Mỹ thách thức ngoại giao vaccine của Trung Quốc

Trung Quốc chiếm lợi thế lớn trong giai đoạn đầu của cuộc đua vaccine, khi Mỹ chìm trong dịch bệnh, nhưng chính quyền Biden nay đang đuổi sát.

Cạnh tranh Mỹ – Trung đang tăng nhiệt với trận tuyến mới: Ngoại giao vaccine Covid-19. Đây là lĩnh vực mà Bắc Kinh có thời điểm đã bỏ rất xa Washington trên đường đua.

Từ khi vaccine còn đang ở giai đoạn nghiên cứu và thử nghiệm dang dở, Trung Quốc đã xúc tiến hỗ trợ vaccine cho nhiều nước đang phát triển qua thỏa thuận thử nghiệm lâm sàng Giai đoạn Ba, điển hình là Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Chile hay Indonesia.

Họ tăng tốc hỗ trợ vaccine cho các nước nghèo sau khi cấp phép sử dụng khẩn cấp hai loại vaccine nội địa Sinovac và Sinopharm vào cuối năm 2020.

Vaccine Covid-19 của Sinopharm được Trung Quốc tặng cho Syria vào ngày 24/4. Ảnh: AFP.

Theo giới chuyên gia, chiến lược ngoại giao vaccine gia tăng sức ảnh hưởng của Trung Quốc và thắt chặt mối quan hệ song phương với các nước. Yanzhong Huang, chuyên gia cấp cao về y tế toàn cầu tại tổ chức tư vấn chính sách Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR) cho rằng Bắc Kinh trong vài tháng qua đã tận hưởng vị thế gần như “một mình một ngựa” trong cuộc đua ngoại giao vaccine.

Mỹ, đối thủ cạnh tranh quyết liệt với Trung Quốc trong nhiệm kỳ của Donald Trump, gần như bị Covid-19 nhấn chìm, trở thành vùng dịch lớn nhất thế giới. Trump cuối nhiệm kỳ thúc đẩy nỗ lực phát triển vaccine và dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, Mỹ chủ yếu ưu tiên tiêm chủng cho người dân nước này.

Ấn Độ, quốc gia sản xuất vaccine lớn nhất thế giới, buộc phải tạm hoãn tham vọng cạnh tranh khi làn sóng Covid-19 thứ hai ập đến, gây ra cuộc khủng hoảng y tế nghiêm trọng ngay trên sân nhà. Trong khi đó, nguồn cung vaccine từ Nga cho thế giới vẫn hạn chế.

Tuy nhiên, gió đang đổi chiều với sự trở lại của Mỹ cùng đồng minh . Nhà Trắng vài tuần qua đã công bố nhiều kế hoạch quyên góp hàng trăm triệu liều vaccine Covid-19 cho thế giới. Tổng thống Biden không giấu giếm ý định hành động quyết liệt hơn nữa trong tương lai. “Trung Quốc sẽ chạm trán một đối thủ cạnh tranh đáng gờm hơn”, Yanzhong Huang nhận định.

Từ đầu tháng 5, Biden đã công bố ý định biến Mỹ thành “kho vũ khí chống Covid-19 toàn cầu”, mở đồng với thông báo tặng 80 triệu liều AstraZeneca cho thế giới. “Chúng tôi sẽ hành động nhanh hết mức, sản xuất và xuất khẩu vaccine Moderna và Pfizer đến khắp nơi càng nhiều càng tốt”, ông trả lời họp báo ngày 5/5.

Tại hội nghị thượng đỉnh G7 vào ngày 11/6, Tổng thống Biden cùng lãnh đạo các nước đã cam kết quyên góp hơn một tỷ liều vaccine Covid-19 cho thế giới, trong đó hơn 500 triệu liều do Mỹ đặt hàng hãng Pfizer. Washington muốn giữ vai trò dẫn dắt G7 cùng các đối tác thực hiện chương trình tiêm chủng Covid-19 trên quy mô toàn cầu.

