Liệu Trung Quốc có thể giúp tránh một cuộc chiến toàn diện ở Trung Đông?

Trong khi Trung Quốc lo ngại xung đột lan rộng hơn sẽ ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư và thương mại của nước này trong khu vực – đặc biệt là các hợp đồng năng lượng, thì Bắc Kinh tin rằng nguyên nhân sâu xa là do cuộc xung đột ở Gaza.

Máy bay tấn công không người lái Karrar của Iran. Ảnh: AFP/TTXVN

Trung Quốc đã bày tỏ “mối quan ngại sâu sắc” về căng thẳng leo thang ở Trung Đông sau khi Iran phóng hàng trăm máy bay không người lái và tên lửa trong một cuộc tấn công trả đũa chưa từng có vào Israel, làm dấy lên nguy cơ xảy ra xung đột rộng hơn ở khu vực mà Bắc Kinh đã cam kết đóng vai trò kiến ​​tạo hòa bình, theo bình luận của kênh CNN (Mỹ) ngày 15/4.

“(Trung Quốc) kêu gọi các bên liên quan bình tĩnh và kiềm chế để ngăn chặn leo thang hơn nữa”, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết trong một tuyên bố, coi những căng thẳng mới nhất là “sự lan tỏa từ cuộc xung đột ở Gaza” – điều mà nước này cho rằng nên được giải quyết để chấm dứt càng sớm càng tốt.

Bộ trên lưu ý thêm: “Trung Quốc kêu gọi cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nước có ảnh hưởng, đóng vai trò mang tính xây dựng vì hòa bình và ổn định trong khu vực”.

Các cuộc tấn công của Iran, mà Tehran cho biết là để trả đũa vụ đánh bom tòa nhà lãnh sự Iran ở Damascus vào đầu tháng này, đánh dấu lần đầu tiên Tehran tiến hành một cuộc tấn công trực tiếp vào lãnh thổ Israel.

Quyết định tấn công trực tiếp vào Israel của các nhà lãnh đạo Iran đã đẩy cuộc chiến “ngầm” giữa hai đối thủ trong khu vực trở thành công khai. Israel đang được các đồng minh phương Tây kêu gọi giảm căng thẳng khi lo ngại về một cuộc chiến toàn diện trong khu vực ngày càng gia tăng – một kịch bản mà Washington đang tìm cách tranh thủ sự giúp đỡ của Bắc Kinh để tránh.

Sau cuộc tấn công vào tòa nhà lãnh sự Iran ở Damacus mà Tehran cho biết đã khiến 7 người thiệt mạng, trong đó có hai chỉ huy quân sự hàng đầu của Iran, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã nói chuyện với nhà ngoại giao hàng đầu Trung Quốc Vương Nghị – và những người đồng cấp khác ở Thổ Nhĩ Kỳ và Saudi Arabia – để “làm rõ rằng leo thang không phải là hành động phù hợp vì lợi ích của tất cả các bên và các nước nên hối thúc Iran không leo thang tình hình”, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ thông báo.

Đó không phải là lần đầu tiên Mỹ đề nghị Trung Quốc gây ảnh hưởng đến Iran kể từ khi cuộc chiến giữa Israel và Hamas nổ ra vào tháng 10 năm ngoái.

Sau các cuộc tấn công của lực lượng Houthi vào hoạt động vận chuyển thương mại ở Biển Đỏ cuối năm ngoái, các quan chức Mỹ đã nhiều lần tìm cách hối thúc Bắc Kinh gây áp lực lên Tehran – nơi được cho là hỗ trợ Houthi – để kiềm chế các cuộc tấn công.

Sự bùng phát căng thẳng mới nhất một lần nữa đặt ra câu hỏi về việc liệu “Trung Quốc có sử dụng đòn bẩy với Iran và liệu Bắc Kinh có sẵn sàng sử dụng ảnh hưởng của mình hay không”. William Figueroa, Phó Giáo sư tại Đại học Groningen ở Hà Lan, nêu quan điểm: “Trên lý thuyết, Trung Quốc có rất nhiều đòn bẩy tiềm năng đối với Iran”.

Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Iran trong thập kỷ qua và mua 90% lượng dầu xuất khẩu của Iran, mang lại nguồn thu “huyết mạch” cho Tehran trước các lệnh trừng phạt của Mỹ. Các công ty Trung Quốc cũng cung cấp cho Iran thiết bị an ninh và giám sát.

Tuy nhiên, trên thực tế, Trung Quốc khó có thể sử dụng những đòn bẩy này để tác động đến Iran, chuyên gia Figueroa nói: “Vũ khí hóa các mối quan hệ thương mại này, đặc biệt là theo cách gây chú ý như vậy, sẽ làm suy yếu chiến lược khu vực lớn hơn của Bắc Kinh trong việc phát triển các mối quan hệ kinh tế chặt chẽ trên khắp Nam toàn cầu”.

Trung Quốc đã mở rộng đáng kể dấu ấn kinh tế và chính trị của mình ở Trung Đông. Trong những năm gần đây, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tuyên bố sẽ “đóng góp để thúc đẩy hòa bình và ổn định ở Trung Đông” như một phần của Sáng kiến ​​An ninh Toàn cầu nhằm đưa ra một giải pháp thay thế cho trật tự an ninh do phương Tây chi phối.

Các nhà phân tích cho biết, năm ngoái, Bắc Kinh đã môi giới để hàn gắn mối quan hệ lịch sử giữa Saudi Arabia và Iran, hai đối thủ lâu năm trong khu vực, nhưng việc kiềm chế Iran trong cuộc xung đột đang diễn ra có thể là một nhiệm vụ khó khăn hơn đối với Trung Quốc. Và trong khi Trung Quốc thực sự lo ngại về nguy cơ một cuộc xung đột rộng hơn ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư và thương mại của nước này trong khu vực – đặc biệt là các hợp đồng năng lượng, thì Bắc Kinh tin rằng nguyên nhân sâu xa nằm là do cuộc xung đột ở Gaza.

Chuyên gia Figueroa kết luận: “Do đó, Trung Quốc nhận thấy giải pháp thực sự không phải là họ kiềm chế Iran, mà là ở việc Mỹ kiềm chế Israel và đưa đưa ra một kế hoạch thương lượng bao gồm giải pháp hai nhà nước”.