Steve Jobs: Vĩ nhân hay kẻ khùng?

Lúc bài viết này được xuất bản là 0h ngày 6/10, chậm hơn 1 ngày so với “ngày giỗ” của Steve mà các bạn biết. Trong ngày hôm nay hôm qua, 5/10 tôi đọc được hàng sa số bài viết về sự ra đi của ông nào là ca ngợi sự vĩ đại, lật lại một số việc trong quá khứ rồi thì Apple 1 năm sau khi không có ông… Cũng đúng thôi, đó là những điều người ta cần nói vào ngày kỷ niệm 1 năm ngày ra đi của một thiên tài.

Nhưng có một sự thật thế này: hôm nay mới là ngày giỗ đầu của ông tính theo giờ Việt Nam. Steve mất vào 3h chiều giờ California (GMT – 8) quy tương đương là rạng sáng giờ Việt Nam. Đó là lý do vì sao tôi chọn đăng bài viết này vào 0h đêm nay, đúng 1 năm sau khi thiên tài của giới công nghệ ra đi.

Steve Jobs – Một con người tội nghiệp

Đa phần mọi người đều tập trung vào những thành công và vinh quang ông đạt được và cuộc sống của một tỷ phú khi nghĩ về Steve Jobs. Nhưng thật ra, cuộc đời Steve Jobs lại là một chuỗi những thứ mà nhiều người sẽ oán trách là do số phận.

Đầu đời, ông bị bỏ rơi làm con nuôi và bị bỏ rơi không những một, mà là 2 lần từ khi thậm chí còn chưa được sinh ra. Một bị chính mẹ đẻ của mình bỏ rơi ngay từ khi biết ông sẽ tồn tại trên đời, một bị cặp vợ chồng luật sư bỏ rơi vì biết… là con trai. Tin tôi đi, cảm giác biết mình bị bỏ rơi không dễ chịu chút nào đâu.

Lớn lên một chút, cậu bé mà sau này sẽ trở thành huyền thoại gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống cũng bởi cá tính có phần lập dị của mình. Những câu chuyện ở trường lớp tuyệt nhiên không phải là một kỷ niệm vui với cậu.

Cái vận đen cứ bám lấy Steve ngay cả khi ông đã trở nên giàu có. Quyết định mời “nhân viên bán nước ngọt” John Sculley về làm CEO Apple đã khiến ông bị “tống cổ” ra khỏi chính công ty của mình, một cách không thể công khai hơn.

Rồi thì câu chuyện không nhận con cái, bố mẹ đẻ, bạn bè ruồng bỏ… Rồi thì căn bệnh ung thư tuyến tụy. Tưởng chừng ông đã thoát khỏi bàn tay tử thần nhưng cuối cùng, vào ngày này năm ngoái, thiên tài của giới công nghệ cũng đã không thắng được căn bệnh ung thư quái ác. Cuộc đời Steve là một chuỗi những sự đen đủi, khủng khiếp bên cạnh sự nghiệp huy hoàng mà ông có được.

Và con người của sự điên khùng

Nếu phải chọn một từ để mô tả chính xác nhất tính cách của Steve, “điên khùng” có lẽ là chính xác nhất. Ông sẵn sàng xỉ và người khác, khóc như đứa trẻ đòi đồ chơi… để đạt được mục đích của mình. Phong cách quản lý, sản xuất và tư duy sản phẩm của ông đi ngược lại tất cả những gì chúng ta được dạy trong sách vở.

Thế này, bất cứ ai học quản lý (tôi chẳng hạn) đều được dạy: phải làm sao phát huy được tối đa sức mạnh tập thể, quan tâm, động viên nhân viên khi làm việc để họ đạt được hiệu suất cao nhất, người lãnh đạo chỉ là người tạo cảm hứng cho người khác… Không, Steve coi tất cả điều đó là rác rưởi.

Ông tạo một sức ép khủng khiếp về sự hoàn hảo lên nhân viên của Apple và đối xử với họ theo cách mà nhiều người nói nặng là: “không bằng con vật”. Ông sẵn sàng xỉ vả nhân viên một khi kết quả không như ý, sẵn sàng sa thải một nhân viên trong thang máy chỉ bởi họ làm ông không hài lòng, sẵn sàng đá bay cả những người là bạn bè một khi họ không đáp ứng được kỳ vọng của ông.

Đối với đối tác, ông cũng không thể hiện một sự tôn trọng cần thiết, kể cả khi đó là một đối tác lớn. Trong cuộc gặp với IBM, ông đã mạnh miệng “mắng mỏ” cả công ty PC hàng đầu thế giới đó.