Chính phủ Mỹ đồng thời đàm phán mua vaccine Moderna để góp thêm vào chương trình Covax do WHO dẫn dắt. Chương trình này đặt mục tiêu hỗ trợ 2 tỷ liều vaccine Covid-19 cho những nước thu nhập thấp và vừa trên khắp thế giới.

Trong cuộc đua ngày càng nóng lên này, phương Tây không chỉ tăng cường số lượng mà còn nắm ưu thế về chất lượng vaccine. Dữ liệu lâm sàng cho thấy vaccine Pfizer-BioNTech và Moderna có hiệu quả ngừa nCoV cao hơn 90% và đủ sức khống chế những biến chủng mới đang lưu hành.

Trong khi đó, vaccine Trung Quốc vẫn hứng chịu nhiều hoài nghi vì thiếu minh bạch về dữ liệu nghiên cứu, hoặc kết quả thử nghiệm được công bố không bao gồm nhiều nhóm dân số rủi ro bệnh nặng cao.

Điển hình là báo cáo thử nghiệm lâm sàng Giai đoạn Ba của Sinopharm hồi tháng 5 thiếu dữ liệu sâu về khả năng ngăn ca bệnh diễn tiến nghiêm trọng cũng như hiệu quả của vaccine với nhóm người trên 60 tuổi. Đầu tháng 6, WHO thông báo vaccine Sinovac chỉ ngăn ngừa ca bệnh có triệu chứng khoảng 51% người được tiêm. Tỷ lệ ngăn ngừa ca bệnh diễn tiến nghiêm trọng và ca nhiễm cần nhập viện điều trị là 100%.

Tâm lý hoài nghi Trung Quốc càng bị thổi phồng với sự nóng lên của giả thuyết Covid-19 bị rò rỉ từ phòng thí nghiệm. Vào tháng 5, Biden xác nhận đã yêu cầu cộng đồng tình báo Mỹ thực hiện một báo cáo đầy đủ về nguồn gốc đại dịch, bao gồm giả thuyết virus lọt ra từ phòng thí nghiệm ở Vũ Hán, thành phố đầu tiên bùng phát Covid-19 trên quy mô lớn vào cuối năm 2020.

Từng được xem là thuyết âm mưu vô căn cứ, cách giải thích gây tranh cãi trên đang dần trở thành nhận thức phổ biến ở phương Tây, theo Yanzhong Huang.

Thủ tướng Anh Boris Johnson tiếp Tổng thống Mỹ Joe Biden ngày 11/6. Ảnh: AP.

Dù đang tăng tốc hỗ trợ vaccine cho phần còn lại của thế giới, Mỹ cùng các đồng minh muốn gửi đi thông điệp khác Bắc Kinh qua các khoản quyên góp.

Trả lời báo chí tại Cornwall, Anh, Tổng thống Biden nhấn mạnh các động thái đóng góp vaccine vừa qua nhằm chứng tỏ “những nền dân chủ lớn nhất thế giới đang hợp sức” và mô hình chính quyền của phương Tây vẫn hiệu quả nhất.

Phát biểu này dường như gián tiếp bác bỏ tuyên bố của Giám đốc Văn phòng Nghiên cứu Chính sách Trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc Giang Kim Quyền ít tháng trước. Ông Giang khi đó khẳng định Bắc Kinh khống chế thành công Covid-19 với thiệt hại kinh tế tối thiểu chứng minh “tính ưu việt của hệ thống chính trị Trung Quốc”.

Trong một cuộc phỏng vấn cùng ngày, Ngoại trưởng Anh Dominic Raab lưu ý London “không ủng hộ ngoại giao vaccine hay kiểu tống tiền bằng vaccine”, dù một số nước đang theo đuổi chiến lược này nhằm mở rộng sức ảnh hưởng.

“Tôi tin đây là nghĩa vụ đạo đức, đồng thời mang lại lợi ích cho Anh khi cả thế giới được tiêm ngừa. Chúng ta có trách nhiệm quảng bá những loại vaccine đã được WHO thẩm định an toàn. Chúng tôi vẫn muốn Trung Quốc và Nga hợp tác giải quyết đại dịch trên cơ sở tôn trọng những nguyên tắc nền tảng của luật pháp quốc tế”, ông nhấn mạnh.