Loạt ngôi mộ cổ 10.000 năm tuổi được phát hiện ở Brazil

Theo dõi VGT trên

Bằng chứng về ít nhất bốn quần thể từ các thời điểm khác nhau trong lịch sử Brazil đã được tìm thấy tại cùng một địa điểm khảo cổ.

Loạt ngôi mộ cổ 10.000 năm tuổi được phát hiện ở Brazil - Hình 1

Một trong 43 bộ xương được tìm thấy tại địa điểm khảo cổ São Lúis, Brazil. (Ảnh: W Lage Arqueologia)

Các nhà khảo cổ học ở Brazil đã phát hiện ra một nghĩa trang lớn của người bản địa chứa hơn 40 bộ xương và hàng nghìn vật phẩm mộ có niên đại từ 10.000 năm trước.

Những hài cốt đầu tiên của con người dường như đến từ một cộng đồng tổ tiên chưa được biết đến trước đây trước người Sambaquian, những người săn bắn hái lượm ven biển từng sống trong khu vực trong lịch sử. Phát hiện này là ghi chép lâu đời nhất về con người ở bang Maranhão phía đông bắc.

Nghĩa trang, nơi lưu giữ hài cốt của con người từ các thời kỳ khác nhau, đã được khai quật ở São Lúis, thủ đô và thành phố lớn nhất ở Maranhão, trước công trình xây dựng cho chương trình nhà ở của chính phủ. Các ngôi mộ được tìm thấy ở Trang trại Rosane, sau này trở thành địa điểm khảo cổ đô thị giữa hai đại lộ sầm uất.

Loạt ngôi mộ cổ 10.000 năm tuổi được phát hiện ở Brazil - Hình 2

Một nhà khảo cổ học vẽ các đường để đánh dấu các lớp trầm tích từ bốn thời kỳ khác nhau. (Ảnh: W Lage Arqueologia)

Video đang HOT

Các nhà khảo cổ đã biết rằng khu vực São Lúis, còn được gọi là Upaon-Açu, có nghĩa là “hòn đảo lớn” trong ngôn ngữ bản địa Tupí-Guaraní, có dấu vết hoạt động của con người thời tiền sử. Ví dụ, một xương hàm thời tiền sử đã được phát hiện tại Trang trại Rosane vào những năm 1970 và các hiện vật khác được tìm thấy ở São Lúis có niên đại 6.000 năm trước, Wellington Lage, nhà khảo cổ học chính của cuộc khai quật gần đây, nói với Live Science. Phần còn lại được cho là của người Sambaquian. Nhóm này dựa vào tài nguyên biển và xây dựng các ụ vỏ sò bằng rác thải thực phẩm còn sót lại cao tới 100 feet (30 mét).

Cuộc khai quật mới nhất, bắt đầu vào tháng 6 năm 2019, ban đầu tiết lộ nhiều mảnh gốm sứ và công cụ bằng đá. Sau đó, vào thời kỳ đỉnh điểm của đại dịch COVID-19 vào năm 2020, các nhà khảo cổ đã tìm thấy bộ xương đầu tiên cách bề mặt khoảng 24 inch (60 cm).

Loạt ngôi mộ cổ 10.000 năm tuổi được phát hiện ở Brazil - Hình 3

Một nhà khảo cổ học khai quật được một hộp sọ được tìm thấy tại địa điểm khảo cổ Farm Rosane. (Ảnh: W Lage Arqueologia)

Kể từ đó, nhóm nghiên cứu đã tìm thấy tổng cộng 43 bộ xương và khoảng 100.000 mảnh hiện vật từ ít nhất bốn lớp trầm tích khác nhau, cho thấy địa điểm này đã bị con người chiếm giữ trong ít nhất bốn thời kỳ riêng biệt kéo dài tới 8.500 năm.

Theo Lage, những bộ xương có tầm vóc thấp, bộ cao nhất cao 5 feet, 3 inch (1,6 m). Phần lớn trong số đó là của những người đàn ông trưởng thành và có hài cốt của hai đứa trẻ. Lage nói với Live Science: “Phân tích ban đầu cho thấy đây là những cá nhân tham gia vào các hoạt động thể chất vất vả, bằng chứng là các dấu xương cho thấy tải trọng và khả năng di chuyển rộng rãi”.

