Những câu hỏi cho trào lưu BookTok

Bảo vệ bản quyền, trả công cho người sáng tạo nội dung… là những vấn đề được đặt ra cho BookTok – trào lưu cho những người thích sách trên TikTok.

Một số nhà sách như Barnes and Noble đã dành ra nhiều góc để trưng bày những tác phẩm đang nổi tiếng trên BookTok. Ảnh: Aubree Gearhart//The Roar.

Bắt đầu từ một nhóm nhỏ người yêu sách trên TikTok trong thời gian giãn cách vì đại dịch Covid-19, hashtag BookTok đã dần trở thành một trào lưu mới và có sức ảnh hưởng đáng kể đến các độc giả và người làm sách.

BookTok là cách gọi những video về sách được đăng trên mạng xã hội TikTok. Đó có thể là các video ngắn về cuốn sách yêu thích, review sách, câu chuyện đọc sách hoặc những nội dung vui nhộn giải trí liên quan đến sách.

Đầu tháng này, BookTok đã được công nhận là FutureBook Person of the Year – một giải thưởng ghi nhận sự đổi mới về kỹ thuật số đem lại đột phá trong ngành kinh doanh sách.

BookTok có phải là một nơi an toàn?

Theo James Stafford, Trưởng bộ phận Đối tác và Cộng đồng của TikTok, BookTok là một cộng đồng gồm “những người sáng tạo trên khắp thế giới có chung niềm đam mê đọc sách”. Với hơn 90 tỷ lượt xem tính đến hiện tại, phải công nhận rằng cộng đồng này đã có tác động tích cực giúp doanh số bán sách tăng mạnh và đưa nhiều tên tuổi mới trở nên nổi tiếng. The Bookseller thậm chí còn gọi nó là ‘nơi an toàn cuối cùng trên Internet’”.

Tuy nhiên, theo tờ The Guardian, BookTok không phải lúc nào cũng có tác dụng tốt. Với một cộng đồng mới và phát triển nhanh như hiện nay, khó có thể hiểu hết được những ảnh hưởng của nó tới người dùng hay nhận ra những nguy cơ tiềm ẩn.

Chẳng hạn vấn đề sách lậu, nhiều người dùng BookTok, hay các BookToker đã thản nhiên lan tỏa các hành vi vi phạm bản quyền e-book thông qua Z-Library, một “thư viện ngầm” nổi tiếng trước khi nó bị FBI gỡ xuống vào đầu tháng này.

Stephanie Tubbritt, một người bán sách có trụ sở tại London, đã lưu ý trên Twitter của mình rằng nhiều nội dung giới thiệu sách trên nền tảng này có thể đưa ra những định hướng sai lầm hoặc không phù hợp tới khán giả trẻ. Cô viết: “Cần phải làm nhiều hơn nữa để đảm bảo rằng trẻ vị thành niên và những người giám hộ chúng nắm được nội dung trong những cuốn sách nổi tiếng”. Tubbritt tin rằng “không có nơi nào trên Internet là an toàn” và cho rằng việc gọi BookTok là “nơi an toàn” đã bỏ qua “những vấn đề cố hữu” của nền tảng này.

Trong khi đó, các nhà xuất bản cũng đã bắt đầu lấn sân qua mạng xã hội này, thậm chí còn có thể mở rộng giao dịch của mình tại đây và hợp tác với những người sáng tạo nội dung. Có vẻ, không gian “an toàn” của người dùng Internet đang trở thành địa điểm đáng chú ý cho các nhà sáng tạo nội dung và đơn vị xuất bản.

Sức ảnh hưởng từ các nhà sáng tạo nội dung

Vào tháng 9, TikTok thông báo hợp tác với Penguin Random House. Tính năng mới trên ứng dụng cho phép các nhà sáng tạo nội dung chèn một liên kết tới địa chỉ mua sách trong video của mình, tự động tạo danh sách phát nhằm làm nổi bật các video về sách.

Theo The Guardian, đã có những phản ứng trái chiều trong cộng đồng BookTok. Trong khi một tác giả kiêm nhà sáng tạo nội dung người Anh Dakota Warren cho rằng “họ làm như vậy thực sự rất thông minh”, bởi vì nó “cung cấp sự tiện dụng, dễ tiếp cận và nhanh chóng tìm hiểu thêm về những cuốn sách mà mọi người thích đọc”. Trong khi đó, một BookToker ẩn danh khác đã mô tả tính năng này là một cách “tiếp thị miễn phí”.

