Dân số đông và y tế kém, vì sao Covid-19 ở châu Phi không chết chóc như Mỹ?

Khi Covid-19 bùng phát, giới chức y tế lo ngại đại dịch sẽ lan rộng khắp châu Phi, có thể giết chết hàng triệu người và đánh sập hệ thống y tế nghèo nàn ở đây.

Nhưng may mắn kịch bản đó chưa xảy ra.

Một người phụ nữ vui chơi với con ở ngoại ô thủ đô Harare hôm 14/11 (Ảnh: AP).

Tại một khu chợ sầm uất ở một thị trấn nghèo gần thủ đô Harare của Zimbabwe tuần này, Nyasha Ndou vẫn để khẩu trang trong túi trong khi hàng trăm người khác, chủ yếu là không đeo khẩu trang, chen lấn mua bán trái cây và rau quả bày trên bàn gỗ và tấm nhựa.

Cũng như ở hầu hết các khu vực trên khắp Zimbabwe, nơi đây cuộc sống vẫn diễn ra bình thường như chưa có bóng dáng của đại dịch Covid-19. Các cuộc mít tinh chính trị, các buổi hòa nhạc và các cuộc tụ họp gia đình đã quay trở lại.

Đầu tuần này, Zimbabwe chỉ ghi nhận 33 ca nhiễm mới và không có ca tử vong nào, phù hợp với xu thế suy giảm làn sóng dịch bệnh trên khắp lục địa đen, nơi dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy số ca nhiễm đã giảm đáng kể từ tháng 7.

Khi Covid-19 lần đầu tiên xuất hiện vào năm 2020, các quan chức y tế lo ngại đại dịch sẽ càn quét khắp nơi, có thể giết chết hàng triệu người. Mặc dù vẫn chưa rõ con số thương vong cuối cùng sẽ là bao nhiêu, nhưng may mắn là kịch bản thảm khốc đó cho tới nay chưa xảy ra ở Zimbabwe và hầu hết châu Phi.

Các giả thuyết về “vũ khí bí mật”

Theo Trưởng Cơ quan Y tế toàn cầu của đại học Columbia (Mỹ) Wafaa El-Sadr, có một điều bí ẩn đang xảy ra ở châu Phi. “Châu Phi không có nhiều vaccine và các nguồn lực để chống lại Covid-19 như ở châu Âu và Mỹ, nhưng không hiểu vì sao tình hình của họ có vẻ đang tốt hơn”, bà El-Sadr nói.

Ước tính, chưa đến 6% người dân ở châu Phi đã tiêm vaccine Covid-19. Trong nhiều tháng, trong các báo tuần, WHO đã mô tả châu Phi là “một trong những khu vực ít bị ảnh hưởng nhất trên thế giới”.

Một số nhà nghiên cứu cho rằng, nguyên nhân là do dân số trẻ của châu Phi – độ tuổi trung bình là 20 so với khoảng 43 ở Tây Âu. Ngoài ra, tỷ lệ đô thị hóa thấp hơn và xu hướng ở ngoài trời nhiều hơn có thể đã giúp châu lục này an toàn hơn cho đến nay. Một số nghiên cứu đang tìm hiểu thêm về các giả thuyết khác, bao gồm cả lý do di truyền hoặc việc đã từng nhiễm các bệnh ký sinh trùng khác.

Các thanh niên tập thể dục tại Emakhandeni, Zimbabwe (Ảnh: AFP).

Hôm 19/11, tại một cuộc họp của Hiệp hội Y học Nhiệt đới và Vệ sinh Mỹ, các nhà nghiên cứu Uganda cho biết họ phát hiện các bệnh nhân Covid-19 từng bị mắc bệnh sốt rét ít nguy cơ nhiễm Covid-19 nặng hoặc tử vong hơn. Jane Achan, Cố vấn nghiên cứu cấp cao tại Malaria Consortium và là đồng tác giả của nghiên cứu nói: “Chúng tôi thực sự rất ngạc nhiên khi nhận thấy điều này, rằng bệnh sốt rét có thể có tác dụng bảo vệ người mắc Covid-19″.

