Nga suy giảm ảnh hưởng ở Nam Kavkaz mở ra cơ hội cho phương Tây?

Sự thay đổi cán cân quyền lực ở Nam Kavkaz mang đến cơ hội hiếm có cho phương Tây củng cố liên minh, mở rộng đầu tư, đồng thời tham gia quản lý các tuyến đường chiến lược nối Đông-Tây.

Trực thăng và tàu hải quân Nga tham gia cuộc tập trận Kavkaz 2016 bên bờ Biển Đen. Ảnh: AFP/ TTXVN

Bình luận với Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu (CEPA) mới đây, nhà nghiên cứu chính sách Marion Foster, Tiến sĩ về chính sách công của Đại học Texas cho rằng, những diễn biến trong năm 2025 tại Nam Kavkaz, được đánh dấu bằng căng thẳng, lập trường đối đầu và sự xích lại gần nhau, đã làm nổi bật quá trình tái cấu trúc các mối quan hệ quyền lực khu vực. Sự suy giảm ảnh hưởng của Nga do cuộc chiến ở Ukraine đã mở ra cơ hội địa chính trị mới cho Mỹ và Liên minh châu Âu (EU), nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể.

Nam Kavkaz – bao gồm Armenia, Azerbaijan và Gruzia (Georgia) – đang trải qua những thay đổi lớn về ảnh hưởng bên ngoài. Những thay đổi này có tác động trực tiếp đến các lợi ích cốt lõi của phương Tây về ảnh hưởng chính trị, hòa bình, ổn định và hợp tác kinh tế trong khu vực Caspi, Kavkaz và Biển Đen.

Sự đổi chiều liên kết địa chính trị

Trong giai đoạn từ những năm 1990 đến những năm 2010, liên kết địa chính trị của ba quốc gia này về cơ bản là ổn định. Gruzia theo đuổi mối quan hệ chặt chẽ với Mỹ và EU; Armenia phụ thuộc vào Nga về an ninh và kinh tế; và Azerbaijan ưu tiên quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đã hỗ trợ ngoại giao và quân sự cho Baku trong vấn đề Nagorny-Karabakh.

Tuy nhiên, chiến tranh Karabakh năm 2020 và việc trục xuất người Armenia khỏi khu vực này năm 2023 đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, thay đổi đáng kể cục diện khu vực:

Với Azerbaijan: Sau khi giành lại quyền kiểm soát Karabakh, Baku đã chuyển hướng sang một chiến lược tham vọng hơn. Azerbaijan tăng cường hợp tác với Trung Quốc , Trung Á và EU, đặc biệt trong việc mở rộng Hành lang Trung Á nối liền châu Á và châu Âu. Quốc gia này cũng nhận thấy vai trò suy yếu của Nga do cuộc chiến ở Ukraine, đồng thời duy trì mối quan hệ thực tế với Điện Kremlin.

Với Armenia: Mặc dù nền kinh tế vẫn phụ thuộc vào Nga về năng lượng, thị trường hàng hóa và lao động, Yerevan đang nỗ lực giảm bớt sự phụ thuộc chính trị và an ninh bằng cách bình thường hóa quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ và thông qua một thỏa thuận hòa bình với Azerbaijan.

Với Gruzia: Ngược lại, chính quyền Gruzia đang dần từ bỏ đường lối thân phương Tây lâu đời. Các vụ đụng độ giữa lực lượng an ninh và người biểu tình đã ảnh hưởng đến triển vọng liên kết chặt chẽ hơn với các thể chế châu Âu – Đại Tây Dương, khiến hy vọng gia nhập EU của Gruzia bị đóng băng. Gruzia cũng tìm cách củng cố quan hệ với Trung Quốc, thể hiện qua quyết định năm 2024 trao dự án cảng nước sâu Anaklia cho một tập đoàn Trung Quốc, nhấn mạnh ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh ở bờ Biển Đen.

