Lỗ hổng lớn trong cuộc chiến chống phát thải khí nhà kính

Các nhà khoa học và hoạt động về môi trường đang tạo sức ép lên Liên hợp quốc để thúc giục quân đội các nước công khai lượng khí thải của họ và chấm dứt quyền miễn trừ lâu dài với lực lượng này.

Nhiều nơi trên thế giới trong những ngày qua liên tục ghi nhận các mức nhiệt cao kỷ lục. Khi đề cập về phát thải gây ô nhiễm trên toàn cầu, có một vấn đề mà rõ ràng ai cũng biết nhưng lại tránh thảo luận, đó là lượng khí thải các lực lượng vũ trang trên thế giới. Theo Reuters, các chuyên gia quốc tế ước tính rằng trong năm 2022, lượng khí thải của quân đội các nước chiếm khoảng 5,5% tổng lượng trên toàn cầu.

Tuy nhiên, các lực lượng quốc phòng không bị ràng buộc bởi các thỏa thuận khí hậu quốc tế trong báo cáo và cắt giảm lượng khí thải carbon. Các chuyên gia đánh giá dữ liệu do một số quân đội cung cấp có thể không đáng tin cậy hoặc chưa đầy đủ. Khí thải từ các chiến đấu cơ, tàu thuyền đến các cuộc tập trận đã bị loại khỏi Nghị định thư Kyoto năm 1997 về giảm khí thải nhà kính, sau đó lại được miễn trừ khỏi Hiệp định Paris 2015 với lý do dữ liệu về việc sử dụng năng lượng của quân đội có thể làm suy yếu an ninh quốc gia.

Quân đội nhiều nước chưa công khai lượng phát thải từ hoạt động quân sự. Ảnh minh họa Reuters

Tháng 2/2023, các nhóm hoạt động môi trường và chuyên gia của các đại học nổi tiếng như Lancaster, Oxford hay Queen Mary, kêu gọi Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) cần phải tính toán đến khí thải trong lĩnh vực quân sự trong bức tranh chung về khí thải carbon toàn cầu.

“Tình trạng khẩn cấp về khí hậu khiến chúng ta không thể tiếp tục cho phép loại bỏ khí thải liên quan đến xung đột và quân sự trong quy trình của UNFCCC”, các nhóm hoạt động nhấn mạnh. Axel Michaelowa, đối tác sáng lập của công ty tư vấn Perspectives Climate Group của Đức cho biết: “Việc bỏ qua lượng khí thải liên quan đến xung đột trong tính toán của UNFCCC là một lỗ hổng lớn”. Đáp lại yêu cầu của các nhóm hoạt động, UNFCCC cho biết chưa có kế hoạch cụ thể nào để sửa đổi hướng dẫn về tính toán lượng khí thải quân sự, nhưng vấn đề này có thể được thảo luận tại các hội nghị trong tương lai, bao gồm cả tại COP28 ở Dubai.

Tuy vậy, có những dấu hiệu cho thấy quân đội một số nước đang chuẩn bị cho những thay đổi trong việc báo cáo, trong khi những quân đội khác đang có những nỗ lực để cắt giảm tác động khí hậu. Ví dụ điển hình nhất là Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), liên minh với 31 quốc gia, gần đây cho biết họ đã đưa ra một phương pháp để các thành viên báo cáo lượng khí thải quân sự của họ. Các quốc gia như New Zealand đang xem xét có nên thêm các lĩnh vực trước đó bị loại trừ khỏi thống kê hay không, như khí thải từ các hoạt động ở nước ngoài, trong khi Anh và Đức đang tìm cách giải quyết các “vùng xám” trong việc báo cáo của họ.

Đáng chú ý, Mỹ đã cử một phái đoàn gồm đại diện của quân đội và hải quân lần đầu tiên tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP27 ở Ai Cập năm ngoái. “Tôi nghĩ điều đó đồng nghĩa rằng chúng tôi cũng là một phần của cuộc thảo luận, chúng tôi chắc chắn là những nguồn phát thải khi nói đến năng lượng và nhiên liệu hóa thạch”, Meredith Berge, quan chức Hải quân Mỹ về năng lượng và môi trường, nhận định.

Thực tế cho thấy, việc sử dụng dầu cũng như lượng khí thải của quân đội Mỹ đang giảm. Theo Cơ quan hậu cần quốc phòng Mỹ, quân đội nước này đã mua 85 triệu thùng dầu trong năm 2022, giảm gần 15 triệu thùng so với năm 2018, trong khi lượng phát thải năm 2022 đã giảm xuống 48 triệu tấn so với 51 triệu tấn của năm 2021. Neta Crawford, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Oxford cho hay, việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan và Iraq, cũng như áp dụng các công nghệ năng lượng tái tạo, sử dụng phương tiện tiết kiệm nhiên liệu hơn, hay các cuộc tập trận quân sự ngày càng ít hơn, đã góp phần làm giảm sử dụng nhiên liệu.

Tuy nhiên, nhiều nhà hoạt động môi trường lại bày tỏ quan ngại liên quan đến cuộc xung đột hiện nay ở Ukraine. Chuyên gia thống kê phát thải carbon Hà Lan Lennard de Klerk ước tính, 12 tháng đầu tiên của cuộc xung đột ở Ukraine dẫn đến sự gia tăng ròng 120 triệu tấn khí nhà kính, tương đương với lượng khí thải hàng năm của Singapore, Thụy Sĩ và Syria cộng lại. Người phát ngôn của Bộ Môi trường Ukraine cho biết họ ủng hộ những nỗ lực minh bạch hóa các báo cáo về khí thải quân sự và sẽ tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chính phủ tại hội nghị COP28 để báo cáo khí thải quân sự minh bạch hơn.

Trong khi cuộc chiến Nga – Ukraine đã làm tăng sự chú ý của các nhà hoạt động môi trường đối với khí thải quân sự, một số chuyên gia cho rằng đó là sự phân tâm đối với các chính phủ khi họ tập trung vào an ninh khu vực và điều đó có thể cản trở các cuộc thảo luận về vấn đề này trong thời gian tới. James Appathurai, Phó Trợ lý Tổng Thư ký NATO phụ trách các thách thức an ninh mới nhận định: “Điều quan trọng là phải hiểu rằng cuộc khủng hoảng Ukraine đã khiến vấn đề này trở nên phức tạp hơn”.

Quân đội một số nước cho rằng nếu công bố chi tiết về việc sử dụng nhiên liệu sẽ là “vạch áo” để đối thủ nắm được các hoạt động của họ tại nước ngoài. Markus Ruelke, chuyên gia tại đơn vị bảo vệ môi trường của Bộ Quốc phòng Đức, cho biết: “Chúng tôi không muốn cho mọi người biết chúng tôi sử dụng bao nhiêu nhiên liệu trong các nhiệm vụ – chúng tôi bay bao xa, lái xe bao xa và mô hình tập luyện của chúng tôi là gì”.