Christian Happi, giám đốc Trung tâm châu Phi về gen và các bệnh truyền nhiễm tại Đại học Redeemers ở Nigeria, cho biết các nhà chức trách ở lục địa này đã quen với việc kiềm chế dịch bùng phát ngay cả khi không có vaccine. Ông cũng ca ngợi mạng lưới rộng lớn của các nhân viên y tế cộng đồng tại châu Phi. “Vấn đề không phải lúc nào cũng nằm ở việc bạn có bao nhiêu tiền hay mức độ hiện đại của các bệnh viện”, ông nói.

Ông Devi Sridhar, phụ trách y tế công cộng toàn cầu tại Đại học Edinburgh, cho biết các nhà lãnh đạo châu Phi hành động rất nhanh chóng để phòng chống dịch bệnh nhưng không nhận được sự tín nhiệm xứng đáng. Ông Sridhar đưa ra ví dụ về quyết định đóng cửa biên giới của Mali từ trước khi Covid-19 đến nước này.

Tiêm vaccine vẫn là yêu cầu hàng đầu

Tại Nam Phi, Covid-19 ước tính đã cướp đi sinh mạng của 89.000 người. Cho đến nay, Nam Phi là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do đại dịch. Hiện tại, các nhà chức trách châu Phi, mặc dù thừa nhận có thể có lỗ hổng về xét nghiệm nhưng chưa ghi nhận số lượng lớn các ca tử vong cao đột ngột có thể liên quan đến Covid-19.

Dữ liệu của WHO cho thấy số ca tử vong ở châu Phi chỉ chiếm 3% tổng số ca tử vong toàn cầu. Trong khi đó, tỷ lệ tử vong ở châu Mỹ và châu Âu chiếm lần lượt là 46% và 29%. Tại Nigeria, quốc gia đông dân nhất châu Phi, cho đến nay, chính phủ ghi nhận gần 3.000 ca tử vong trong số 200 triệu dân. Trong khi đó, nước Mỹ ghi nhận số ca tử vong tương tự chỉ sau 2-3 ngày.

Những con số đó khiến những người ở Nigeria như Opemipo Are, 23 tuổi, cảm thấy nhẹ nhõm. “Họ nói rằng xác chết sẽ đầy trên đường phố và những vấn đề liên quan khác, nhưng kịch bản đó chưa xảy ra”, Are nói.

Oyewale Tomori, một nhà virus học người Nigeria, người tham gia một số nhóm tư vấn của WHO, cho rằng châu Phi thậm chí có thể không cần nhiều vaccine như phương Tây. Theo ông, đó là một ý tưởng gây tranh cãi và hiện các nhà khoa học châu Phi đang thảo luận nghiêm túc.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là châu Phi không cần vaccine. Các nhà khoa học cảnh báo việc thu thập dữ liệu Covid-19 ở châu Phi rất khó chính xác và tiêm vaccine vẫn là yêu cầu hàng đầu. Người dân cũng không được chủ quan trước đại dịch.

Hôm 19/11, các nhà chức trách Nigeria bắt đầu chiến dịch mở rộng việc tiêm vaccine. Các quan chức đang nhắm mục tiêu tiêm chủng cho một nửa dân số trước tháng 2/2022, một mục tiêu mà họ nghĩ sẽ giúp Nigeria đạt được khả năng miễn dịch cộng đồng.

Trở lại Zimbabwe, các bác sĩ rất biết ơn về thời gian “nghỉ ngơi” khi dịch giảm mạnh, nhưng sợ rằng đó chỉ là tạm thời. Các nhà khoa học nhấn mạnh việc thu thập dữ liệu Covid-19 chính xác, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi với hệ thống giám sát chắp vá, là vô cùng khó khăn và cảnh báo xu hướng suy giảm có thể dễ dàng bị đảo ngược.