Cơ hội và mất mát của các cường quốc tại Syria
Trong nhiều thế kỷ qua, các cường quốc đã chiến đấu để tranh giành ảnh hưởng ở vùng lãnh thổ ngày nay được gọi là Syria, mỗi bên đều tìm thấy phầ.n thưởn.g ở vị trí chiến lược của mình.
Cuộc đấu tranh đó vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay.
Các thành viên lực lượng đối lập sau khi giành quyền kiểm soát thủ đô Damascus, Syria ngày 8/12/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Trong cuộc nội chiến kéo dài 13 năm ở Syria, Iran, Nga và nhóm chiến binh Hezbollah của Liban đã hậu thuẫn cho chế độ của Tổng thống Bashar al-Assad, trong khi Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia khác hậu thuẫn cho nhiều nhóm đối lập khác nhau.
Hiện tại, sau một cuộc tiến công chớp nhoáng của quân nổi dậy và sự sụp đổ nhanh chóng của chính phủ của ông al-Assad, các cường quốc đang tranh giành lợi thế bên trong đường biên giới Syria. Lần đầu tiên sau nhiều năm, bầu trời không còn máy bay né.m bo.m của Syria và Nga, nhưng các cuộc không kích của Israel, Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ vẫn tiếp diễn.
Dưới đây là những quốc gia đã có mặt ở Syria, và những gì họ có thể đạt được và mất đi khi chính quyền Tổng thống Assad sụp đổ.
THỔ NHĨ KỲ:
Thổ Nhĩ Kỳ có hai mối quan tâm chính ở Syria: Người Kurd và người tị nạn.
Miền Đông Syria là nơi sinh sống của một nhóm người Kurd đông đảo, mà chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ coi là đồng minh với các nhóm ly khai người Kurd ở Thổ Nhĩ Kỳ. Quốc gia này cũng đang tiếp nhận gần 4 triệu người tị nạn Syria, và Tổng thống Recep Tayyip Erdogan rất muốn họ trở về nhà.
Thổ Nhĩ Kỳ, nơi từng là thủ phủ của Đế chế Ottoman rộng lớn bao gồm phần lớn Syria, đã ủng hộ một loạt các nhóm đối lập khác nhau nắm giữ lãnh thổ dọc theo biên giới Syria-Thổ Nhĩ Kỳ. Một trong những nhóm đó, Hayat Tahrir al Shams (HTS), đã chỉ huy cuộc tấ.n côn.g lật đổ ông al-Assad. Nhóm này cũng được hưởng lợi từ sự hiện diện quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ trong khu vực.
Không rõ liệu Thổ Nhĩ Kỳ có chấp thuận thành quả của HTS hay không. Tuy nhiên, mối quan hệ gần gũi nhất của Ankara là với Quân đội Quốc gia Syria (SNA), lực lượng này gần như hoạt động như một lực lượng ủy nhiệm cho Thổ Nhĩ Kỳ, và đổi lại, họ đã đẩy người Kurd Syria, mà người Thổ Nhĩ Kỳ coi là mối đ.e dọ.a an ninh, ra khỏi biên giới. Chỉ trong vài ngày qua, lực lượng đối lập do HTS lãnh đạo, giành quyền kiểm soát thủ đô Damascus, giao tranh đã bùng phát giữa SNA và người Kurd ở đông bắc Syria, tập trung ở Manbij, một thành phố do người Kurd kiểm soát gần biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ.
Thổ Nhĩ Kỳ hiện có vẻ là thế lực nước ngoài có quyền tiếp cận và ảnh hưởng nhiều nhất với các nhóm vũ trang hiện đang nắm quyền và ở vị trí thuận lợi để theo đuổi các mục tiêu riêng của mình ở Syria. Điều đó có thể đồng nghĩa với các cuộc tấ.n côn.g tiếp theo nhằm vào người Kurd Syria và sự trở về của những người tị nạn hiện đang ở Thổ Nhĩ Kỳ.
ISRAEL
Israel đã tiến hành ba cuộc chiến với Syria và có nhiều cuộc xung đột vũ trang hơn nữa. Nước này nắm giữ phần lớn lãnh thổ miền núi ở phía tây nam Syria được gọi là Cao nguyên Golan, mặc dù không được Liên hợp quốc và nhiều quốc gia khác công nhận.
Binh sĩ Israel được triển khai gần vùng đệm ở Cao nguyên Golan ngày 8/12/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Trong cuộc nội chiến Syria, Israel thường xuyên tiến hành các cuộc không kích vào kho vũ khí và nhân sự được cho là của Iran và Hezbollah tại Syria. Vào tháng 4, nước này đã né.m bo.m một tòa nhà Đại sứ quán Iran tại Damascus, giế.t chế.t các quan chức quân sự và tình báo cấp cao của Iran
Video đang HOT
Chỉ vài giờ sau khi chính quyền Assad sụp đổ, Israel đã đưa quân vào Cao nguyên Golan, tiến xa hơn khu phi quân sự trong lần đầu tiên công khai xâm nhập vào lãnh thổ Syria kể từ cuộc Chiến tranh tháng 10/1973. Nước này cũng đã tiến hành các cuộc không kích vào các kho vũ khí hóa học bên trong Syria, cùng với các địa điểm phòng không và tên lửa.