Loạt ngôi mộ cổ 10.000 năm tuổi được phát hiện ở Brazil - Hình 4

Giám tuyển các mảnh gốm được tìm thấy tại địa điểm khảo cổ ở Brazil. (Ảnh: W Lage Arqueologia)

Bộ xương bị chôn vùi sâu nhất được phát hiện ở độ sâu gần 7 feet (2 m) dưới lòng đất. Các nhà khảo cổ đã xác định niên đại của nó bằng cách sử dụng một kỹ thuật gọi là xác định niên đại bằng phát quang kích thích ( OSL). Kỹ thuật này xác định thời điểm một số khoáng chất gần xương được tiếp xúc lần cuối với nhiệt hoặc ánh sáng mặt trời. Các kết quả chỉ ra khoảng thời gian từ 7.000 đến 10.000 năm trước, cho thấy có thể có một quần thể tiền Sambaquian bí ẩn trong khu vực.

Sara Batista, một nhà khảo cổ học cho biết: “Những phát hiện này là niên đại lâu đời nhất mà chúng tôi có ở bang Maranhão, từ giữa và đầu thời kỳ Holocene [11.700 năm trước đến nay], đại diện cho lịch sử thế giới vào thời điểm châu Mỹ có dân cư”. tại Viện Di sản Lịch sử và Nghệ thuật Quốc gia Brazil (IPHAN), người không tham gia vào cuộc khai quật, nói với Live Science.

Để xác thực niên đại của các lớp đất khác nhau, Lage sẽ gửi mẫu đến phòng thí nghiệm Beta Analytic của Hoa Kỳ để xác định niên đại bằng carbon phóng xạ vào tháng 2 để nhóm có thể xác định thời điểm các nhóm sau chiếm giữ địa điểm: tiền Sambaquian, Sambaquian, Tupi (văn hóa Amazon) và Tupinambas – một nhóm nhỏ người Tupi chiếm đóng bờ biển Đại Tây Dương và có liên hệ với người châu Âu sau năm 1500.

Công tác thực địa tại trang trại Rosane dự kiến sẽ được thực hiện trong vòng sáu tháng. Công ty xây dựng, hợp tác với IPHAN và Đại học Liên bang Maranhão, có kế hoạch xây dựng một trung tâm giám tuyển và lưu trữ để lưu giữ những phát hiện khảo cổ học, bao gồm một phòng thí nghiệm nghiên cứu và một bảo tàng.

Mexico phát hiện nhiều ngôi mộ cổ niên đại 3.500 năm

Viện Nhân chủng học và Lịch sử quốc gia Mexico (INAH) cho biết, trong quá trình xây dựng tuyến cáp treo số 3 gần đại lộ Constituyentes của thành phố Mexico, các nhà khảo cổ nước này đã phát hiện nhiều ngôi mộ cổ có niên đại 3.500 năm ở rìa công viên Chapultepec.

Mexico phát hiện nhiều ngôi mộ cổ niên đại 3.500 năm - Hình 1

Khu vực phát hiện những ngôi mộ cổ tại Mexico.

Năm trong số 10 ngôi mộ cổ được tìm thấy có hình nón cụt với đường kính từ 1-2m, chiều cao tối đa là 1,5m. Trong 5 ngôi mộ này có chứa hài cốt của 4 nữ giới và một nam giới.

Các nhà khảo cổ cho biết, hầu hết hài cốt ở độ tuổi thanh niên và thuộc những người đến từ một thị trấn lớn ở khu vực Lomas de Chapultepec trong thời kỳ Tiền cổ điển và Trung cổ (2.500-400 năm trước Công nguyên).

Theo bà María de Lourdes López Camacho - điều phối viên của dự án khai quật, cộng đồng những người này đã sống ở đây trước khi núi lửa Xitle phun trào và hình thành quận Pedregal de Coyoacán ở thành phố Mexico.

Lớp đất nền ở quanh những ngôi mộ cổ được bảo tồn nguyên vẹn trong hơn 3.000 năm.

Đây là một phát hiện có ý nghĩa, góp phần cung cấp thêm bằng chứng về dấu hiệu nơi cư trú sớm của người dân ở khu vực trên.

Bà Camacho đánh giá cao kiến trúc lăng tẩm đặc biệt của các ngôi mộ, đồng thời tiết lộ những công trình tương tự cũng được tìm thấy tại khu vực vùng Vịnh Mexico, bang Morelos, các vùng phía Nam, phía Bắc và phía Đông của La Cuenca de Mexico.

