Thảm họa tiềm ẩn với 94.000 con đập ở Trung Quốc

Đập đất tại một hồ chứa nhỏ ở tỉnh Quảng Tây tháng trước vỡ sau nhiều ngày mưa lớn có thể là khảo nghiệm cho 94.000 con đập lâu năm ở Trung Quốc.

Nằm tại huyện Dương Sóc, nơi nổi tiếng nhiều cảnh đẹp thuộc thành phố Quế Lâm, đập bị vỡ hôm 7/6, khiến đường sá, vườn tược và đồng ruộng ở thôn Sa Tử Khê ngập ủm.

“Tôi chưa từng nhìn thấy lũ to như thế”, Luo Qiyuan, 81 tuổi, người từng tham gia xây đập hàng chục năm trước, nói. “Trước đây nước chưa từng dâng cao như thế, đập cũng chưa từng vỡ”.

Nước sông Lệ dâng cao gây ngập lụt ở thị trấn Dương Sóc, tỉnh Quảng Tây, hôm 7/6. Ảnh: Reuters.

Hoàn thành năm 1965, con đập xây từ đất nén được thiết kế để giữ 195.000 m3 nước, đủ để đổ đầy 78 bể bơi tiêu chuẩn Olympic và đáp ứng nhu cầu tưới tiêu của nông dân Sa Tử Khê.

Giữa tháng 7, đập trước đây dài 100 mét đã biến mất phần lớn. Nó từng được gia cố 25 năm trước. Nước tràn qua đập làm nó sụp xuống, một thành viên giấu tên đưa đoàn phóng viên đi khảo sát, nói. May mắn là không người dân nào ở Sa Tử Khê thiệt mạng.

Công trình sụp đổ cho thấy mưa bão lớn có thể phá hủy những công trình tương tự, đặc biệt là những con đập thiết kế không khoa học và không được duy tu thường xuyên.

Khả năng xảy ra thảm họa cũng cao hơn tại các lưu vực sông và vùng bãi bồi có mật độ dân số đông hơn so với khi đập xây dựng. Các tổ chức bảo vệ môi trường cho hay biến đổi khí hậu khiến mưa lớn hơn với tần suất dày hơn. Lũ lớn có thể kích hoạt những tai nạn thảm khốc không thể lường trước, để lại hậu quả cực kỳ nghiêm trọng, theo cảnh báo của chính phủ Trung Quốc.

Hàng nghìn đập đấp xây dựng trong những năm 1950 và 1960 theo chiến dịch mà cố chủ tịch Mao Trạch Đông đưa ra nhằm đối phó nạn hạn hán ở Trung Quốc, nơi chủ yếu phát triển nông nghiệp thời điểm đó.

Năm 2006, Bộ Thủy lợi Trung Quốc cho biết từ năm 1954 đến 2004, đê tại 3.486 hồ chứa sập do kém chất lượng và thiếu quản lý. Hiện chưa rõ phải chăng đợt mưa lớn năm nay là nguyên nhân vỡ đập ở Sa Tử Khê hay do thiết kế kỹ thuật. Cơ quan thủy lợi địa phương từ chối bình luận. Chính quyền huyện không trả lời yêu cầu bình luận.

Tại Quảng Tây, tây nam Trung Quốc, lượng mưa và nhiệt độ trung bình trong giai đoạn 1990-2018 cao hơn đáng kể so với 29 năm trước. Những sự kiện thời tiết cực đoan khiến đập gặp nguy hiểm, theo David Shankman, nhà địa lý học chuyên nghiên cứu về lũ lụt Trung Quốc tại Đại học Alabama, Mỹ.

“Một con đập phải có khả năng chị đựng các sự kiện thời tiết cực đoan ngay cả khi chúng xảy ra thường xuyên hơn và khi lũ tới, nó phải duy trì được chất lượng như trước khi lũ tới, nếu được thiết kế và xây dựng đúng cách”, ông nói.

Theo ghi chú của trạm thủy văn Sa Tử Khê, đập cao 151,2 mét có thể chống chịu thảm kịch lũ lụt tồi tệ nhất mà một tới hai thế kỷ mới xuất hiện một lần, khi nước lũ có thể dâng tới 149,48 mét. Tháng trước, nước trong hồ đã tràn qua. Tháng 6, mưa rơi xuống Dương Sóc trong ba giờ nhiều hơn so với tổng lượng mưa hai tháng cùng kỳ.

Người dân đi qua một con đập bị vỡ sau trận mưa lớn tại hồ chứa Sa Tử Khê ở huyện Dương Sóc hôm 16/7. Ảnh: Reuters.

Thêm một dấu hiệu nữa nổi lên, khi nước của một con đập trên nhánh sông Trường Giang dâng cao tới nỗi chính quyền phải cho nổ một phần của đập để nước tràn ra, hạ thấp mực nước trong hồ chứa.

Thảm họa vỡ đập tồi tệ nhất Trung Quốc là vỡ đập Bản Kiều trên sông Hoàng Hà năm 1975, giết chết hàng chục nghìn người mà phải sau hai thập kỷ mới được công bố số liệu. Con đập hoàn thành năm 1952 với sự giúp đỡ của Liên Xô.

Diệp Kiến Xuân, thứ trưởng Bộ Thủy lợi Trung Quốc, trong một cuộc họp báo gần đây tuyên bố ông tự tin rằng các dự án kiểm soát lũ trên những con sông lớn đủ năng lực xử lý những trận lũ lớn nhất từ khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thành lập.

Nhưng Diệp Kiến Xuân không quá chắc chắn về đập trên những con sông khác, nói rằng lũ quá lớn có thể vượt quá khả năng phòng ngự và có thể dẫn tới vỡ. Ý thức được điều này, chính quyền đã gia cố những con đập cũ, tăng cường kiểm tra. Đập mới đang được lên kế hoạch nâng khả năng trữ nước.

Ở phía bắc Dương Sóc là Thanh Sư Đàm, đập nước lớn nhất khu vực. Một công nhân đang lái máy xúc đổ đất và đá gia cố, cho biết công việc được tiến hành từ tháng trước.

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu khiến các sự kiện thời tiết cực đoan đang ngày càng trở nên bình thường, mà chính sách chống lũ đưa ra từ 10, 20 năm trước đã không còn hiệu quả, theo Benjamin Horton, giám đốc Đài quan sát Trái Đất tại Singapore, nói.

“Cái chúng ta thực sự cần là hợp tác với hệ sinh thái, chứ không phải chống lại chúng bằng cách xây đập, cần mở rộng vùng chứa lũ và bãi bồi, cho phép nước được hòa trộn tự nhiên với môi trường”, ông giải thích.