Giải nghĩa vụ Philippines kiện Trung Quốc trong tranh chấp biển

Chính phủ Philippines đúng ngày cuối cùng của tháng 3/2014 đã gửi hồ sơ chi tiết với nội dung yêu cầu Tòa án Hòa giải Luật Biển LHQ (Arbitral Tribunal) phán quyết.

Nội dung cùng với chứng cớ lên tới 4000 trang và 40 bản đồ. Việc làm này là theo đúng trình tự đã được Luật Biển LHQ (UNCLOS) định sẵn theo Phụ lục VII, bao gồm:

1. Nước muốn kiện thông báo (notification) cho Tòa về ý định của mình với các lập luận dựa theo Luật Biển. Điều này Philippines đã làm vào ngày 22/1/2013.

2. Tòa thông báo cho nước bị kiện (Trung Quốc) để lấy phản ứng. Bên bị là Trung Quốc đã từ chối tham gia. Tuy nhiên theo điều 9 của Phụ lục VII, “[n]ếu một bên trong vụ tranh chấp không có mặt tại tòa hoặc không biện hộ, bên kia có thể yêu cầu tòa tiếp tục tiến hành và tuyên. Việc không có mặt hay không biện hộ không thể làm dừng phiên tòa.”

Tấm bản đồ phi pháp Trung Quốc đơn phương vẽ ra chiếm gần hết diện tích trên Biển Đông

3. Theo UNCLOS, dù nước bị kiện không đồng ý tham gia, tòa vẫn tiến hành cử ủy viên của hội đồng xử gồm 5 ủy viên. Điều này đã làm xong.

4. Sau khi hội đồng xử được thành lập, bên kiện được yêu cầu nộp nội dung/bằng chứng cho vụ kiện để tòa xử. Đây là việc Philippines vừa thực hiện.

5. Theo điều 11 của Phụ lục VII, tuyên của tòa là cuối cùng, không được chống án, trừ trường hợp trước khi xử hai bên đồng ý cho phép chống án. Hai bên bắt buộc phải thi hành quyết định của tòa. Hai bên chỉ có quyền yêu cầu giải thích thêm nếu phán quyết của tòa không rõ ràng. Tất nhiên LHQ không có cơ chế để thực hiện quyết định của mình. Vậy Philippines yêu cầu Tòa xử gì?

Theo Luật Biển, Philippines không được yêu cầu xử tranh chấp chủ quyền lãnh thổ mà chỉ có thể yêu cầu tòa giải thích Luật Biển ở những điểm rất cụ thể. Ở đây chỉ nêu ra hai điểm cụ thể để bàn.

Lập luận

Một trong những điểm cụ thể nhưng quan trọng nhất mà Philippines yêu cầu phán quyết mang tính giải thích Luật Biển là “tuyên bố chủ quyền biển của Trung Quốc nằm trong khu vực đường 9 vạch ở Biển Đông là không theo đúng Luật Biển và không có hiệu lực.”

Lý do là theo Luật Biển Điều 89 “Không có quốc gia nào có thể coi bất cứ phần nào của biển khơi thuộc chủ quyền của mình.” Philippines nêu lên điểm này vì cho rằng Trung Quốc đã dựa vào lập luận đường 9 đoạn để chiếm đóng hoặc tuyên bố chủ quyền ở những vùng đáng lẽ thuộc về Philippines và các nước khác, theo Luật Biển.

Chưa biết cách lập luận cụ thể của Philippines trong tài liệu 4000 trang như thế nào, nhưng cùng lắm là nếu như Trung Quốc tham gia phiên tòa thì họ chỉ có thể lập luận là họ có chủ quyền trên toàn bộ các đảo/đá/ ở Biển Đông nên có quyền có lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) đối với những đảo/đá này.

Tuy nhiên, ngay cả với lập luận như thế, tuyên bố chủ quyền trên toàn bộ vùng biển trong khu vực đường 9 đoạn là phi pháp, vì có những khu biển không nằm trong lãnh hải hay EEZ của các đảo/đá trên. Ngoài ra, khu đảo/đá/bãi Hoàng Sa, hay Trường Sa không được công nhận là quần đảo như trường hợp Indonesia nên không thể đòi chủ quyền trên toàn khu.

Điều cụ thể thứ hai mà Philippines đưa ra là Bãi Cỏ May (Second Thomas Shoal) nằm trong EEZ của Philippines. Việc Trung Quốc đòi chủ quyền ở bãi ngầm này, chìm dưới biển khi nước thủy triều lên, mà bãi ngầm này không nằm trong lãnh hải hay EEZ của Trung Quốc, là vi phạm Luật Biển.

Luật Biển Điều 13 viết rằng “Nơi nổi lên khi thủy triều xuống mà vượt quá lãnh hải của lục địa hay một hòn đảo, không có lãnh hải riêng.” Điều này có nghĩa là không ai có thể có chủ quyền ở một bãi ngầm ngoài biển khơi.

Tất nhiên Tòa sẽ phải xử lý những vấn đề rất phức tạp, và có thể liên quan tới những vấn đề sau:

1. Khu Hoàng Sa, Trường Sa phải chăng là quần đảo?

2. Phải chăng toàn bộ các “vị trí” mà Philippines nêu lên là bãi ngầm, chứ không phải đá hay đảo. Đá chỉ có lãnh hải 12 dặm và không có EEZ. Bãi ngầm không có lãnh hải.

3. Tòa không xử ai có chủ quyền, nhưng tòa có thể sẽ xem xét trên cơ sở nào mà một nước (Trung Quốc) có thể đòi chủ quyền trong khu vực đường 9 đoạn. Nếu dựa vào xác định đâu là lãnh hải, đâu là EEZ của khu Trường Sa thì phải quyết định đâu là đảo, đâu là đá, đâu là bãi ngầm.

Ảnh hưởng của phán quyết

Dù không tham gia phiên tòa, Việt Nam và các nước có liên quan ở Đông Nam Á và có thể cả thế giới đều bị ảnh hưởng bởi phán quyết của Tòa.

Nếu Tòa phán quyết là có thể có chủ quyền trong khu vực Biển nằm trong đường 9 đoạn (ai có chủ quyền lại là chuyện khác) thì mọi nước đi qua Biển Đông đều phải xin phép nước chủ nhà. Khó có thể tưởng tượng được Tòa lại phán quyết như thế.

Nếu Tòa phán quyết ngược lại thì chủ quyền biển chỉ có thể có đối với vùng biển sát lục địa hay chung quanh đảo và đá. Philippines chỉ nêu một số vị trí có liên quan đến Philippines trong vụ kiện này, nhưng phán quyết như trên có thể đưa đến việc các nước Đông Nam Á khác cùng nhau yêu cầu Tòa phán quyết về từng vị trí trên Biển Đông, xem đâu là đảo, đâu là đá, đâu là bãi ngầm.

Hành động của Philippines dù đơn độc nhưng góp phần vào bảo vệ an ninh khu vực. Một nước dù mạnh đến đâu cũng không thể bất chấp luật pháp quốc tế, nhất là việc bất chấp này lại không được các nước liên quan ủng hộ.

Theo Báo Đất Việt