Trong tất cả các ngôi mộ đều chứa nhiều đồ vật thờ cúng như cốc, tượng nhỏ hình phụ nữ và dụng cụ bằng sừng hươu.

Hiện các nhà khảo cổ Mexico đã đưa những đồ vật cổ trên đến Bảo tàng Lịch sử quốc gia ở Chapultepec để nghiên cứu. Trước khi triển khai dự án trùng tu và xây dựng công viên Chapultepec hồi tháng 2 năm nay, quốc gia Mỹ Latinh này cũng phát hiện một nghĩa trang cổ có niên đại từ thế kỷ XVI.

(theo TTXVN)

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Có;
Không

Tin liên quan

Tiêu điểm

Nữ kế toán không nghe lời sếp, làm chậm trễ thanh toán 10 tỷ đồng cho đối tác nhưng lại được công ty khen ngợi: Kỹ năng làm việc quá tốtNữ kế toán không nghe lời sếp, làm chậm trễ thanh toán 10 tỷ đồng cho đối tác nhưng lại được công ty khen ngợi: Kỹ năng làm việc quá tốt
19:34:22 20/02/2025
Nam nhân viên kế toán nhập sai số tài khoản, chuyển nhầm 14 tỷ đồng của công ty nhưng lại được sếp cảm ơn: "Sơ suất nhỏ, nhưng là may mắn"Nam nhân viên kế toán nhập sai số tài khoản, chuyển nhầm 14 tỷ đồng của công ty nhưng lại được sếp cảm ơn: "Sơ suất nhỏ, nhưng là may mắn"
15:55:47 20/02/2025
Khách 'không nói lên lời' nhìn tuyết làm từ bông gòn tại Trung QuốcKhách 'không nói lên lời' nhìn tuyết làm từ bông gòn tại Trung Quốc
12:15:58 19/02/2025
70 năm trước, yêu cầu tuyển dụng tiếp viên hàng không gây sốc đến mức nhiều cư dân mạng phải sửng sốt: "Tôi không biết mình đang đọc cái gì"70 năm trước, yêu cầu tuyển dụng tiếp viên hàng không gây sốc đến mức nhiều cư dân mạng phải sửng sốt: "Tôi không biết mình đang đọc cái gì"
12:37:01 20/02/2025
Hình ảnh bàn tay kỳ lạ của người đàn ông chỉ ăn thịtHình ảnh bàn tay kỳ lạ của người đàn ông chỉ ăn thịt
12:35:33 20/02/2025
Ai Cập phát hiện mộ pharaoh đầu tiên sau hơn 100 nămAi Cập phát hiện mộ pharaoh đầu tiên sau hơn 100 năm
22:01:30 20/02/2025
Sa mạc 'kì lạ' nhất trên trái đất, có nhiều nước hơn cát, không có cỏ mọc nhưng lại có những ao đầy cá và tômSa mạc 'kì lạ' nhất trên trái đất, có nhiều nước hơn cát, không có cỏ mọc nhưng lại có những ao đầy cá và tôm
09:57:04 21/02/2025
Loài cây quý hiếm nhất thế giới, cứng như sắt, chỉ có ở Việt NamLoài cây quý hiếm nhất thế giới, cứng như sắt, chỉ có ở Việt Nam
09:55:44 21/02/2025

