Di tích trên thềm sông – Địa điểm Khuổi Bốc

Nằm đối diện với Ủy ban nhân dân xã Xuân Tiến (từ năm 2002 xã nằm trong lòng hồ thủy điện Tuyên Quang nên đã giải thể) ở phía bờ trái bên kia của sông Gâm là bản Khuổi Bốc. Theo tiếng Tày, Khuổi Bốc có nghĩa là suối cạn. Địa điểm Khuổi Bốc phân bố ở khu vực bến thuyền từ bản Khuổi Bốc sang bản Bắc Giòn 1, ở tọa độ 105˚20′ kinh đông và 22˚30′ vĩ bắc.

Công cụ lao động của cư dân hậu kỳ Đá cũ sống cách nay khoảng 20.000 năm.

Cũng giống như địa điểm Nà Thìn ở xã Xuân Tân, tại bến thuyền Khuổi Bốc có một dải thềm bậc I của sông Gâm cao khoảng 10 – 15m so với mặt nước sông. Tại khu vực này, lòng sông mở rộng và xuất hiện nhiều đống bãi cuội lớn ven bờ trái phía bản Khuổi Bốc.

Chính tại nơi gần bến thuyền Khuổi Bốc, đã phát hiện được một số công cụ cuội ghè. Cũng giống như ở Nà Thìn, những di vật đá này bị sạt lở, lăn rời từ trong tầng cuội kết xuống, bởi đã phát hiện được một số công cụ ngay trong tầng cuội kết. Đồ đá bị lớp patin bao phủ khá dày. Ngoài đồ đá đẽo, trong tầng cuội kết không có bất cứ tài liệu khảo cổ nào khác. Nói cách khác, tầng văn hóa khảo cổ ở đây rất mờ nhạt, phân tán.

Lấy địa điểm Khuổi Bốc làm trung tâm, đã khảo sát trên bề mặt bậc thềm trong phạm vi bán kính 1.000m. Kết quả là không có di vật đá nào xuất lộ trên bề mặt bậc thềm.

Tại Khuổi Bốc, đã phát hiện được 22 công cụ chế tác từ đá cuội lấy từ nguồn nguyên liệu tại chỗ, gồm: 9 công cụ chặt đập thô, 4 công cụ hình bầu dục, 3 công cụ mũi nhọn, 3 tiêu bản mảnh tước, 1 chày nghiền, 2 cái nạo làm từ mảnh cuội lớn.

Công cụ chặt đập thô thường có kích cỡ vừa phải với các dáng hình khác nhau. Người ta gia công ở một đầu viên cuội và trên một mặt cuội tạo thành rìa tác dụng lồi hoặc lõm. Kỹ thuật tạo lưỡi khá đơn giản, chỉ bằng một lớp ghè với vài ba nhát ghè mạnh liên tiếp đã tạo ra một rìa lưỡi khá cân đối, gần vuông góc với trục dọc của viên cuội. Không có kỹ thuật tu chỉnh phần rìa lưỡi. Một số ít tiêu bản có rìa xiên. Đầu đối diện với phần lưỡi thường được giữ nguyên vỏ cuội để làm đốc cầm.

Loại công cụ mũi nhọn thường được tạo tác từ những hòn cuội có kích cỡ trung bình và có mặt cắt ngang hình oval, hoặc góc cạnh. Thường thì người xưa tạo loại công cụ này bằng cách ghè từ phần giữa hai rìa dọc của viên cuội và ghè thu nhỏ dần về một đầu cuội. Đốc cầm thường giữ dáng vẻ cuội tự nhiên.

Công cụ hình bầu dục được chế tác từ những mảnh cuội bổ lớn. Thường những mảnh đá này đã có phần rìa cạnh, người xưa đã ghè xung quanh hướng tâm viên cuội, vết ghè lan rộng trên bề mặt cuội. Đây là loại hình công cụ điển hình trong văn hóa Hòa Bình.

Công cụ mảnh được chế tác từ những mảnh tước có kích thước lớn hoặc mảnh cuội bổ. Những mảnh đá này đã có một rìa cạnh sắc, người xưa chỉ cần ghè ở phần riềm cuội để làm tăng thêm độ sắc của rìa lưỡi. Trong một số trường hợp, rìa lưỡi công cụ được tu chỉnh lần hai. Đáng chú ý là có những công cụ mảnh mang đặc điểm kỹ thuật và hình dáng loại rìu ngắn Hòa Bình.

Căn cứ vào tài liệu khảo cổ học thu được, các nhà khảo cổ học cho rằng Khuổi Bốc là một địa điểm khảo cổ học Tiền sử thuộc loại hình thềm sông, thềm bậc I của sông Gâm. Cũng giống như Nà Thìn, do những yếu tố ngẫu nhiên mà một số công cụ cuội ghè được phát hiện nằm ngay dưới chân các taluy sạt lở. Những di vật đá này bị sạt lở, lăn rời từ trong tầng cuội kết thuộc thềm bậc I xuống. Loại hình kỹ thuật chế tác công cụ đá ở đây tương đương với công cụ Phia Vài. Đây là địa điểm cư trú của cư dân thuộc văn hóa Hòa Bình.