Sự thật đằng sau hoạt động tái chế của Apple

Apple không hài lòng khi một công ty Canada tái sử dụng iPhone, iPad vốn phải được tái chế. Vụ kiện hé lộ nhiều bất ngờ.

Đầu tháng 10, Apple đệ đơn lên tòa án Canada, cáo buộc công ty tái chế Geep vi phạm hợp đồng khi bán ra thị trường hơn 100.000 thiết bị cũ của hãng, thay vì phải tiêu hủy. Hãng yêu cầu Geep bồi thường 30 triệu đôla Canada (23 triệu USD).

Tuy nhiên, vụ kiện đặt ra nhiều nghi vấn xoay quanh các hoạt động môi trường của nhà sản xuất iPhone. Trước đó, Apple tuyên bố không bao giờ phá hủy những thiết bị điện tử vẫn còn khả năng sử dụng. Theo thông tin từ vụ kiện, Apple cho biết thiết bị được gửi tới Geep đều đã qua “sửa chữa”, nhưng hãng không giải thích chúng được sửa chữa ra sao. Trong hồ sơ khởi kiện, hãng cũng không đưa ra cáo buộc cụ thể việc thiết bị đã hư hỏng hay không còn an toàn cho người dùng. Josh Rosenstock, phát ngôn viên của Apple, không tiết lộ có hay không việc “sửa chữa” trên các thiết bị, đồng thời từ chối nêu rõ vấn đề gặp phải ở những thiết bị mà Apple gửi tới Geep.

Nhiều iPhone cũ được Apple tháo rời linh kiện hoặc tiêu hủy. Ảnh: Apple.

Kyle Wiens, nhà sáng lập iFixit, tỏ ra ngạc nhiên trước việc Apple đệ đơn kiện Geep. “Điều này thật tuyệt vời, bởi qua đó, những hoạt động mờ ám của Apple đã bị lôi ra ánh sáng”, ông Wiens nói. “Khi nhìn vào bản báo cáo môi trường của Apple, tôi chỉ thấy họ khoe về số liệu điện thoại Apple cũ vẫn còn khả năng tái sử dụng. Vậy mà giờ, họ yêu cầu đối tác tái chế phải ‘nghiền nhỏ’ nhiều thiết bị khi chúng hoàn toàn vẫn còn khả năng sử dụng”.

Rosenstock đáp lại qua một email, khẳng định các sản phẩm của Apple có “tuổi thọ hàng đầu trong ngành” và mỗi năm, công ty sẽ cải tạo “một cách an toàn càng nhiều thiết bị càng tốt, trong đó, chỉ tính riêng năm ngoái là hơn 10 triệu thiết bị”. Ông tiết lộ các sản phẩm chỉ được đem đi tái chế sau khi trải qua khâu kiểm tra nghiêm ngặt, cho thấy chúng không thể đáp ứng “tiêu chuẩn chất lượng và an toàn hàng đầu trong ngành”. Đồng thời, người phát ngôn của Apple cho hay chưa từng có vật liệu nào từ các sản phẩm của hãng bị thải ra bãi rác sau quá trình tái chế.

Theo tài liệu của tòa án, Geep phủ nhận liên quan trực tiếp tới sự việc, mà do một vài nhân viên đứng sau hành vi trộm cắp mà Apple cáo buộc. Geep đang lập hồ sơ kiện những nhân viên này. Nhóm nhân viên đó không còn làm việc tại công ty, do đó, chưa thể tiếp cận và khai thác thông tin từ phía họ.

Apple và các luật sư đại diện Geep từ chối tiết lộ liệu các thiết bị đem đi tái chế này có hỏng hóc gì không, đồng thời họ cũng không đưa ra bình luận gì xoay quanh nội dung cáo buộc.

Nhiều năm qua, Apple luôn tự hào chia sẻ những nỗ lực giảm tác động tới môi trường, ra mắt robot tái chế và tái sử dụng nhôm phế liệu trong máy tính xách tay. Trong một thông báo gần đây, hãng tiết lộ kế hoạch trung hòa carbon (giảm thải gia tăng khí thải nhà kính) vào năm 2030. Thậm chí hãng cho biết đã ngừng vận chuyển bộ sạc điện cùng một số mẫu Apple Watch để giảm lượng chất thải; do đó, giới phân tích trong ngành hy vọng Apple sẽ không xuất xưởng tai nghe hoặc bộ sạc cùng những mẫu iPhone mới.