Tin đang nóng

Vụ thi thể không nguyên vẹn: Lời khai rợn người của gã chồng giết vợVụ thi thể không nguyên vẹn: Lời khai rợn người của gã chồng giết vợ
10:27:09 21/02/2025
Một phụ nữ bị bố của người tình thuê côn đồ tạt axit, đánh gãy chânMột phụ nữ bị bố của người tình thuê côn đồ tạt axit, đánh gãy chân
07:12:42 21/02/2025
Mẹ chồng mới mất, anh chị chồng hả hê nhận phần lớn tài sản, tôi liền đưa ra tờ giấy khiến cả nhà im bặt vì sốcMẹ chồng mới mất, anh chị chồng hả hê nhận phần lớn tài sản, tôi liền đưa ra tờ giấy khiến cả nhà im bặt vì sốc
08:18:48 21/02/2025
Vợ chồng tài tử Bae Yong Joon bị cả MXH tổng tấn côngVợ chồng tài tử Bae Yong Joon bị cả MXH tổng tấn công
06:28:43 21/02/2025
Trai xinh gái đẹp bị nghi ngoại tình với cả "Dương Quá - Tiểu Long Nữ", phá nát hôn nhân cặp đôi này là ai?Trai xinh gái đẹp bị nghi ngoại tình với cả "Dương Quá - Tiểu Long Nữ", phá nát hôn nhân cặp đôi này là ai?
06:26:01 21/02/2025
Triệu Lệ Dĩnh bị khơi lại "vết nhơ" cả đời không thể gột rửa, netizen chỉ đích danh kẻ đứng sau hãm hạiTriệu Lệ Dĩnh bị khơi lại "vết nhơ" cả đời không thể gột rửa, netizen chỉ đích danh kẻ đứng sau hãm hại
05:57:39 21/02/2025
Căng thẳng leo thang sau cái chết của Kim Sae Ron: Truyền thông Hàn bóc 1 nhân vật liên tục phát ngôn dối tráCăng thẳng leo thang sau cái chết của Kim Sae Ron: Truyền thông Hàn bóc 1 nhân vật liên tục phát ngôn dối trá
06:36:33 21/02/2025
Mẹ chồng cho tiền để tôi đi trữ đông trứng, chị dâu ghen tị phản đối khiến bố chồng phải lên tiếng bằng món quà bất ngờMẹ chồng cho tiền để tôi đi trữ đông trứng, chị dâu ghen tị phản đối khiến bố chồng phải lên tiếng bằng món quà bất ngờ
08:23:48 21/02/2025

Tin mới nhất

Tại sao bốn nền văn minh tiền sử lớn từng huy hoàng trên Trái đất lại biến mất?

Tại sao bốn nền văn minh tiền sử lớn từng huy hoàng trên Trái đất lại biến mất?

11:36:14 21/02/2025
Trái đất có lịch sử 4,6 tỷ năm trong hàng trăm nghìn năm qua đã xuất hiện một số nền văn minh cực kỳ tiên tiến. Nhưng vì lý do nào đó, một số nền văn minh thậm chí còn biến mất một cách bí ẩn chỉ sau một đêm.
"Hóa thạch rồng" xuất hiện ở Trung Quốc

"Hóa thạch rồng" xuất hiện ở Trung Quốc

15:54:01 20/02/2025
Sinh vật giống rồng được tìm thấy dưới dạng hóa thạch ở Vân Nam - Trung Quốc thuộc về dòng dõi bò sát đầu khủng khiếp .
Xác suất tiểu hành tinh va chạm trái đất cao nhất lịch sử NASA

Xác suất tiểu hành tinh va chạm trái đất cao nhất lịch sử NASA

06:36:01 20/02/2025
CNEOS của NASA hiện vẫn xếp mức đe dọa của 2024 YR4 ở ngưỡng 3/10 theo Thang đo Nguy cơ Va chạm Torino. Tiểu hành tinh duy nhất được xếp cao hơn 2024 YR4 là tiểu hành tinh Apophis, vốn gây chấn động toàn thế giới vào năm 2004.
Thời điểm con người dễ gian lận nhất trong ngày

Thời điểm con người dễ gian lận nhất trong ngày

14:41:16 19/02/2025
Đến buổi trưa chiều, con người thường bị đẩy vào tình trạng cạn kiệt năng lực tự chủ. Vì thế, con người dễ nói dối, gian lận hoặc sa vào hành vi lười biếng hơn.
Độc đáo loài chim biết tỏa ra mùi thơm quyến rũ

Độc đáo loài chim biết tỏa ra mùi thơm quyến rũ

11:57:29 19/02/2025
Loài chim Aukets (Aethia cristatella) biết sử dụng chiêu tỏa ra mùi thơm quyến rũ để gây ấn tượng với những con chim mái.
Đặc điểm độc đáo về những loài cây nở hoa một lần rồi chết

Đặc điểm độc đáo về những loài cây nở hoa một lần rồi chết

11:17:11 19/02/2025
Măng tây (Asparagus officinalis) cao 2m, có nguồn gốc từ châu Âu. Được trồng để lấy đọt làm thực phẩm, loài cây này sẽ mọc thành cây cao có lông tơ nếu để sinh trưởng bình thường.
Loài chim bé nhỏ nhưng chuyên lừa động vật khác để cướp thức ăn