Israel tuyên bố những hành động của mình chống lại Hamas và Hezbollah là công cụ lật đổ chính quyền Tổng thống Assad. Nhưng không rõ liệu một chính quyền mới ở Damascus có khiến Israel an toàn hơn không.
IRAN
Mối quan hệ giữa Iran và Syria đã có từ gần 50 năm trước, khi Tổng thống Syria lúc bấy giờ là Hafez Assad ủng hộ Iran trong cuộc chiến kéo dài 8 năm với Iraq. Khi Iran xây dựng một mạng lưới các nhóm có cùng chí hướng trên khắp Trung Đông để đối trọng với Mỹ và Israel, Syria là quốc gia duy nhất trở thành một phần của cái mà Iran gọi là “Trục kháng cự”.
Syria đã trở thành tuyến đường tiếp tế trên bộ chính của Iran để vận chuyển vũ khí cho Hezbollah ở Liban. Đổi lại, Iran cử các cố vấn quân sự đến hỗ trợ Tổng thống Assad trong cuộc nội chiến, cùng với các chiến binh từ đồng minh Hezbollah và hai lữ đoàn dưới sự chỉ huy của Lực lượng tinh nhuệ Quds của Iran.
Với việc ông Assad buộc phải chạy trốn khỏi Syria, Iran sẽ mất đi phần lớn đòn bẩy quân sự của mình ở Liban và Syria.
Người dân Syria tại thủ đô Damascus ngày 8/12/2024. Ảnh: THX/TTXVN
NGA
Mối quan hệ giữa Nga và Syria có từ thời Liên Xô. Vào cuối Chiến tranh Lạnh, khi Mỹ khẳng định sự hiện diện của mình ở các nước Arab, Nga coi chính phủ Tổng thống Assad là một đồng minh quan trọng ở Trung Đông, một đồng minh có thể tạo ra sức mạnh đối trọng với sự hiện diện của Mỹ.
Trong cuộc nội chiến Syria, Nga đã ưu tiên hỗ trợ để duy trì quyền lực cho đồng minh. Họ cũng coi nhà lãnh đạo Syria là thành trì chống lại chủ nghĩa cực đoan Hồi giáo từ Al Qaeda và Nhà nước Hồi giáo. Nga đã bán vũ khí cho chính phủ Assad, triển khai các chiến binh từ nhóm quân sự tư nhân Wagner, mở rộng căn cứ hải quân ở Tartus và mở một căn cứ không quân gần Damascus.
Với sự sụp đổ của chính quyền Assad, Nga có thể mất đi phần lớn ảnh hưởng của mình ở Syria, nhưng các nhà phân tích cho rằng có lẽ họ sẽ cố gắng giữ lại căn cứ Tartus, đây là cảng Địa Trung Hải duy nhất của Hạm đội Biển Đen. Họ đang có những cử chỉ hòa giải đối với lực lượng đối lập hiện đang kiểm soát đất nước và cho biết còn quá sớm để đưa ra bất kỳ quyết định nào về số phận của các căn cứ quân sự của mình ở Syria.
Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan và Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi tại hội nghị Ngoại trưởng theo định dạng Astana về Syria, ở Doha, Qatar, ngày 7/12/2024. Ảnh: IRNA/TTXVN
MỸ
Mối quan hệ Mỹ – Syria chưa bao giờ đặc biệt thân thiện. Washington đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Syria vào năm 1967 trong cuộc chiến tranh Arab – Israel, và đưa Syria vào danh sách các quốc gia tài trợ cho khủn.g b.ố vào năm 1979.
Mối quan tâm chính của Mỹ tại Syria hiện nay là đán.h bại Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, lực lượng vẫn hiện diện ở vùng đông bắc và trung tâm của đất nước. Năm 2019, trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên, ông Trump đã rút hầu hết lực lượng Mỹ khỏi Syria, nhưng vẫn còn khoảng 1.000 lính Đặc nhiệm ở lại và họ hợp tác chặt chẽ với quân đội người Kurd Syria.
Tổng thống Biden cho biết hôm 8/12 rằng quân đội Mỹ đã tiến hành các cuộc không kích ở Syria để ngăn IS trỗi dậy trong khoảng trống quyền lực do việc lật đổ ông al-Assad tạo ra. Ông cho biết Mỹ sẽ hỗ trợ khu vực “nếu có bất kỳ mối đ.e dọ.a nào đến từ Syria trong giai đoạn chuyển tiếp”.
Thay đổi quyền lực ở Syria: Hòa bình hay thêm hỗn loạn?
Với việc Tổng thống Basar al-Assad ra đi, Syria kết thúc kỷ nguyên hơn nửa thế kỷ cầm quyền của gia đình Assad.
Nhưng những rủi ro mới là rất lớn.
