Tại sao Gaza là tâm điểm của xung đột Israel – Palestine?

Kể từ khi lực lượng Hồi giáo Hamas nắm quyền kiểm soát Gaza vào năm 2007, vùng đất nhỏ và đông đúc này đã trở thành tâm điểm của cuộc xung đột quân sự giữa Israel và người Palestine.

Người dân Gaza di dời tránh xa biên giới với Israel ngày 7/10. Ảnh: AFP

Hàng nghìn người dân ở Dải Gaza đã thiệt mạng trong các cuộc không kích của Israel, chủ yếu nhằm trả đũa những vụ tấn công bằng tên lửa của Hamas hoặc các tay súng khác.

Tình trạng cắt điện kéo dài, nghèo đói và nỗi lo sợ bị bắn phá thường xuyên đã khiến nhiều người dân Gaza muốn di dời đến nơi khác. Nhưng lựa chọn đó khó thể xảy ra. Bởi lẽ, việc ra vào vùng lãnh thổ này bị hạn chế nghiêm ngặt.

1. Gaza là gì?

Còn được gọi là Dải Gaza, đây là vùng lãnh thổ dài khoảng 40 km và rộng 12 km, bao quanh là Israel, Ai Cập và biển Địa Trung Hải.

Từng là một phần của đế quốc Ottoman và sau đó là đế quốc Anh, nơi đây trở thành nơi ẩn náu của khoảng 200.000 người Palestine bị mất gốc do cuộc chiến tranh Saudi Arabia – Israel năm 1948.

Ai Cập cai trị Gaza cho đến khi Israel giành kiểm soát trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967.

Năm 2005, Israel rút quân khỏi Gaza và bỏ lại các khu định cư của công dân Israel.

Ngày nay, Gaza cùng với Bờ Tây là hai vùng lãnh thổ mà người Palestine thực hiện quyền tự trị song bị hạn chế. Israel duy trì quyền kiểm soát không phận và lãnh thổ hàng hải của Gaza, đồng thời thực thi lệnh phong tỏa, cùng với Ai Cập.

2. Ai quản lý vùng lãnh thổ này?

Trong khoảng một thập kỷ, cho đến năm 2006, Gaza được quản lý bởi Chính quyền Palestine và nằm dưới ảnh hưởng của đảng Al-Fatah trong Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) – tổ chức đã ký một thỏa thuận hòa bình với Israel.

Năm đó, phong trào Hamas, vốn đối địch với Israel, đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lập pháp.
Sau nhiều tháng giao tranh, Hamas đã nắm quyền kiểm soát Gaza. Israel đáp trả bằng cách áp đặt lệnh phong tỏa, với lý do cần phải bảo vệ người dân của mình.

Kể từ đó, các binh sĩ Israel và các tay súng Hamas ở Gaza đã bùng phát 4 vụ đối đầu quân sự lớn.

Trong khi Hamas kiểm soát an ninh ở Gaza, nguồn tài trợ cho y tế, năng lượng và các dịch vụ khác chủ yếu đến từ Liên hợp quốc và nước ngoài được chuyển trực tiếp hoặc thông qua Chính quyền Palestine.

Một người phụ nữ chạy xuống hầm trú ẩn vào lúc còi báo động tấn công vang lên tại Ashkelon, Israel. Ảnh: NYTimes

3. Cuộc sống ở đó như thế nào?

Liên hợp quốc ước tính trên 5.200 người Gaza đã thiệt mạng trong các cuộc xung đột với Israel. Nhiều người trong số họ là trẻ em và đa phần chết vì không kích.

Một báo cáo vào năm 2021 từ nhóm vận động Euro-Med Monitor cho biết 9 trên 10 trẻ em ở Gaza đang phải chịu một số dạng chấn thương liên quan đến xung đột.

Hầu hết người dân Gaza sống trong các trại tị nạn được thành lập cách đây hơn bảy thập kỷ để làm nơi ở cho những người Palestine phải di dời trong cuộc chiến năm 1948.

Với hoạt động kinh tế hạn chế, nhiều người trong số họ vẫn phải sống dựa vào nguồn viện trợ thực phẩm của Liên hợp quốc.

Cuộc phong tỏa kéo dài 15 năm của Israel cũng khiến tình trạng nghèo đói ở dải đất này trở nên sâu sắc hơn. Mất điện xảy ra hàng ngày, kéo dài vài giờ liên tục. Hầu hết nước máy đều không thể uống được, buộc các hộ gia đình phải mua nước khử muối từ các nhà cung cấp tư nhân.
Người dân không dám công khai chỉ trích phong trào Hamas.

4. Tại sao tình hình không được cải thiện?

Đây là vùng lãnh thổ bị cô lập, không có tài nguyên thiên nhiên, chìn trong nghèo đói từ lâu và phần lớn người tị nạn phải đối mặt với những thách thức to lớn.

Thêm vào đó, cả Israel và Ai Cập đều cảnh giác cao độ với Gaza chừng nào Hamas còn điều hành nơi đây. Hai chính quyền trên đều duy trì phong tỏa biên giới và phá hủy các đường hầm dùng để buôn lậu hàng hóa.

Những năm gần đây, Israel đã thực hiện một số bước để giảm bớt hoàn cảnh khó khăn cho người dân ở Gaza, trong đó cấp giấy phép cho 20.000 người Gaza làm việc ở Israel với mức thu nhập gấp 10 lần ở quê nhà.

Nhưng hy vọng về một thỏa thuận hòa bình có thể cải thiện đáng kể điều kiện sống ở Gaza là rất ít.
Tình hình trở nên phức tạp do sự hiện diện của một nhóm vũ trang nhỏ hơn, độc lập với Hamas, chịu trách nhiệm về các cuộc tấn công gần đây nhất vào Israel.

5. Điều gì gây ra làn sóng bạo lực mới nhất?

Nhóm vũ trang Islamic Jihad đã phóng khoảng 100 quả rocket vào Israel sau khi một thành viên của nhóm này chết vì tuyệt thực trong nhà tù ở Israel.

Đa phần rocket đều bị hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Sắt” của Israel đánh chặn. Tel Aviv đã đáp trả bằng cách sát hại 4 chỉ huy Islamic Jihad hàng đầu.

Nhóm vũ trang này thậm chí còn ít sẵn sàng thỏa hiệp với Israel.