‘Khu rừng hy vọng’ giữa đại ngàn Trường Sơn

Gần 5 năm sau ngày thành lập Khu Dự trữ Thiên nhiên (DTTN) Động Châu – Khe Nước trong, dưới bóng rừng thường xanh ấy, một “ khu rừng hy vọng” đang dần hình thành – nơi những người yêu rừng cùng chung tay giữ gìn, phát huy bằng tình yêu, khoa học và những mô hình sinh kế nhân văn.

“Vạn sự khởi đầu nan”

Giữa đại ngàn Trường Sơn phía Tây tỉnh Quảng Trị, Khu DTTN Động Châu – Khe Nước trong không chỉ là “lá phổi xanh” của vùng đất “gió Lào cát trắng”, mà còn là biểu tượng của khát vọng bảo tồn và phát triển bền vững.

Năm năm trước, khi Khu DTTN Động Châu – Khe Nước trong chính thức được thành lập, nhiều người còn hoài nghi về khả năng bảo tồn và khai thác vùng rừng rộng hơn 22.000 ha này. Không điện, không sóng, không đường… Động Châu khi ấy như một “ốc đảo xanh” giữa miền Tây Quảng Bình (cũ) hoang sơ, hùng vĩ.

Thế nhưng, vượt qua những ngày gian khó ban đầu, đến nay, dưới sự chỉ đạo của UBND tỉnh và Sở Nông nghiệp & MT, Khu DTTN này đã định hình rõ ràng lộ trình phát triển: bảo tồn đa dạng sinh học gắn với sinh kế bền vững và du lịch sinh thái dưới tán rừng. “Chúng tôi xác định bảo tồn phải đi cùng với nghiên cứu khoa học và phát triển tài nguyên. Rừng không thể xanh mãi nếu người dân quanh rừng còn nghèo. Tạo ra sinh kế để bà con cùng tham gia giữ rừng là mục tiêu hướng đến cho sự bền vững” – ông Bạc Thanh Hải, Giám đốc Ban Quản lý Khu DTTN Động Châu – Khe Nước trong chia sẻ.

Nhờ sự đầu tư đồng bộ từ nguồn vốn công, mà khu trung tâm quản lý, đường tuần tra, hệ thống chòi canh và các tổ liên ngành đã được xây dựng, tạo thuận lợi cho công tác quản lý, bảo vệ rừng. Những vướng mắc pháp lý về ranh giới, diện tích, quyền quản lý cũng từng bước được hoàn thiện, tạo nền tảng vững chắc để Động Châu chuyển mình.

Không chỉ là nơi lưu giữ vẻ đẹp nguyên sơ, Động Châu – Khe Nước trong còn là “ngân hàng gene sống” của nhiều loài động, thực vật quý hiếm. Từ năm 2021 đến nay, thông qua các chương trình đặt bẫy ảnh và điều tra sinh học, hàng chục loài thú, chim và bò sát nằm trong Sách đỏ IUCN đã được ghi nhận, trong đó có sao la, cầy vằn, mèo rừng, voọc chà vá chân nâu, voọc Hà Tĩnh…

Một trong những dấu mốc quan trọng là việc Công ty TNHH MTV Bảo tồn Thiên nhiên Việt (VietNature) đầu tư hơn 10 tỷ đồng xây dựng “Trạm nhân nuôi bảo tồn Gà lôi lam mào trắng & Trung tâm Giáo dục môi trường” ngay trong lòng khu dự trữ. Đây là loài cực kỳ nguy cấp, được cho là đã tuyệt chủng ngoài tự nhiên. Nếu việc nhân nuôi, tái thả thành công, Động Châu sẽ trở thành “cứ điểm phục sinh” của một trong những loài chim quý hiếm nhất Đông Nam Á.

Cùng với đó, dự án “Quản lý rừng bền vững và Bảo tồn đa dạng sinh học Việt Nam (VFBC)” do Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Trị triển khai đã mang lại hiệu quả thiết thực. Lực lượng kiểm lâm, cán bộ kỹ thuật được tập huấn các kỹ năng điều tra sinh học, nhận diện loài, giám sát bằng bẫy ảnh, sơ cứu rừng cháy… Đồng thời, các nhóm truyền thông cộng đồng và tổ tuần tra liên ngành được thành lập, trở thành “lá chắn xanh” bảo vệ khu rừng.

Những tấm gương như Hà Đình Phương, người giữ rừng đã hy sinh trong khi làm nhiệm vụ, trở thành biểu tượng cho tình yêu và trách nhiệm của con người với đại ngàn. “Anh Phương ra đi, nhưng mỗi bước tuần tra hôm nay đều in dấu tinh thần của anh” – một cán bộ Ban quản lý xúc động nói.

