Tại sao châu Âu vẫn cần khí đốt của Nga?
Bất chấp hơn hai năm rưỡi xung đột Nga – Ukraine, hàng loạt lệnh trừng phạt và nhiều lần EU và các nước châu Âu khẳng định sẽ hoàn toàn ủng hộ Kiev trong cuộc đối đầu với Moskva, khí đốt của Nga vẫn tiếp tục chảy vào châu Âu.
Trạm nén khí đốt ở Morelmaison, miền Đông Pháp. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo trang tin châu Âu Euronews.com ngày 10/9, kể từ khi cuộc xung đột Nga – Ukraine nổ ra vào tháng 2/2022, châu Âu đã phải đối mặt với một loạt các thách thức về năng lượng. Dù đã nỗ lực giảm phụ thuộc vào khí đốt của Nga, toàn bộ lục địa này vẫn tiếp tục nhận khí đốt từ Moskva. Điều đó đặt ra một câu hỏi quan trọng: Tại sao châu Âu vẫn duy trì sự phụ thuộc này dù đã có nhiều nỗ lực và lệnh trừng phạt đối với Nga?
Sự phụ thuộc về năng lượng
Trước khi xung đột nổ ra, Nga cung cấp khoảng 40% lượng khí đốt tự nhiên của châu Âu. Khí đốt được vận chuyển qua nhiều tuyến đường ống, bao gồm Dòng chảy phương Bắc dưới Biển Baltic, Belarus, Ba Lan, Ukraine, và Dòng chảy Turk qua Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, khi giao tranh nổ ra, Điện Kremlin đã cắt đứt hầu hết các nguồn cung qua các tuyến đường ống này, đặc biệt là qua Dòng chảy phương Bắc và Belarus-Ba Lan. Điều đó đã dẫn đến một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng ở châu Âu.
Mặc dù có những biện pháp trừng phạt và các hành động quân sự của Ukraine, khí đốt của Nga vẫn tiếp tục chảy vào châu Âu qua trạm Sudzha, một điểm trung chuyển quan trọng ở thị trấn Sudzha, Nga. Trạm này nằm trên tuyến đường ống vận chuyển khí đốt từ Siberia qua Ukraine vào châu Âu. Ngay cả khi Ukraine tiếp tục các cuộc tấn công vào khu vực Kursk, trạm Sudzha vẫn duy trì hoạt động. Theo đơn vị vận hành hệ thống truyền tải khí đốt của Ukraine, lượng khí đốt qua Sudzha vẫn ổn định, với khoảng 42,4 triệu mét khối khí đốt được lên kế hoạch vận chuyển trong tuần qua.
Trước xung đột, Nga và Ukraine đã ký một thỏa thuận kéo dài 5 năm về việc vận chuyển khí đốt qua hệ thống đường ống của Ukraine. Thỏa thuận này cho phép Nga tiếp tục cung cấp khí đốt cho châu Âu qua Ukraine và Kiev thu phí quá cảnh. Dù thỏa thuận này sắp hết hạn vào cuối năm nay, Ukraine chưa có ý định chặn hoặc cắt giảm nguồn cung cấp khí đốt qua Sudzha, lý do chính là nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế và duy trì nguồn thu từ phí quá cảnh.
Video đang HOT
Khó khăn đa dạng hóa nguồn cung
Châu Âu đã nỗ lực để giảm phụ thuộc vào khí đốt của Nga bằng cách tìm kiếm các nguồn cung cấp thay thế. Đức đã chi hàng tỷ euro để thiết lập các nhà ga nổi nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) và Na Uy cùng Mỹ đã trở thành hai nhà cung cấp lớn nhất để lấp đầy khoảng trống này. Tuy nhiên, việc thay thế khí đốt của Nga không phải là một nhiệm vụ đơn giản.
Áo, một trong những quốc gia phụ thuộc nhiều vào khí đốt Nga, đã tăng lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga từ 80% lên 98% trong hai năm qua. Trong khi đó, Italy đã giảm nhập khẩu khí đốt trực tiếp từ Nga nhưng vẫn nhận khí đốt có nguồn gốc từ Nga thông qua Áo. Châu Âu cũng tiếp tục nhập khẩu khí đốt hóa lỏng, nhưng lượng khí đốt này vẫn không đủ để đáp ứng nhu cầu toàn diện.
