Không cần thủ tục rút khỏi NATO, Tổng thống Trump có nhiều lựa chọn khác

Những lo ngại đã lan rộng khắp châu Âu về việc nước Mỹ dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Donald Trump có thể từ bỏ NATO .

Nhưng theo tờ Newsweek, ông Trump, một người hoài nghi về liên minh quân sự xuyên Đại Tây Dương, sẽ có nhiều lựa chọn khác để tránh thủ tục rắc rối đưa Mỹ rời NATO.

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng. Ảnh: THX/TTXVN

Theo tạp chí Newsweek, trên thực tế, Nhà Trắng có nhiều lựa chọn. Các chuyên gia cho rằng, tất cả những gì cần thiết để có hiệu lực chấm dứt liên minh NATO mà không cần một sự từ bỏ chính thức, là chính quyền Tổng thống Trump sẽ phải cắt giảm lòng tin, vốn là nền tảng cho sự tồn tại của khối. Và đối với nhiều người, quá trình này đã bắt đầu.

Tổng thống Trump có thể rút Mỹ khỏi NATO như thế nào?

Theo Điều 13 của Hiệp ước thành lập NATO, để chính thức rút Mỹ khỏi NATO, Tổng thống sẽ phải thông báo trước một năm. Thông báo phải được chuyển đến chính phủ Mỹ và sau đó Washington sẽ thông báo cho các quốc gia khác về động thái này.

Edward Hunter Christie, cựu quan chức NATO, cho biết ông Trump cũng sẽ cần tham khảo ý kiến ​​và sau đó thông báo cho Ủy ban Đối ngoại Thượng viện cũng như Ủy ban Đối ngoại Hạ viện.

Quốc hội Mỹ đã thông qua luật vào cuối năm 2023 ngăn chặn bất kỳ vị tổng thống nào rút Mỹ khỏi NATO mà không có sự chấp thuận của 2/3 Thượng viện hoặc bằng một biện pháp riêng do Quốc hội thông qua.

Những lựa chọn để gây nghi ngờ về Điều 5

Nhưng thay vì đi theo con đường đó, Newsweek cho rằng, có một số lựa chọn khác Tổng thống Mỹ có thể theo đuổi mà không cần phải trải qua các thủ tục rườm rà để rút khỏi NATO .

“Quy trình không chính thức thậm chí còn dễ dàng hơn”, David Blagden, Phó giáo sư về an ninh và chiến lược quốc tế tại Đại học Exeter của Anh, cho biết. Một lời “thì thầm” từ chính quyền Tổng thống Trump rằng Mỹ sẽ không thực hiện cam kết của mình đối với Điều 5 và phần lớn uy tín của NATO sẽ “thực sự chết”, ông Blagden nói với Newsweek.

Điều 5 là nền tảng của NATO. Đây là điều khoản của hiệp ước thành lập liên minh, cam kết các quốc gia NATO khác sẽ giúp đỡ bất kỳ thành viên nào bị tấn công vũ trang, với phản ứng mà họ cho là phù hợp.

Kho vũ khí hạt nhân đáng gờm của Mỹ, trong lịch sử, đã cung cấp một biện pháp răn đe mạnh mẽ đối với bất kỳ cuộc tấn công tiềm tàng nào vào một quốc gia NATO khác. Mặc dù Anh và Pháp cũng có một lượng nhỏ vũ khí hạt nhân, nhưng vẫn có những câu hỏi lớn về hoàn cảnh mà London và Paris sẽ sử dụng những vũ khí này và những lo ngại sâu sắc về việc liệu chúng có đủ sức răn đe mà không cần đến số lượng lớn vũ khí hạt nhân của Mỹ hay không.

Ông Blagden cho biết tất cả những gì thực sự cần là các nước NATO nghi ngờ cam kết của Mỹ đối với Điều 5, và các đối thủ của liên minh cũng nghi ngờ điều đó.

Neil Melvin, Giám đốc an ninh quốc tế tại Viện Các Dịch vụ thống nhất Hoàng gia Anh (RUSI), cho biết thêm: “Lòng tin vốn là cốt lõi của mối quan hệ này đã bắt đầu bị xói mòn”.

Ông Melvin nói với Newsweek: “Tôi nghĩ rằng vấn đề không phải là quá trình chính thức rời khỏi liên minh mà là sự nghi ngờ bắt đầu xuất hiện về việc liệu Mỹ có thực sự ở đó hay không”.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) trong cuộc gặp Tổng Thư ký NATO Mark Rutte bên lề hội nghị thượng đỉnh Tây Balkan – EU ở Brussels (Bỉ) ngày 18/12/2024. Ảnh: AP/TTXVN

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng từng cảnh báo các nhà lãnh đạo châu Âu vào tháng trước rằng họ “không thể loại trừ khả năng Mỹ có thể nói không với châu Âu về một vấn đề đe dọa đến liên minh”.

Bên cạnh đó, ông Trump cũng có thể ngụ ý công khai rằng Mỹ sẽ chỉ bảo vệ các quốc gia NATO đã chi những nguồn lực mà Washington cho là đủ cho quốc phòng.

“Nếu họ không trả, tôi sẽ không bảo vệ họ” – trên thực tế, ông Trump đã từng phát biểu từ Phòng Bầu dục – “Không, tôi sẽ không bảo vệ họ”.

Các quốc gia NATO được cho là phải dành 2% GDP của họ cho quốc phòng, một mục tiêu mà nhiều thành viên châu Âu trước đây đã không đạt được. Trong những năm gần đây, các thành viên NATO lục địa đã đẩy mạnh chi tiêu quốc phòng, với hầu hết hiện đã đạt ngưỡng 2% GDP.