Ông không biết hay cố tình không thèm để ý những lý thuyết kinh tế cơ bản trong việc sản phẩm. Mục đích duy nhất của Steve là sáng tạo, sản xuất và cung cấp những sản phẩm tuyệt vời chứ không phải kiếm tiền.

Ngay cả với khách hàng, thứ quan trọng nhất của một công ty, ông cũng không ngại ngần gọi họ là những thằng ngốc và dạy họ cách cầm điện thoại khi mà iPhone 4 dính lỗi mất sóng.

Nhưng đó là cách ông trở thành thiên tài

Đừng đánh giá một con người qua cách họ xử lý vấn đề, hãy đánh giá một con người qua kết quả và những thành tựu mà họ đạt được. Thế giới, được xây dựng và phát triển bởi những người như Steve Jobs.

Nếu không có một cá tính mạnh và có phần điên khùng như vậy có lẽ Apple I không bao giờ ra đời và Apple cũng mãi chỉ là một công ty của hai cậu bé lắp rắp máy tính vui vẻ trong gara.

Nếu không có một cá tính mạnh mẽ như vậy, có lẽ đã không có hợp đồng mua bán trị giá 65 triệu USD mà sau này một phần lớn trong số đó đổ vào Mac OSX – gốc rễ của hệ sinh thái Apple bây giờ.

Nếu không có một cá tính và sức ép mạnh mẽ như thế, sẽ không bao giờ có những sản phẩm hoàn hảo, tuyệt vời và đầy điên rồ như iPhone hay iPad. Những sản phẩm lúc ra mặt chỉ nhận được những cái nhìn hoài nghi từ thế giới trước khi trở thành biểu tượng và chuẩn mực cho ngành mà nó gia nhập.

Nếu không có cá tính như vậy, Apple liệu có thể từ chỗ ngấp nghé bờ vực phá sản trở thành một công ty lớn nhất thế giới hay không? Câu trả lời chăc chắn là không.

Vậy ông là thiên tài hay kẻ khùng?

1 năm trước, tôi bàn câu chuyện này vài lần cũng chính ở GenK. Tôi đã bàn câu chuyện liệu Steve có thực sự quan trọng ở Apple không. Câu trả lời của mọi người thường là không do Apple không phải công ty một người blah blah. Rồi những câu chuyện “cướp” ý tưởng… làm nhiều người nghĩ Steve đơn giản chỉ là một người điều hành.

Nhưng, qua sự ra mắt iPhone 5 vừa qua chúng ta mới thấy Steve quan trọng thế nào. Có lẽ, triết lý hoàn hảo và đột phá của ông đang bị thay thế bởi sự an toàn và sự tính toán trong tính cách của người kế nhiệm – vốn là một nhà kinh tế. Chúng ta lần đầu tiên thấy một thứ có chữ Beta được xuất hiện trên iPhone mới xuất xưởng: Siri và lần này là một ứng dụng map tồi tệ: Apple map thay vì sự hoàn hảo vốn đã quá quen thuộc dưới thời Steve.

Ông có thể là kẻ khùng với một số người nhưng với tôi và phần còn lại của thế giới ông là một thiên tài. Steve khởi động ngành công nghiệp PC, thay đổi ngành công nghiệp hoạt hình, nâng tầm ngành công nghiệp âm nhạc và xuất bản, vĩnh viễn thay đổi ngành công nghiệp điện thoại, khởi động thị trường tablet… Đó mới chỉ là những thành quả trực tiếp của Steve. Rất nhiều thứ chúng ta đang được hưởng có ảnh hưởng gián tiếp từ ông và những sản phẩm tuyệt vời dưới sự lãnh đạo của ông.

Mà nói ông là kẻ khùng cũng đúng thôi. Thiên tài thường bị coi là kẻ khùng của thời đại đơn giản bởi họ đi trước thời đại quá xa. Galileo Galilei thậm chí còn bị xử tử vì tội này. Không biết bao nhiêu thiên tài đã mất mạng chỉ vì sự vĩ đại của mình.

Xin hãy cho tôi gọi ông là thiên tài,

R.I.P Steve

Bonus: Video có ảnh hưởng nhất với tôi của ông: bài phát biểu tại Standford năm 2005. Mỗi câu nói, mỗi luận điểm trong bài nói đều có thể trở thành lý lẽ sống cho rất nhiều người. Enjoy it.

Theo Genk