Khai thác khoáng sản trái phép đang dần “giết chết” sông Lam

Nạn khai thác vàng ở thượng nguồn sông Lam từng bị các cơ quan chức năng xử lý, nhưng hiện nay lại rộ lên. Nhiều chủ khai thác vàng đang đem máy móc vào hoạt động hết công suất, đào hút rầm rộ suốt ngày đêm. Dưới lòng sông nhiều người hụp lặn, mặt mày bê bết bùn đất. Nước sông đục ngầu màu gạch bởi hàng trăm hầm hố vàng loang lổ. Có nơi, nước sông bị làm thay đổi dòng chảy ăn sâu vào tận chân núi đá.

Khởi nguồn của dòng sông Lam bắt đầu từ 2 nhánh sông Nậm Nơn và Nậm Mộ chảy đến Cửa Rào thuộc huyện Tương Dương gộp thành sông Lam và chảy ra biển. Người Nghệ An vẫn luôn tự hào bởi biết bao anh hùng, tao nhân, mặc khách đã sinh ra, tắm mát bởi sông Lam. Dòng sông này cũng đã nuôi sống, tắm táp tâm hồn cho hàng triệu người Nghệ thế hệ này qua thế hệ khác. Song thật đáng buồn, mấy năm trở lại đây địa linh sông Lam đang dần bị “giết chết” bởi nạn khai thác vàng và cát.

Thượng nguồn khai thác vàng

Từ thành phố Vinh chúng tôi ngược hành trình theo hướng miền Tây Nghệ An. Nhiều đoạn đường chúng tôi đi qua chạy dọc theo đôi bờ sông Lam. Một cảm giác buồn, có phần phẫn nộ khi chứng kiến dòng nước sông Lam đục ngầu bởi những chiếc thuyền máy đang vươn “vòi rồng” hút cát sùng sục.

Vượt gần 300km chúng tôi có mặt ở thượng nguồn sông Lam nơi 2 nhánh sông Nậm Mộ và Nậm Nơn bắt gặp nhau hợp thành sông Lam. Từ lâu, thượng nguồn của dòng sông này đã réo rắt, quằn quại bởi nạn khai thác vàng cám. Sông Lam bị giết chết vì vàng bắt đầu từ câu chuyện xảy ra năm 2009 khi Lô Văn Ối ở xã Yên Hòa, huyện Tương Dương, Nghệ An trong lúc đi rừng nhặt được cục vàng khối nặng 2,1kg. Sau khi bán được hơn 1 tỷ đồng, Lô Văn Ối bỗng chốc trở thành tỷ phú của bản nghèo. Từ đó, cả núi rừng, sông suối miền Tây đất Nghệ thuộc 2 huyện Tương Dương và Kỳ Sơn ở đầu nguồn sông Lam dậy sóng bởi cơn sốt đào đãi vàng.

Sau khi thuê được một chiếc thuyền máy, chúng tôi đi dọc theo dòng sông. Mới 4h sáng nhưng tiếng máy xúc, máy hút cát, xen lẫn với tiếng chửi thề, tiếng reo vui, tiếng nước chảy… đã tạo thành một mớ tạp âm hỗn độn. Men theo dòng Chà Hạ là 4 xã Yên Na, Yên Hoà, Yên Thắng và Yên Tĩnh. Tất cả các xã đều bắt đầu từ chữ Yên viết hoa nhưng chẳng yên chút nào bởi hàng trăm con người đang sống đều gắn bó với việc đào, đãi vàng. Nạn khai thác vàng nơi đây từng bị các cơ quan chức năng xử lý, nhưng hiện nay lại rộ lên. Nhiều chủ khai thác vàng đang đem máy móc vào hoạt động hết công suất, đào hút rầm rộ suốt ngày đêm. Dưới lòng sông nhiều người hụp lặn, mặt mày bê bết bùn đất. Nước sông đục ngầu màu gạch bởi hàng trăm hầm hố vàng loang lổ. Có nơi, nước sông bị làm thay đổi dòng chảy ăn sâu vào tận chân núi đá.

Thượng nguồn sông Lam bị ô nhiễm nặng vì nạn khai thác vàng.

Hạ nguồn khai thác cát

Rời thượng nguồn sông Lam, chúng tôi tiếp tục hành trình dọc bờ sông Lam về vùng hạ lưu. Nhiều đoạn đôi bờ sông Lam đã cuộn chảy vào tận nhà dân. Lợi nhuận từ việc khai thác cát trái phép mang lại rất lớn đã làm xuất hiện hàng trăm cơ sở khai thác cát, sỏi mọc lên ở đôi bờ sông. Chính quyền nhiều xã có sông chảy qua cũng đã nhắm mắt làm ngơ cho khai thác cát, sỏi bởi lợi nhuận từ các cơ sở khai thác cát mang lại. Ngay tại chân cầu Bến Thủy, nằm giữa thành phố Vinh cũng xuất hiện một công trường khai thác cát. Hàng trăm thuyền máy gầm rú suốt ngày đêm trên dòng sông này để khai thác cát, sỏi và điều dễ hiểu là dòng sông dần bị “giết chết”.

Do khai thác cát, sỏi đã làm thay đổi căn bản dòng chảy của sông Lam vì vậy những hệ luỵ đang buộc người dân sống đôi bờ phải gánh chịu. Tại xã Nam Cường, huyện Nam Đàn, sông Lam đã cuốn phăng của xã 250ha đất. Nhiều xã như Vân Diên, Nam Thượng huyện Nam Đàn; Thanh Chi, Thanh An, Thanh Lĩnh, huyện Thanh Chương; một số xã của huyện Anh Sơn, Con Cuông… đang phải đối mặt với nguy cơ sạt lở đất dọc bờ sông. Nhiều hầm, hố trên dòng sông trở thành những chiếc bẫy đối với người dân lương thiện. Hàng chục em nhỏ chết đuối mỗi năm trên dòng sông này cũng một phần bởi nạn khai thác vàng, cát, sỏi trái phép.

Không còn cảnh các bà, các mẹ giặt giũ nói chuyện váng cả khúc sông; không còn cảnh những đám trẻ chăn trâu í ới gọi bạn khi chiều về; không ai còn dám “úp mặt vào sông quê” bởi sông Lam đang đục ngầu cuộn chảy. Để địa linh sông Lam “xanh trong chảy mãi đến vô cùng”, các cấp, các ngành ở Nghệ An cần nhanh chóng vào cuộc cứu lấy dòng sông

Theo CAND