Apple tung ra chương trình đổi trả thiết bị cũ và cam kết với người dùng rằng hãng sẽ cố gắng tìm chủ nhân mới cho số sản phẩm cũ. “Có thể bạn không còn cần đến thiết bị của mình nữa, nhưng rất có thể sẽ có ai đó cần đến. Nếu thiết bị còn hoạt động tốt, chúng tôi sẽ giúp tìm chủ mới cho chúng. Nếu không, chúng tôi sẽ gửi chúng tới cho đối tác tái chế của mình” là lời cam kết của Apple trên trang web của hãng.

Nhưng một cuộc điều tra về bo mạch chủ năm 2017 lại phát hiện rằng phần lớn các hoạt động tái chế của Apple đều được thực hiện với đối tác ngoài công ty. Theo đó, nội dung hợp đồng giữa đôi bên cho thấy hãng buộc những công ty này phải “nghiền nhỏ” thiết bị cũ, cấm các nhà tái chế tận dụng, tái sử dụng phụ tùng máy.

Rosenstock từ chối tiết lộ số lượng thiết bị được Apple gửi đến các nhà tái chế bên ngoài và số lượng thiết bị công ty tự tái chế. Ông cho hay Apple đã chế tạo đội ngũ robot tái chế của riêng mình với tên gọi Daisy và Dave, một trong hai mẫu này có khả năng tháo rời 200 chiếc iPhone mỗi giờ. Rosenstock còn khẳng định phương pháp tách rời sản phẩm của Apple giúp hãng thu hồi nhiều vật liệu từ những thiết bị cũ hơn các công ty tái chế thuê ngoài, dù ông không cung cấp chi tiết số lượng iPhone đã được robot tái chế.

Rosenstock cũng giữ im lặng khi được hỏi về bộ tiêu chí Apple sử dụng khi xác định liệu một thiết bị Apple sẽ được gửi đi tìm chủ nhân mới hay phải kết thúc vòng đời sử dụng tại các dây chuyền nghiền nhỏ hoặc tháo rời.

Nhưng quá trình sản xuất các sản phẩm điện tử tiêu dùng rõ ràng gây hại cho môi trường. Theo báo cáo của Greenpeace, hoạt động sản xuất điện thoại thông minh từ năm 2007 đến năm 2016 tiêu thụ tới 968 terawatt giờ năng lượng. Đó là con số tương đương lượng điện mà 1,35 tỷ dân Ấn Độ tiêu thụ trong cả năm. Các thiết bị như điện thoại cũng đòi hỏi khai thác khoáng vật đất hiếm, vốn kéo theo hành vi vi phạm nhân quyền và có thể gây ảnh hưởng xấu đến môi trường khi vật liệu này làm ô nhiễm nguồn nước ngầm và các tài nguyên khác.

Việc tái chế thiết bị điện tử cũ có thể ít gây hại môi trường hơn là thải chúng vào bãi rác, nhưng chuyên gia trong lĩnh vực tái chế đồ điện tử cho hay rất ít bộ phận được tái sử dụng vào các thiết bị mới. Rosenstock cũng không tiết lộ số lượng iPhone tái chế được tái sử dụng.

Một robot tái chế của Apple. Ảnh: Apple.

Gary Cook, Giám đốc chiến dịch khí hậu toàn cầu của Stand.Earth, một tổ chức hoạt động và tuyên truyền vì môi trường, cho biết Apple đã tự “vạch áo cho người xem lưng” trong vụ kiện với GEEP, tiết lộ thông tin mà theo ông là “khó lòng thu thập được”. “Họ chỉ quan tâm nâng cao doanh số bán điện thoại mới, thay vì khuyến khích người dùng tiếp tục sử dụng điện thoại đang có”, ông nói.

Cook và nhiều nhân vật khác nhận định Apple chưa làm tốt trong việc đảm bảo các thiết bị của họ được sử dụng lâu nhất có thể. Điều này bắt đầu với thiết kế của chiếc điện thoại. Bộ nhớ và pin được gắn chặt vào thân máy, khiến người dùng không thể tiếp cận dễ dàng. Điện thoại cũng không có khả năng nâng cấp, buộc nhiều người dùng phải mua mẫu điện thoại mới sớm hơn thời điểm họ thường mong muốn.