Một số quốc gia thành viên EU như Romania và Hungary đã ký hợp đồng khí đốt với Thổ Nhĩ Kỳ, một quốc gia nhập khẩu khí đốt từ Nga. Armida van Rijd, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Hoàng gia về các vấn đề quốc tế ở London, chỉ ra rằng khí đốt của Nga đang được “rửa” qua Azerbaijan và Thổ Nhĩ Kỳ để đáp ứng nhu cầu của châu Âu.
Có nhiều lý do giải thích cho sự phụ thuộc kéo dài của châu Âu vào khí đốt Nga. Đầu tiên, việc giảm hoặc ngừng nhập khẩu khí đốt Nga có thể gây ra những khó khăn lớn về năng lượng cho nhiều quốc gia, đặc biệt là trong bối cảnh lạm phát cao và khủng hoảng chi phí sinh hoạt. Sự đa dạng hóa nguồn cung năng lượng gặp nhiều trở ngại, đặc biệt là khi nhiều nước phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nguồn cung và giá năng lượng cao.
Hơn nữa, một số quốc gia châu Âu có mối quan hệ gần gũi với Moskva và phụ thuộc vào khí đốt Nga hơn những quốc gia khác. Hungary, chẳng hạn, đã trở thành “rào cản” của EU khi chậm trễ trong việc áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Nga, một phần vì sự phụ thuộc vào năng lượng của Nga và mối quan hệ tương đối gần gũi với Điện Kremlin.
Sự tiếp tục nhận khí đốt từ Nga, bất chấp những nỗ lực và lệnh trừng phạt của châu Âu, cho thấy sự phụ thuộc năng lượng sâu rộng của lục địa này vào Moskva.
Dù châu Âu đã thực hiện nhiều biện pháp để giảm bớt sự phụ thuộc này, thực tế cho thấy việc hoàn toàn thoát khỏi khí đốt của Nga là một thách thức lớn.
Tương lai của khí đốt Nga ở châu Âu
EU đã bước sang một giai đoạn mới trong quá trình giảm phụ thuộc khí đốt Nga, xoa dịu lo ngại về tình trạng thiếu nhiên liệu.
Châu Âu đã giảm đáng kể nhập khẩu khí đốt từ Nga. Ảnh: TASS
Theo nhận định của chuyên gia năng lượng và khí hậu Ignacio Urbasos Arbeloa thuộc Viện Hoàng gia Elcano (Tây Ban Nha), đến nay EU đã giảm 80% lượng nhập khẩu khí đốt tự nhiên của Nga bằng đường ống mà không cần phải từ bỏ hỗ trợ chính trị, kinh tế và quân sự cho Ukraine. Trong khi Nga chiếm 42% lượng khí đốt tự nhiên nhập khẩu của châu Âu vào năm 2021, tỷ lệ này đã giảm xuống 14% vào năm 2023 (5,3% với khí tự nhiên hóa lỏng LNG và 8,7% với khí đốt qua đường ống).
Nhờ phát triển năng lực mới để nhập khẩu LNG và xây dựng các kết nối, EU đã bước sang một giai đoạn mới trong quá trình giảm phụ thuộc vào khí đốt Nga, xoa dịu lo ngại về tình trạng thiếu nhiên liệu. EU cũng đề ra kế hoạch REPowerEU, xác định rằng đến năm 2027 sẽ ngừng mua khí đốt Nga.
Như vậy trước mắt, trong trường hợp nhập khẩu qua đường ống, có thể loại trừ khả năng hoạt động trở lại của "Dòng chảy phương Bắc", trong khi vì lý do chính trị, việc nối lại dòng chảy qua Ba Lan (đường ống Yamal) dường như khó xảy ra. Hợp đồng quá cảnh khí đốt của Nga qua Ukraine sẽ hết hạn vào ngày 31/12/2024 và Kiev đã tuyên bố ý định không đàm phán thỏa thuận gia hạn với tập đoàn Gazprom.
Mặc dù những tháng gần đây, trong khuôn khổ các cuộc đối thoại với Hungary và Slovakia, Ukraine đã để ngỏ về việc tiếp tục trung chuyển khí đốt của Nga sau năm 2024, nhưng rõ ràng rằng lượng quá cảnh sẽ giảm so với hiện tại và sẽ chỉ mang tính chất tạm thời.