Khi người dân trở thành bạn của rừng

Nếu trước đây, người dân bản Rum Ho, xã Kim Ngân sống chủ yếu bằng nương rẫy, săn bắt… thì nay họ đã trở thành “hướng dẫn viên bản địa” trong các tua du lịch sinh thái do Công ty TNHH Netin tổ chức. Từ giữa năm 2022, mô hình du lịch cộng đồng dưới tán rừng bắt đầu được thử nghiệm. Hai homestay đầu tiên được dựng lên từ những ngôi nhà sàn cũ, mộc mạc nhưng lại rất ấm cúng. Du khách đến đây được thưởng thức cơm lam, cá suối, rau rừng, ngủ giữa tiếng côn trùng và nghe chuyện rừng của người Bru – Vân Kiều.

Động Châu – Khe Nước Trong được xem là “ngân hàng gene sống” của nhiều loài động, thực vật quý hiếm

Chị Hồ Thị Son, một trong hai chủ homestay đầu tiên, chia sẻ: “Trước đây nhà mình chỉ trồng sắn, thu nhập khoảng 40 triệu đồng mỗi năm. Giờ vừa làm du lịch, vừa giữ rừng, cuộc sống khá hơn nhiều. Khách đến khen cảnh đẹp, mọi người vui, mình cũng thấy tự hào!”.

Không chỉ vậy, Netin đang mở rộng các hoạt động trekking, vượt thác, cắm trại đêm, ngắm thú hoang dã… Dự kiến sắp tới, công ty sẽ phối hợp với Ban quản lý triển khai thêm tuyến xe đạp xuyên rừng, thuyền vượt suối, zipline và nhà trên cây – hướng tới đa dạng hóa trải nghiệm nhưng vẫn giữ trọn tính bền vững. “Du lịch ở Động Châu không thể làm ồ ạt. Mỗi du khách đến đây phải hiểu rằng họ đang đặt chân lên một khu rừng đặc biệt – nơi mỗi bước đi đều cần được tôn trọng và bảo vệ”- ông Trần Xuân Cương, Giám đốc Công ty TNHH Netin tâm sự.

Song song với du lịch sinh thái, Động Châu – Khe Nước trong còn được xác định là vùng trọng điểm tham gia chương trình bán tín chỉ carbon, theo Nghị định 107/2022/NĐ-CP về thí điểm chuyển nhượng kết quả giảm phát thải nhà kính vùng Bắc Trung bộ.

Với hơn 22.000 ha rừng tự nhiên có độ che phủ trên 98%, khu vực này không chỉ giữ vai trò quan trọng trong phòng hộ đầu nguồn cho sông Kiến Giang, Long Đại mà còn là “kho lưu trữ carbon” khổng lồ. Trong giai đoạn 2023-2025, Quảng Bình cũ được chuyển nhượng kết quả giảm phát thải trị giá 12,1 triệu USD, mở ra nguồn lực mới cho công tác bảo tồn.

Vẻ đẹp hoang sơ của Động Châu – Khe Nước Trong hút khách du lịch

Khu DTTN Động Châu – Khe Nước trong có diện tích hơn 22.132 ha. Đây là một trong những khu rừng nguyên sinh tiêu biểu của dãy Trường Sơn Bắc, sở hữu hệ sinh thái rừng thường xanh nhiệt đới với hàng trăm loài động, thực vật quý hiếm. Khu vực này đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết khí hậu, phòng hộ đầu nguồn cho lưu vực sông Kiến Giang – Long Đại và được kỳ vọng trở thành trung tâm nghiên cứu, bảo tồn và du lịch sinh thái bền vững của tỉnh Quảng Trị trong giai đoạn tới.

Ông Bạch Thái Hải cho biết, trong đợt thử nghiệm vừa rồi, Động Châu – Khe Nước trong nhận về gần 5 tỷ đồng, chủ yếu phân về cho dân – những người tham gia giữ rừng, Ban quản lí chỉ giữ lại 10% theo quy định. “Tín chỉ carbon không chỉ là nguồn thu, mà còn là thước đo cho nỗ lực bảo vệ rừng của chúng tôi. Đây chính là tài nguyên xanh, bền vững và nhân văn” – ông Hải tự hào nói.

Người dân bản địa tham gia làm du lịch

Từ những bước đi ban đầu, Động Châu – Khe Nước Trong giờ đây đã trở thành mắt xích quan trọng trong “bản đồ du lịch phía Tây Nam Quảng Trị”, kết nối với các điểm đến nổi bật như lăng mộ Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh, nhà lưu niệm Đại tướng Võ Nguyên Giáp, suối nước nóng Bang, sân bay Tà Cơn, Địa đạo Vịnh Mốc…

Sự kết nối này không chỉ thúc đẩy du lịch, mà còn lan tỏa thông điệp: phát triển bền vững phải bắt đầu từ bảo tồn.