Cơ hội chiến lược cho phương Tây

Tiến sĩ Foster lưu ý, những thay đổi mang tính khu vực trên mở ra các cơ hội hợp tác quan trọng cho Mỹ và EU. Armenia đang định hướng lại chính sách đối ngoại và hướng tới hội nhập châu Âu. Trong khi đó, Azerbaijan tìm cách định vị mình là một trung tâm khu vực kết nối Đông và Tây.

Mỹ hiện đang tìm cách tận dụng cơ hội này thông qua đề xuất quản lý tuyến đường vận chuyển nối Azerbaijan với vùng đất tách biệt Nakhchivan của nước này qua Armenia, thông qua “Con đường hòa bình và thịnh vượng quốc tế” (TRIPP) của Tổng thống Donald Trump .

Tuy nhiên, sự suy yếu của Nga không đồng nghĩa với việc ảnh hưởng của Moskva đã biến mất. Điện Kremlin vẫn tiếp tục phát huy ảnh hưởng đáng kể thông qua chuỗi cung ứng năng lượng và các mối quan hệ bền chặt về an ninh và chính trị khu vực.

Đồng quan điểm trên, Elin Başol, Phó Giáo sư tại Đại học Aydın Adnan Menderes, chuyên gia về Kavkaz, Nga, giải quyết xung đột, bình luận với Nhật báo Sabah (Thổ Nhĩ Kỳ) ngày 17/11 rằng, khi Điện Kremlin tập trung nguồn lực vào mặt trận phía Tây trong cuộc chiến ở Ukraine, chiến lược của Moskva tại khu vực Kavkaz đã trải qua một sự chuyển đổi căn bản. Thay vì khẳng định sự thống trị thông qua cưỡng chế, ảnh hưởng của Nga đã phát triển thành một chiến lược ổn định, đối thoại và hợp tác có chọn lọc, nhằm duy trì trật tự và khả năng dự đoán trong một khu vực phức tạp.

Trong nhiều thập kỷ, Điện Kremlin đã quản lý khu vực Kavkaz thông qua một sự cân bằng tinh tế. Tuy nhiên, cuộc chiến Ukraine đã phá vỡ sự cân bằng đó. Dưới bóng đen của cuộc xung đột, Nga chủ yếu tìm cách ngăn chặn bất ổn ở phía Nam, dẫn đến một mối quan hệ đối tác có cấu trúc hơn. Phó Giáo sư Başol nhận định, ảnh hưởng của Nga không hề mất đi mà đã thay đổi về bản chất, hướng đến việc duy trì trật tự thông qua đàm phán và phối hợp thực dụng.

Trước bối cảnh trên, Tiến sĩ Foster đánh giá phương Tây đứng trước nguy cơ lớn nếu sự tham gia của họ chỉ tập trung vào các thỏa thuận về cơ sở hạ tầng hoặc quyền tiếp cận an ninh. Cách tiếp cận “coi nhẹ giá trị” này có thể làm xói mòn nền tảng chuẩn mực củng cố quyền lực mềm của phương Tây trong khu vực. Khi các nước tìm kiếm quyền tự chủ hơn trong chính sách đối ngoại, ảnh hưởng của phương Tây không còn là điều hiển nhiên nữa. Việc duy trì ảnh hưởng này đòi hỏi uy tín, tính nhất quán và sự quan tâm đến các giá trị.

Tiến sĩ Foster kết luận, nếu phương Tây thất bại trong việc quản lý quá trình chuyển đổi này, sự kết hợp giữa một nước Nga bị chi phối bởi cuộc xung đột ở Ukraine và một cách tiếp cận thiếu nhất quán của phương Tây có thể tạo ra một khoảng trống an ninh. Đây là một nguy cơ lớn trong một khu vực vốn đã bị ảnh hưởng bởi sự bất ổn nội bộ và nằm gần các điểm nóng xung đột ở Trung Đông và Biển Đen.