Khí hậu siêu nhiệt đới đe dọa ‘lá phổi xanh’ lớn nhất hành tinh

Giới khoa học cảnh báo, rừng Amazon, lá phổi xanh lớn nhất hành tinh, đang tiến gần đến trạng thái “hypertropical” – một dạng khí hậu siêu nhiệt đới chưa từng xuất hiện trên Trái Đất trong hơn 10 triệu năm qua.

Theo phóng viên TTXVN tại Jakarta , cảnh báo này được đưa ra trong một nghiên cứu mới trên báo Tempo của Indonesia.

Quang cảnh rừng Amazon tại Porto Velho , bang Rondonia , Brazil. Ảnh: THX/TTXVN

Báo cáo kết quả công trình nghiên cứu cho thấy biến đổi khí hậu đang đẩy khu rừng Amazon vào chuỗi hạn nóng (hiện tượng nắng nóng gay gắt và khô hạn) ngày càng cực đoan, đe dọa sức khỏe hệ sinh thái và khả năng hấp thụ carbon của Amazon – yếu tố quan trọng kìm hãm tốc độ nóng lên toàn cầu.

Tác giả chính của nghiên cứu – Giáo sư địa lý Jeff Chambers tại Đại học California, Berkeley (Mỹ) – giải thích rằng khí hậu siêu nhiệt đới được đặc trưng bởi nhiệt độ cực cao kết hợp thời kỳ khô kéo dài. Ông giải thích: “Khi những đợt hạn nóng này xảy ra, đó là kiểu khí hậu vượt xa ngưỡng mà một khu rừng nhiệt đới hiện nay có thể chịu đựng”. Các điều kiện như vậy từng tồn tại trong thời kỳ Eocene và Miocene – những giai đoạn Trái Đất nóng hơn nhiều so với hiện tại. Nhưng giờ đây, các dấu hiệu tương tự đã bắt đầu xuất hiện tại Amazon khi nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng và mùa khô dài hơn.

Nhóm nghiên cứu phân tích dữ liệu 30 năm tại khu vực phía Bắc Amazon gần Manaus (Brazil), bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, độ ẩm đất, ánh sáng, dòng nước và hoạt động vận chuyển nhựa cây . Kết quả cho thấy trong các đợt hạn nóng, cây cối gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc hút nước, buộc phải đóng khí khổng trên lá để hạn chế thoát hơi nước. Nhưng hành động phòng vệ này cũng đồng nghĩa với việc chúng không thể hấp thụ CO₂ – nguồn năng lượng thiết yếu cho quá trình quang hợp và tái tạo mô. Trong những trường hợp cực đoan, cây chết vì “đói CO₂”.

Tình trạng đất khô cằn còn dẫn đến hiện tượng nguy hiểm: khi độ ẩm đất giảm xuống dưới 33%, các bọt khí hình thành trong mạch nhựa cây, làm tắc dòng vận chuyển nước – tương tự như các cục máu đông trong cơ thể người. Nếu đủ lớn và lan rộng, các bọt khí này khiến cây chết hàng loạt. Hiện tượng này từng được ghi nhận rõ rệt trong các đợt El Nio lớn năm 2015 và 2023.

Hiện Amazon có tỷ lệ chết cây khoảng 1% mỗi năm. Nghe có vẻ nhỏ, nhưng các nhà khoa học cảnh báo con số này có thể tăng lên 1,55% vào năm 2100 nếu lượng khí thải vẫn tiếp tục ở mức hiện nay – một thay đổi nhỏ nhưng mang hậu quả sinh thái khổng lồ. Các loài cây sinh trưởng nhanh dễ tổn thương nhất, có thể bị thay thế bởi những loài tăng trưởng chậm nhưng chịu hạn tốt hơn, làm thay đổi cấu trúc rừng.

Điều đáng lo ngại hơn, sự chuyển dịch “siêu nhiệt đới” này có thể xảy ra tại các rừng mưa nhiệt đới khác như Tây Phi và Đông Nam Á – đe dọa chu trình carbon toàn cầu. Rừng mưa nhiệt đới là bể chứa CO₂ tự nhiên quan trọng; sự suy yếu của chúng đồng nghĩa tốc độ biến đổi khí hậu sẽ nhanh hơn nữa.

Ông Chambers nhấn mạnh rằng các dự báo trên dựa trên kịch bản con người không giảm phát thải đáng kể. Ông cảnh báo: “Chính chúng ta quyết định sẽ đẩy khí hậu đến mức siêu nhiệt đới nhanh đến đâu. Nếu tiếp tục phát thải không kiểm soát, chúng ta sẽ tự tạo ra khí hậu đó sớm hơn”.