Một số người sáng tạo nội dung nổi tiếng trên BookTok bao gồm Madi Lim, Kevin T Norman và Shae’Loren Deering. Ảnh: The Guardian.

Tuy nhiên, điều này đặt ra câu hỏi cho những người dùng khác là liệu những người sáng tạo nội dung, những người review hay giới thiệu sách trên TikTok có được hưởng lợi từ doanh số bán sách thực tế không?

Madi Lim – một người dùng Mỹ với gần 60.000 người theo dõi, cho rằng “về cơ bản thì mọi thứ vẫn như vậy”. Nhưng cô cũng lưu ý rằng những người sáng tạo hiện nay biết rằng họ có thể kiếm tiền từ nội dung của mình và điều này có thể “đặt bạn vào một vị trí kỳ lạ, khi [một số người sáng tạo] quảng cáo những cuốn sách mà họ chưa từng đọc”.

Quan hệ đối tác trả phí đang ngày càng phổ biến giữa những người sáng tạo lớn hơn. BookToker Kevin T Norman nhớ lại: “Khi tôi bắt đầu BookTok, tôi chưa bao giờ thấy các bài đăng được tài trợ từ những người làm sách”. Một người sáng tạo giấu tên cho biết họ đã nhận được 300-400 bảng cho mỗi video cách đây chưa đầy hai năm và đang tính phí tới 8.000 bảng cho hai video.

Một số người có thể cho rằng vị trí của những người review và giới thiệu sách đang được coi trọng. Nhưng Sana Goyal, biên tập viên mảng review của tạp chí Wasafiri, tỏ ra hoài nghi: “Các nhà xuất bản cung cấp [tiền] cho người sáng tạo cũng giống các nhà xuất bản cung cấp cho các nhà phê bình Các đánh giá được hỗ trợ bởi sức mạnh tiền tệ, vì vậy độ chân thực và ảnh hưởng của nó chắc chắn không thể xác thực được”.

Tranh cãi trong cộng đồng BookTok

Với sức ảnh hưởng của mình, BookTok không chỉ có thể đưa những tác giả xa lạ đến gần với người đọc hơn, mà nó còn được cho là có khả năng ảnh hưởng đến việc đánh giá và tiêu thụ sách của đông đảo độc giả là người dùng TikTok.

Một ví dụ điển hình là vụ ồn ào hồi tháng 8 về cuốn tiểu thuyết Lightlark của Alex Aster. Cô là một tác giả mới và là một người sáng tạo nội dung khá có sức ảnh hưởng trong cộng đồng BookTok.

Theo Buzzfeed, Alex Aster là một tác giả nổi tiếng nhờ ảnh hưởng của BookTok trong thời gian gần đây, những video tiết lộ các tình tiết hấp dẫn trong cuốn tiểu thuyết mới của cô, hay những câu chuyện hậu trường như nó đã bị từ chối nhiều lần, cuối cùng thành công và được chuyển thể thành phim… thu hút nhiều sự quan tâm và ủng hộ ngay cả trước khi ra mắt sách. Cuốn sách sau đó cũng được lọt vào danh sách bán chạy nhất của The New York Times.

Tuy nhiên, tranh cãi nổ ra trong cộng đồng BookTok sau khi cuốn sách được phát hành, độc giả phát hiện nhiều nội dung được Aster chia sẻ trên BookTok lại không có trong cuốn tiểu thuyết, và những câu chuyện hậu trường làm sách của cô cũng bị nghi ngờ là phóng đại và kịch tính hóa. Nội dung sách bị đánh giá là nhàm chán, trái ngược với lượt đánh giá khá cao trên Goodreads.

Cuộc tranh luận đi tới một vấn đề rằng liệu Aster có phải là một “tác giả công nghiệp”, và thành công của cuốn sách phải chăng là kết quả từ quá trình PR trong cộng đồng này? Mặt trái của cộng đồng BookTok, nếu có, liệu có thể biến một tác giả vô danh trở thành tác giả best-seller chỉ dựa vào sức ảnh hưởng của mình không?