Tâm nguyện cuối của người giữ “linh hồn” nghề làm gối tựa cung đình

Thông tin “mệ” Trí Huệ – vị Công tôn nữ cuối cùng làm gối tựa cung đình Huế tạ thế ở tuổi 101 khiến nhiều người vô cùng thương tiếc.

Bà là một người dùng cả cuộc đời gắn bó với nghệ thuật làm gối tựa cung đình, nghệ nhân tài hoa, dành trọn tâm huyết với nghề.

Bà Công Tôn Nữ Trí Huệ – người nghệ nhân làm ghế trái dựa cuối cùng của triều Nguyễn. (Ảnh: TRT)

Bà Công Tôn Nữ Trí Huệ (1922-2023) sinh ra và lớn lên trong gia đình hoàng tộc thời nhà Nguyễn, trong đó “Công tôn nữ” là cách gọi cháu nội gái của tước Công. Bà là chắt nội của vua Minh Mạng, cháu nội của Hoài Đức Quận Công Miên Lâm, người có công phò tá vua Hàm Nghi và Thành Thái. Gia đình bà Trí Huệ xưa kia nổi tiếng với nghề bốc thuốc cứu người.

Từ năm 17 tuổi, bà vào Đại Nội học may vá thêu thùa giống như các Công tôn nữ khác, qua đó có cơ hội tiếp xúc với gối trái dựa (loại gối có nhiều nếp có thể mở ra gấp vào tùy ý thường được vua quan ngày xưa hay sử dụng). Từ năm 1954, bà vừa làm trái dựa, vừa may áo cho Đức Từ Cung (mẹ của vua Bảo Đại). Cũng trong thời gian này bà được tiếp cận bí quyết may ra những chiếc gối trái dựa.

Từ năm 17 tuổi, “mệ” Trí Huệ đã được học thêu thùa, may vá. (Ảnh: Tuổi Trẻ)

Trải qua thời gian dài với nhiều biến động, sau này khi không còn theo hầu Đức Từ Cung Hoàng Thái hậu nữa. Năm 1992, bà Trí Huệ về lại Hương Cần sống cuộc sống yên bình cùng gia đình người con trai. Tuy vậy, vì nặng lòng với nghề mà bà vẫn ngày ngày gắn bó với công việc may gối trái dựa. Bấy giờ không ai cần gối tựa nữa nên bà chỉ tận dụng những mảnh vải dư để may gối cho đỡ nhớ nghề.

Với đôi tay khéo léo, những sản phẩm gối tựa của bà được vua Bảo Đại rất vừa lòng. (Ảnh: Vietnam )

Vì tôn trọng, nhiều người gọi bà Trí Huệ là “mệ” (cách gọi mẹ theo phương ngữ các vùng từ Thanh Hóa vào Huế). Qua hàng chục năm lịch sử, bà trở thành người hiếm còn biết và giữ được những kỹ thuật làm một chiếc gối tựa cung đình xưa đồng thời còn lưu giữ được những giá trị văn hóa, lịch sử cung đình đặc sắc.

Bà cho rằng làm gối cung đình không quá khó, nhưng cần sự tỉ mẩn, cẩn thận: “Ngày đó thầy chỉ nói sơ qua chứ không cầm tay chỉ việc. Tôi tự tháo các mối may của gối cũ rồi tự học. Làm càng tỉ mỉ thì gối càng chặt, dùng được lâu, luôn giữ được độ êm, căng, phồng, không bị xẹp”.

Từng chiếc gối tựa đều là tâm huyết của bà. (Ảnh: TRT)

Tuy nhiên, theo bà Công Tôn Nữ Trí Huệ, ngày xưa, gối trái dựa thường được vua, quan sử dụng để gối đầu, tựa lưng hay tì tay lúc ngồi nghỉ ngơi, đọc sách. Vì được sử dụng nhiều ở chốn hoàng cung, vương giả mà mọi người mới quen gọi với cái tên là gối cung đình. Việc may gối trái dựa ở chốn cung đình cũng phải tuân thủ những nguyên tắc hết sức nghiêm ngặt.

Bà luôn cẩn thận trong từng mũi khâu để cho ra chiếc gối tựa hoàn hảo nhất. (Ảnh: TRT)

Khi còn sống, bà Trí Hệ vẫn giữ nghề suốt nhiều năm nay nhưng cũng có không ít những nỗi niềm trăn trở. Nghề làm gối trái dựa lại rất ít người biết đến. Điều này đã khiến bà không khỏi chạnh lòng.

Việc may gối tựa cung đình phải tuân thủ theo những quy tắc hết sức nghiêm ngặt. (Ảnh: Vietnamnet)

“Mệ” Trí Huệ có một mong muốn là nghề làm gối tựa cung đình sẽ không bao giờ bị mai một. (Ảnh: Vietnamnet)

Con gái của bà – cô Bùi Thị Ngọc Điểm – từng chia sẻ mẹ mình đã có nửa đời người gắn với chiếc gối cung đình. Vì vậy, “mệ” luôn mong ước dạy nghề làm gối trái dựa cho nhiều người, dù miễn phí cũng dạy, bởi sợ khi bản thân qua đời sẽ không còn ai làm việc này.

Để thực hiện di nguyện ấy, gia đình cho biết sẽ sẵn sàng giúp đỡ để gìn giữ và phát huy nghề cho bất cứ ai trên khắp cả nước. Đã có nhiều bạn trẻ từ nhiều tỉnh thành tìm đến bà Công Tôn Nữ Trí Huệ và thực hiện nhiều dự án nối dài di sản văn hóa liên quan.

Để thực hiện di nguyện của “mệ”, gia đình của “mệ” sẵn lòng dạy cho những ai thực sự đam mê làm gối tựa cung đình. (Ảnh: TRT)

Có thể nói sự ra đi của “mệ” Trí Huệ thực sự là nỗi mất mát vô cùng lớn, đặc biệt đối với những người đam mê tìm hiểu văn hóa cung đình Huế. Bởi lẽ bà là một người nghệ nhân tài hoa, là người giữ “linh hồn” của nghề làm gối trái dựa.