đóng cửa vào năm 1991 khi Kazakhstan độc lập. Có thể hiểu được, một số bộ phận dân số Kazakhstan vẫn lo lắng về ý tưởng phát triển các cơ sở hạt nhân.

Tuy nhiên, Kazakhstan đã chứng tỏ họ có thể đảm bảo sự an toàn. Quốc gia này hiện đã là chủ sở hữu của Ngân hàng Uranium làm giàu thấp của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), cho thấy có một nguồn tin cậy quốc tế hiện có.

Kazakhstan đang đẩy mạnh điều này hơn nữa bằng cách tìm kiếm một ghế trong hội đồng IAEA, một động thái sẽ tăng cường sự tham gia của nước này vào việc định hình và tuân thủ các quy tắc an toàn hạt nhân toàn cầu.

Tóm lại, Giáo sư Avdaliani kết luận, khi Kazakhstan dự tính về tương lai năng lượng của mình, thế giới nên chú ý. Không chỉ bối cảnh năng lượng của Kazakhstan đang bị đe dọa – nó còn là một phần của vấn đề bền vững toàn cầu.

Một chương trình hạt nhân thành công chắc chắn sẽ nâng cao vị thế địa chính trị của Kazakhstan. Bằng cách trở thành nhà cung cấp năng lượng khu vực hoặc thậm chí toàn cầu, Kazakhstan có thể có nhiều ảnh hưởng hơn trên khắp Trung Á và xa hơn nữa.

Điều này có thể làm thay đổi cán cân quyền lực, đặc biệt là với nước láng giềng Nga và Trung Quốc, và có thể khiến Kazakhstan trở thành một bên tham gia quan trọng hơn trong địa chính trị năng lượng.