Ông Arbeloa cho rằng, tình huống trên có nghĩa là chỉ hệ thống đường ống Thổ Nhĩ Kỳ (TurkStream) sẽ hoạt động để cung cấp khí đốt tự nhiên cho một số khách hàng còn lại của Gazprom ở EU. Nhưng TurkStream chỉ có thể đảm bảo một phần nhỏ khối lượng được chuyển từ Ukraine từ năm 2025 trở đi, chủ yếu để cung cấp cho Slovakia và Hungary, nên có nguy cơ dẫn đến việc đình chỉ các hợp đồng dài hạn còn lại của Gazprom ở châu Âu, chẳng hạn như các hợp đồng với Áo và Italy.
Tuy nhiên, trong khi các nước châu Âu đang thực hiện kế hoạch đa dạng hóa và duy trì mục tiêu năm 2027, Hungary đã thể hiện ý định tiếp tục nhập khẩu khí đốt của Nga bằng cách ký các hợp đồng dài hạn mới. Mặc dù quan điểm của Chính phủ Hungary đối với Nga vẫn là ngoại lệ ở EU, nhưng lại đặt ra một t.iền lệ có thể làm suy yếu quyết tâm của các quốc gia thành viên để lựa chọn tiếp tục nhận khí đốt của Nga qua TurkStream.
Trong trường hợp LNG từ Yamal, các nước EU tiếp tục tuân thủ các hợp đồng dài hạn, trong khi các lệnh trừng phạt đang bóp nghẹt về mặt công nghệ các dự án mới của tập đoàn Novatek (đặc biệt ở Bắc Cực và Murmansk) và ngăn cản công ty này có được năng lực hậu cần và công nghệ.
Nếu việc mua tàu phá băng và dịch vụ vận chuyển hàng hóa ở các cảng châu Âu bị hạn chế, phần lớn sản phẩm từ Yamal đến châu Á sẽ gặp khó khăn về hậu cần trong mùa đông, đồng thời việc hạn chế tiếp cận công nghệ phương Tây sẽ trì hoãn hoặc thậm chí làm tê liệt các dự án mới ở khu vực Bắc Cực. Do tính thanh khoản ngày càng tăng và tính linh hoạt của thị trường LNG toàn cầu, các nhà nhập khẩu khí đốt của EU sẽ không gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nhà cung cấp thay thế Nga và giờ đây sẽ có thể hưởng lợi từ cơ sở khí đốt chung mới để đàm phán mua bổ sung.
Tuy nhiên, EU sẽ gặp khó khăn hơn trong việc dung hòa lợi ích thương mại liên quan đến các dự án của Novatek khi loại bỏ nhập khẩu khí đốt của Nga và thực hiện các lệnh trừng phạt LNG và chuỗi giá trị liên quan.
Bất kỳ quyết định áp dụng biện pháp trừng phạt nào cũng cần có sự nhất trí của các nước thành viên EU. Khả năng đạt được sự đồng thuận như vậy ở Brussels rõ ràng đã suy yếu trong những tháng gần đây, đặc biệt là do quyền phủ quyết của Hungary và cũng do xung đột ở Ukraine trì trệ.
Tình huống bế tắc này đã tạo ra một giai đoạn mới trong chính sách năng lượng của EU đối với Nga, trong đó các quyết định ràng buộc sẽ phụ thuộc vào thiện chí của từng quốc gia thành viên. Trong kịch bản này, có khả năng Gazprom và Novatek sẽ tìm cách khai thác các đối tác tiềm năng ở châu Âu, đưa ra các điều kiện có lợi cho những khách hàng từ chối làm theo lời kêu gọi của Ủy ban châu Âu, trên thực tế sẽ hạn chế khả năng chấm dứt hoàn toàn mối quan hệ khí đốt vào năm 2027 với Nga.
Chuyên gia Arbeloa kết luận, bất chấp tình trạng chia rẽ ở cấp độ chính sách của EU, dự báo khí đốt từ Nga sẽ đóng vai trò ngày càng nhỏ ở châu Âu, khi phải cạnh tranh với các nhà cung cấp khác (chủ yếu là LNG từ Mỹ và Qatar) trong bối cảnh khử cacbon và nhu cầu dự báo sẽ giảm.
Nhìn lại cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu năm 2022 Đối với ngành năng lượng, năm 2022 sẽ được ghi nhớ là năm mà xung đột ở Ukraine đã tạo ra cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu chưa từng có. Công trình xây dựng trạm tiếp nhận khí tự nhiên hoá lỏng (LNG) nổi của Đức tại cảng Wilhelmshaven, miền Tây Bắc nước này ngày 29/9. Ảnh: AFP/TTXVN Theo hãng tin Reutes,...