Loài chim bé nhỏ nhưng chuyên lừa động vật khác để cướp thức ăn

11:00:52 19/02/2025
Khảo sátcho thấy một số loài động vật có khả năng nghe hiểu, trong đó loài chèo bẻo có thể bắt chước tiếng kêu báo động hoặc của loài khác để kiếm ăn.
Phát hiện điều đáng sợ khi đặt camera xuống hệ thống cống rãnh

Phát hiện điều đáng sợ khi đặt camera xuống hệ thống cống rãnh

11:00:45 19/02/2025
Một khảo sátmới đây cho thấy cá sấu, cùng với hàng chục loài động vật khác, đang sử dụng hệ thống cống rãnh của Florida, Mỹ để di chuyển khắp thành phố.
Mẹ hai con đi làm bằng máy bay mỗi ngày để tiết kiệm chi phí

Mẹ hai con đi làm bằng máy bay mỗi ngày để tiết kiệm chi phí

18:58:37 18/02/2025
Tính toán thấy chi phí rẻ hơn cả tiền thuê nhà, lại tiết kiệm thời gian, mẹ hai con đã quyết định mỗi ngày đều ngồi máy bay đi làm.
Gã đàn ông cướp ngân hàng bằng súng phun nước đồ chơi

Gã đàn ông cướp ngân hàng bằng súng phun nước đồ chơi

18:49:00 18/02/2025
Một người đàn ông thất nghiệp đã giấu súng phun nước đồ chơi hình con khủng long trong túi nilon tối màu để đi cướp ngân hàng.
Ngửi mùi 9 xác ướp Ai Cập, các nhà khoa học bị sốc

Ngửi mùi 9 xác ướp Ai Cập, các nhà khoa học bị sốc

12:43:39 18/02/2025
Những gì tỏa ra từ các xác Ai Cập - xác xưa nhất lên tới 3.500 tuổi - hoàn toàn không như những gì được mô tả trong phim ảnh
Những động vật hoang dã có khả năng tỏa mùi hương thơm quyến rũ

Những động vật hoang dã có khả năng tỏa mùi hương thơm quyến rũ

11:00:12 18/02/2025
Trên thế giới có những loài động vật hoang dã với khả năng đặc biệt tỏa ra mùi thơm quyến rũ. Các loài này có thể sử dụng mùi hương của cơ thể để thu hút đối phương, đánh dấu lãnh thổ hay truyền thông tin.

Có thể bạn quan tâm

Lên đồ 'cực chất' ngày hè với quần shorts

Lên đồ 'cực chất' ngày hè với quần shorts

Thời trang

12:03:47 21/02/2025
Phụ kiện như giày loafer, giày thể thao hay túi xách da cũng sẽ giúp bộ trang phục thêm phần sang trọng và phong cách. Đây là một sự kết hợp linh hoạt, vừa phù hợp với các buổi gặp gỡ bạn bè, dạo phố, hay thậm chí là đi làm vào những ng...
Ba không khi ăn đậu phụ

Ba không khi ăn đậu phụ

Sức khỏe

11:54:12 21/02/2025
Quá trình nấu giúp loại bỏ vi khuẩn có thể gây ngộ độc; giúp giảm nguy cơ đầy hơi, khó tiêu. Hấp, rán, luộc, nấu canh giúp đậu phụ có độ mềm dai hoặc giòn hơn, tăng thêm hương vị.
Chuyện lạ có thật: Nam diễn viên tuyệt vọng đến nỗi lên TV... "đòi nợ", nghe tới con số mới càng choáng!

Chuyện lạ có thật: Nam diễn viên tuyệt vọng đến nỗi lên TV... "đòi nợ", nghe tới con số mới càng choáng!