Nhưng ông Trump và các quan chức cấp cao của ông lại yêu cầu các thành viên NATO hiện phải đạt tới 5% GDP. Trước yêu cầu này, các nước châu Âu đang e ngại cam kết con số 5%, vì đơn giản mức chi đó là không thực tế đối với nhiều quốc gia hiện nay.

Rút quân ở châu Âu

Theo Newsweek, về mặt quân sự, Tổng thống Trump có thể hủy bỏ sự hiện diện lớn mà quân đội Mỹ đã duy trì trong nhiều thập kỷ ở châu Âu mà không cần đưa ra tuyên bố chính thức về NATO. Washington đã tuyên bố sẽ tập trung sự chú ý của mình vào Trung Quốc, nhưng sự thay đổi này đi kèm với giọng điệu chế giễu đối với các đồng minh lịch sử của Mỹ, cộng với quan hệ tan băng với Nga, khiến các thành viên NATO ở châu Âu hoang mang.

Ông có thể cắt giảm hàng chục nghìn quân nhân Mỹ đang đồn trú trên khắp châu Âu, chủ yếu tập trung ở trung tâm châu lục. Nhà lãnh đạo Mỹ cũng có thể áp dụng chiến lược do học giả bảo thủ Sumantra Maitra vạch ra, người đã đề xuất một “NATO ngủ đông”, trong đó binh lính và thiết bị của Mỹ bị rút khỏi châu Âu, nhưng lục địa này vẫn giữ được ô hạt nhân của Mỹ và sự hiện diện của hải quân Mỹ.

Mỹ được cho là đã triển khai khoảng 100 quả bom hạt nhân chiến thuật tại 5 quốc gia NATO ở châu Âu. Máy bay tấn công do lực lượng không quân châu Âu vận hành cũng được chứng nhận có thể mang theo những quả bom này.

Phó giáo sư Blagden cho biết việc duy trì sự hiện diện này trong khi rút lực lượng lục quân có thể là cách để người Mỹ cảm thấy họ đang buộc châu Âu phải tự chịu trách nhiệm về khả năng phòng thủ của mình trên bộ, nhưng vẫn cố gắng duy trì khả năng răn đe của lực lượng không quân và hải quân Mỹ.

Tổng thống Litva Gitanas Nauseda (giữa) và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen (thứ 2, phải) tại một hội nghị ở Vilnius, ngày 9/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN

NBC News đưa tin hôm 18/3, trích dẫn hai quan chức quốc phòng và một tài liệu của Lầu Năm Góc mà hãng tin này xem được, rằng chính quyền ông Trump đang cân nhắc từ bỏ vai trò Tổng tư lệnh đồng minh tối cao NATO tại châu Âu (viết tắt là SACEUR). Việc chuyển giao vai trò SACEUR “sẽ được coi là tín hiệu quan trọng cho thấy châu Âu đang rời xa liên minh”, Đô đốc đã nghỉ hưu James Stavridis, người từng giữ chức vụ SACEUR từ năm 2009 – 2013, nói với NBC News.

Trong số 11 bộ tư lệnh tác chiến của quân đội Mỹ, 5 bộ có thể được hợp nhất theo một kế hoạch mới -hai quan chức quốc phòng trên cho biết. Theo báo cáo, Bộ tư lệnh châu Âu và Bộ tư lệnh châu Phi của Mỹ có thể được sáp nhập thành một bộ có trụ sở tại Đức.

Có vẻ như Mỹ sẽ giảm sự hiện diện của lực lượng tại châu Âu và số quân nhân còn lại sẽ “ít tận tụy hơn với việc bảo vệ châu Âu”, ông Christie đánh giá.

Theo chuyên gia Christie, Mỹ có thể giữ lại các căn cứ và quân nhân đồn trú tại đó để triển khai sức mạnh vào Trung Đông và duy trì các hệ thống cảnh báo sớm tên lửa, nhưng không phải để ngăn chặn một cuộc tấn công vào châu Âu.

Washington cũng có thể ngừng tham gia các cuộc tập trận của NATO. Tháng trước, NATO đã ổ chức cuộc tập trận quân sự lớn nhất trong năm và không có bất kỳ quân nhân Mỹ nào hiện diện.

Tình báo và ngoại giao

Sự vắng mặt của Mỹ trong NATO cũng có thể được cảm nhận ở những lĩnh vực khác. Trong một nỗ lực rõ ràng nhằm thúc đẩy Kiev chấp nhận các đề xuất ngừng bắn của Mỹ, Tổng thống Trump đã cắt viện trợ quân sự và cắt đứt quyền tiếp cận thông tin tình báo do Mỹ cung cấp của Ukraine.

Chuyên gia Christie cho rằng, từ giờ trở đi, kế hoạch của châu Âu cần phải tính đến cách Mỹ đã hành xử với Ukraine, coi đây là kịch bản tiềm năng cho cách Washington có thể tương tác với một trong những đồng minh châu Âu của mình.Mỹ có nhiều mối quan hệ tình báo đa dạng với các quốc gia châu Âu khác nhau, nhưng giống như chính NATO, việc chia sẻ thông tin tình báo phụ thuộc vào lòng tin, chuyên gia Melvin – Giám đốc an ninh quốc tế tại Viện Các Dịch vụ thống nhất Hoàng gia Anh (RUSI) – đánh giá.