Loài cây nắp ấm xuất hiện ở Việt Nam sau 100 năm, có nguy cơ tuyệt chủng cao

Ở Việt Nam các loài thực vật ’ săn mồi’ tuy chưa được thống kê đấy đủ, nhưng có 2 họ mà nhiều người biết đến nhất là họ bắt ruồi Droseraceae (3 loài) và họ nắp ấm Nepenthaceae (3 loài). Hầu hết các loài này đều nằm trong số những loài thực vật kỳ diệu nhất trong thế giới của các loài cây ăn thịt. Loài cây nắp ấm Thorel được tìm thấy lại ở Việt Nam sau hơn 100 năm vắng bóng. Hiện chỉ còn không quá 100 cây này tại một khu vực hẻo lánh ở biên giới Việt Nam – Campuchia.

Năm 2012, một đội ngũ nghiên cứu từ Viện Sinh học Nhiệt đới và Pháp đã tái phát hiện loài cây nắp ấm Thorel, còn được biết đến với tên khoa học Nepenthes thorelii Lecomte. Điều đặc biệt là nó chỉ xuất hiện ở vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát, Tây Ninh.

Loài cây này đã được ghi nhận lần đầu tiên vào giai đoạn 1861 – 1869 tại xã Thị Tĩnh, huyện Lò Thiêu, tỉnh Bình Dương, được nhà khoa học Pháp Paul Henri Lecomte đặt tên là Thorel vào năm 1909.

Loài cây Thorel nổi bật với cách thức săn mồi đặc biệt. Cuống lá dài của nó hình thành một bình ấm, với phần đáy thắt lại và tiết ra chất nhựa có mùi hương dẫn dụ con mồi, chủ yếu là côn trùng. Dưới miệng bình, cây tiết ra dịch mật hấp dẫn, khiến côn trùng dễ dàng bò trên chiếc bình mà không nhận ra mối nguy hiểm.

Loài nắp ấm Thorel có bộ phận “ấm” hay “bình”(được tạo ra từ lá) gần đất có dạng bầu tròn, so với các loài tương tự ở nướcta (khá phổ biến trong tự nhiên và được trồng rộng rãi) thì bình của nắp ấmThorel tròn hơn rất nhiều.

Một số lá của chúng tạo thành hình ấm để bắt côn trùng. Bên trong lá hình ấm có lông răng. Đó là vòng tròn chứa các gai nhỏ hướng xuống dưới và bao quanh lối vào ấm. Khi con mồi rơi vào lá, nắp sẽ nhanh chóng úp xuống để nó không thể thoát ra. Sau đó con mồi sẽ trượt xuống phần cuống lá, nơi enzyme tiêu hóa đang chờ sẵn.

Với số lượng cá thể được tìm thấy ít hơn 100, nắp ấm Thorel đang ở tình trạng bị đe dọa tuyệt chủng cao. Theo tiêu chuẩn Sách đỏ của Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) về xếp loại tình trạng bị đe dọa của các loài, nắp ấm Thorel nên được xếp ở tình trạng cực kỳ nguy cấp.

Hiện nay, việc nghiên cứu và bảo tồn Thorel đang đối mặt với nhiều khó khăn, khi cả Việt Nam và thế giới chưa có nhiều công trình nghiên cứu về loài cây này.

Việc phát hiện lại loài này ở Việt Nam sau hơn 100 năm là sự ghi nhận đáng quý, góp phần khẳng định giá trị độc đáo của thiên nhiên nước ta.