Sao châu á

11:52:38 21/02/2025
Trên chương trình Vivo TV số mới, nam diễn viên Yoo Byung Jae tiết lộ nhiều người quen đã vay của anh tổng cộng 700 triệu won (12,4 tỷ đồng) rồi quỵt nợ.
Dấu mốc chưa từng có trong lịch sử điện ảnh Mỹ

Dấu mốc chưa từng có trong lịch sử điện ảnh Mỹ

Hậu trường phim

11:47:51 21/02/2025
Lần đầu tiên, tỷ lệ phim doanh thu cao nhất có nhân vật chính là nữ bằng với tỷ lệ phim có nhân vật chính là nam trong năm 2024 vừa qua tại thị trường Mỹ.
Dàn WAGs Việt ai kiếm tiền giỏi nhất: Chu Thanh Huyền "flex"cả tỷ, hai ái nữ cựu chủ tịch Sài Gòn FC còn đỉnh hơn

Dàn WAGs Việt ai kiếm tiền giỏi nhất: Chu Thanh Huyền "flex"cả tỷ, hai ái nữ cựu chủ tịch Sài Gòn FC còn đỉnh hơn

Sao thể thao

11:43:38 21/02/2025
Kể đến nàng WAG giỏi kiếm kiếm tiền phải nhắc đến Chu Thanh Huyền - vợ của tiền vệ Quang Hả, hai ái nữ cựu chủ tịch CLB Sài Gòn là Huyền Mi và Quỳnh Anh (vợ của Văn Quyết và Duy Mạnh).
Chỉ là không gian 1m2 thôi nhưng khi nhìn thấy những bức ảnh này tôi đã vô cùng ghen tị!

Chỉ là không gian 1m2 thôi nhưng khi nhìn thấy những bức ảnh này tôi đã vô cùng ghen tị!

Sáng tạo

11:11:03 21/02/2025
Điều tôi hài lòng nhất là không gian lưu trữ trên hai cánh tủ, có móc tròn thanh kéo dài ở một bên, giỏ treo để đựng các dụng cụ nhà bếp nhỏ và túi đựng rác.
Antony gửi thông điệp đến Manchester United, HLV Ruben Amorim có quyết định gây ngỡ ngàng

Antony gửi thông điệp đến Manchester United, HLV Ruben Amorim có quyết định gây ngỡ ngàng

Netizen

11:04:42 21/02/2025
Tiền vệ Antony gửi thông điệp đầy sức nặng tới Man United sau màn trình diễn ấn tượng trong màu áo Real Betis. Tuy nhiên, HLV Ruben Amorim đã có sự chuẩn bị phương án thay thế cầu thủ người Brazil.
Đòn giáng của ông Trump vào Ukraine trước ngưỡng cửa đàm phán với Nga

Đòn giáng của ông Trump vào Ukraine trước ngưỡng cửa đàm phán với Nga

Thế giới

11:02:36 21/02/2025
Tổng thống Donald Trump liên tục giáng đòn vào Ukraine khi chỉ trích Tổng thống Volodymyr Zelensky về cuộc chiến với Nga.
Sao Việt 21/2: Tóc Tiên kỷ niệm 5 năm cưới, Hồ Ngọc Hà đẹp sang chảnh

Sao Việt 21/2: Tóc Tiên kỷ niệm 5 năm cưới, Hồ Ngọc Hà đẹp sang chảnh

Sao việt

10:09:41 21/02/2025
Tóc Tiên đăng ảnh kỷ niệm ngày cưới bên ông xã Hoàng Touliver, Hồ Ngọc Hà được khen ngợi ngày càng xinh đẹp, trẻ trung.
'Khắc tinh' của bệnh cúm với gia vị quen thuộc trong bếp (3): Cách đơn giản dùng loại hạt đứng đầu danh sách sưởi ấm cơ thể, ngừa ung thư

'Khắc tinh' của bệnh cúm với gia vị quen thuộc trong bếp (3): Cách đơn giản dùng loại hạt đứng đầu danh sách sưởi ấm cơ thể, ngừa ung thư

Ẩm thực

10:07:29 21/02/2025
Trong gian bếp có loại hạt dưới đây đứng đầu danh sách giúp sưởi ấm cơ thể, ngừa ung thư, bạn có thể tận dụng để làm các món ngon này rất tốt khi bị bệnh cúm, cảm lạnh.
Mờ mắt vì tiền, buông lỏng quản lý (Kỳ 1)

Mờ mắt vì tiền, buông lỏng quản lý (Kỳ 1)

Pháp luật

10:01:13 21/02/2025
Y tế và giáo dục được xem là hai trong số nhiều lĩnh vực thiết yếu, nhận được sự quan tâm đặc biệt của người dân cũng như có tác động xã hội rất lớn.