Apple hoàn toàn có thể đơn giản hóa thao tác thay pin, bộ nhớ, màn hình khi bị hỏng và các phụ tùng khác, giống nhiều nhà sản xuất trên thị trường. Ví dụ, công ty Fairphone cho phép khách hàng dễ dàng nâng cấp linh kiện. Khi mẫu camera tốt hơn ra mắt, khách hàng có thể dễ dàng thay thế camera cũ.

Apple đã tiết lộ việc 100.000 thiết bị được cho là vẫn còn khả năng sử dụng, bởi hãng phát hiện chúng đã được tái kết nối mạng di động, theo nội dung đơn kiện Geep.

Dựa trên hồ sơ tòa án, các nhân viên bị cáo buộc của Geep đã nỗ lực không nghiền nhỏ thiết bị Apple, chuyển chúng vào một góc nhà kho để tránh camera quan sát, làm giả hồ sơ hòng che đậy hành vi trộm cắp như những gì bị cáo buộc. Hồ sơ cũng tiết lộ nhiều thiết bị cuối cùng đã được vận chuyển tới Trung Quốc.

Apple cáo buộc rằng số lượng thiết bị “bị đánh cắp” thực tế có thể còn nhiều hơn, vì nhiều thiết bị trong số đó không chứa chip di động.

Theo tài liệu của tòa án, Geep đã tiến hành điều tra nội bộ xoay quanh những cáo buộc cho rằng nhiều thiết bị đã được bán lại và tái sử dụng, thay vì nghiền nhỏ như hợp đồng cam kết. Công ty sau đó thừa nhận số thiết bị này thực sự đã được tái sử dụng. Nhưng John Longo, luật sư của Geep, từ chối cho biết liệu trong số thiết bị tái sử dụng đó, có thiết bị nào đã qua sửa chữa hoặc tiềm ẩn nguy cơ an toàn cho người dùng hay không.

“Những hợp đồng phải ‘nghiền nhỏ’ như thế này luôn tồn tại, và khiến đơn vị tái chế đau đầu. Họ không muốn phá hủy phần cứng”, Wiens, đại diện iFixit, giãi bày.

Các nhà tái chế cho biết Apple không phải cái tên duy nhất bị cáo buộc phá hủy thiết bị điện tử có khả năng tái sử dụng, nhưng họ từ chối nêu tên các hãng này vì lý do thỏa thuận bảo mật. Phía đơn vị tái chế cho biết những công ty này đôi khi phá hủy cả sản phẩm còn khả năng sử dụng vì chúng là mẫu mã thế hệ cũ, ngăn cản tăng trưởng doanh thu các thế hệ, mẫu mã mới hơn. Sản phẩm đã qua sử dụng hoặc có lỗi sẽ được bán với giá thấp hơn, qua đó phần nào ảnh hưởng tới hình ảnh thương hiệu cao cấp của công ty.

Tuy nhiên, nhiều công ty cũng phá hủy những thiết bị lỗi đáng xấu hổ mà họ hy vọng sẽ không bị công chúng phát hiện, các nhà tái chế cho biết. Cũng có khi, nhiều sản phẩm gặp vấn đề an toàn thực sự, chẳng hạn dòng pin phát nổ của Samsung.

Một lý do khác khiến các công ty tiêu hủy những mặt hàng như điện thoại thông minh là bởi chúng thường vẫn lưu trữ dữ liệu cá nhân sau khi người dùng không còn muốn tiếp tục sử dụng. Nhưng nhiều đơn vị tái chế đã tìm ra phương án xóa toàn bộ dữ liệu trên điện thoại để có thể bán lại sau đó.

Craig Boswell, Đồng sáng lập kiêm Chủ tịch Hobi International, một công ty tái chế đồ điện tử, cho biết: “Chúng tôi thấy các công cụ phần mềm do công ty mình phát triển có thể hoạt động hiệu quả, không kém gì hoạt động tiêu hủy”. Khi được hỏi công ty có thường xuyên nhận được đơn hàng yêu cầu xóa sạch dữ liệu của thiết bị và bán lại chúng sau đó không, ông trả lời: “Những đơn hàng kiểu vậy không xuất hiện thường xuyên như tôi mong muốn. Tôi muốn công ty 100% luôn nhận được kiểu đơn hàng như vậy, thay vì đơn hàng yêu cầu tiêu hủy sản phẩm”.