Đến Ninh Thuận mà chưa ăn thử lá này thì chưa gọi là biết hết ẩm thực Phan Rang

Lá Xào Dông hay còn có tên gọi khác là cây Ngọc Ngũ Sắc là loại cây rừng hoang, thân gỗ, lá nhỏ, sống rất khỏe, chịu hạn, trước đây mọc ở khắp nơi trong tỉnh Ninh Thuận, mọc rất nhiều trong vùng đồi cát Hòa Thủy và Thành Tín là những nơi khô nóng và rất thiếu nước.

Gắn liền với cái tên này là loài Dông cát, một loài động vật bò sát họ thằng lằn sinh sống rất nhiều ở điều kiện khô hạn Ninh Thuận, là loại động vật ăn rất ngon tuy nhiên có mùi tanh vì vậy những người bản địa ở Ninh Thuận đã tìm ra được một loại lá cây chuyên dùng ăn kèm và đặt tên là Lá Xào Dông thường mọc hoang trong các vùng có con dông đào hang.

Cây cho trái quanh năm trông đẹp mắt, trái kết thành từng chùm có nhiều màu, khi trái mới ra thì màu xanh, sau đó chuyển sang màu hồng, khi già thì chuyển sang màu nâu thẫm, màu tím, khi chín thì chuyển sang màu đen. Trên cây Xào dông có nhiều chùm trái. Cây này rất dễ trồng và chịu đựng sương gió, hạn hán rất giỏi, có thể trồng bằng cách gieo hạt hoặc chiết nhánh hay giâm cành, cây trồng bằng cách chiết nhánh sau khoảng 2 tháng sẽ cho rất nhiều trái. Mọc rất nhiều ở các vùng núi khô hạn ở Ninh Thuận. Cây xào dông dường như là một loại cây thuốc gia vị quý hiếm mà thiên nhiên xứ nắng ban cho con người nơi đây. Đọt non của cây được dùng làm gia vị trong các món ăn nộm, gỏi, xào, đặc biệt là gỏi dông hoặc dông xào, có tác dụng giải cảm, thanh nhiệt, hạ hỏa và chữa ho khan, khan tiếng rất hiệu quả.

Ăn gỏi dông Ninh Thuận mà thiếu lá Xào dông thì cũng giống như ăn gỏi gà mà thiếu lá chanh non vậy. Không rõ từ khi nào, mà lá xào dông đã tồn tại trong quá khứ rất lâu và cũng trong lịch sử ẩm thực địa phương. Lá xào Dông như một cái tên được lập đi lập lại nhiều lần đặc biệt với ẩm thực vùng miền như của người Chăm – Raglai ở Ninh Thuận.

Lá xào Dông như một loại lá gia vị vì có mùi hương rất đặc biệt và được sử dụng hầu hết trong nhiều món ăn ví dụ : Muối ớt lá dông, cừu xào lá dông, gà nướng muối ớt lá dông, lá dông ăn sống kèm cừu nướng, Dông xào, Dê nướng lá Dông… người ta còn làm gỏi con nhộng trong tàng ong trộn với lá Xào dông, ăn vừa ngon đặc biệt lại rất bổ dưỡng và được sử dụng thường xuyên trong các bữa tiệc của người Chăm. Xào dông là loại cây rất dễ trồng trong nhà hoặc trong vườn vì nó vừa là cây cảnh đẹp nếu chịu khó chăm bón lại rất là hữu dụng, vừa dùng làm thuốc, vừa dùng làm cây gia vị, tương tự như trồng cây Đinh Lăng vậy. Vì vậy khi đến Ninh Thuận rồi, đã ăn đủ món trên trời dưới biển ở Ninh Thuận mà lại không ăn các món cùng lá Dông Ninh Thuận thì vẫn chưa xem là biết hết ẩm thực Phan Rang nhé./