Quang cảnh thủ đô Damascus, Syria ngày 8/12/2024, thời điểm lực lượng đối lập tuyên bố giành quyền kiểm soát Damascus và lật đổ chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad. Ảnh: THX/TTXVN
Tình hình Syria xoay chuyển choáng váng
Trong nhiều năm, bản đồ chiến lược của Mỹ về Trung Đông được định hình với sự thống trị của Iran ở trung tâm quyền lực của "lưỡi liềm Shia", với Syria được cho là kênh vận chuyển vũ khí được các nhóm vũ trang sử dụng để tấ.n côn.g Israel và là nơi có sự hiện diện của hải quân và không quân Nga trong khu vực.
Tuy nhiên, khi chính phủ Syria sụp đổ với tốc độ đáng kinh ngạc vào cuối tuần sau hơn nửa thế kỷ nắm quyền, phá vỡ một yếu tố quan trọng khác của "lưỡi liềm", giới chức tình báo Mỹ đã bị bất ngờ. Mới chỉ vào đêm 6/12, các quan chức cấp cao ở Washington D.C còn nghĩ rằng Tổng thống Bashar al-Assad có cơ hội tương đối ngang bằng để nắm giữ quyền lực.
Nhưng Washington đã thức dậy vào sáng 8/12 với một thực tế mới. Có lẽ đây là sự xáo trộn quan trọng nhất trong 14 tháng qua, kể từ cuộc tấ.n côn.g của Hamas vào Israel vào ngày 7/10/2023 đã gây ra một làn sóng trả đũa dữ dội làm thay đổi động lực quyền lực của cả khu vực.
Lúc này, với việc Tổng thống Assad bị lật đổ, hai câu hỏi cấp bách và liên quan đang lan truyền khắp Washington, chỉ sáu tuần trước lễ nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống đắc cử Donald Trump một thế giới rất khác so với khi ông rời nhiệm sở chỉ bốn năm trước.
Trước hết, liệu quân nổi dậy có đuổi người Iran và người Nga khỏi lãnh thổ Syria như một số nhà lãnh đạo của họ đã đ.e dọ.a không? Hay, vì chủ nghĩa thực dụng, họ sẽ tìm kiếm một số loại thỏa hiệp với hai cường quốc đã từng hỗ trợ chống lại chính họ trong một cuộc nội chiến kéo dài?
Và liệu người Iran vốn đã bị suy yếu vì mất Hamas và Hezbollah, và bây giờ là chính quyền Assad có kết luận rằng con đường tốt nhất của họ là mở một cuộc đàm phán mới với ông Trump? Hoặc, thay vào đó, họ sẽ chạy đua để có được một quả bom hạt nhân, vũ khí mà một số người Iran coi là tuyến phòng thủ cuối cùng của họ trong kỷ nguyên dễ bị tổn thương mới?
Có thể phải mất nhiều tháng nữa thì câu trả lời cho bất kỳ câu hỏi nào trong số này mới trở nên rõ ràng. Nhưng diễn biến tiếp theo có thể quyết định liệu 8/12 có phải là ngày khởi đầu cho một cuộc tái thiết, hay là khúc dạo đầu cho nhiều hành động quân sự hơn không.
Sự mơ hồ về ban lãnh đạo Syria mới
Trước khi Damascus sụp đổ, thủ lĩnh của Hayat Tahrir al-Sham, nhóm phiến quân dẫn đầu các cuộc tấ.n côn.g chớp nhoáng vào chính phủ của ông Assad, đã nói với phóng viên CNN rằng "cuộc cách mạng đã chuyển từ hỗn loạn sang cảm giác trật tự".
Nhưng thủ lĩnh Mohammad al-Jolani, người vẫn đang bị giới chức Mỹ truy nã như một phần tử khủn.g b.ố, hiện chưa đưa ra dấu hiệu nào về cách nhóm này có thể sẽ điều hành đất nước. "Điều quan trọng nhất là xây dựng các thể chế", ông Jolani nói, ám chỉ rằng hiện tại ông muốn một xã hội mà những người Syria phải di dời muốn trở về và xây dựng lại cuộc sống. "Không phải là xã hội mà một người cai trị duy nhất đưa ra các quyết định tùy tiện", thủ lĩnh nổi dậy nhấn mạnh.
Chỉ huy lực lượng đối lập Syria Abu Mohammed al-Golani phát biểu trước các tay sún.g tại Damascus, sau khi tuyên bố chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad sụp đổ ngày 8/12/2024. Ảnh: REUTERS/TTXVN
Một vấn đề quan trọng khác là quản lý khoảng trống quyền lực sau khi chính phủ ông Assad sụp đổ, và việc đảm bảo rằng Syria không trở thành một quốc gia khủn.g b.ố theo một cách khác hoặc một quốc gia thất bại, như với Libya sau khi Muammar Gaddafi bị phế truất và b.ị giế.t chết 13 năm trước.
Tổng thống Biden, mặc vest và cà vạt xanh, đứng trên bục phát biểu. Cờ Mỹ và cờ tổng thống ở phía sau ông, và một bức tranh Tổng thống Theodore Roosevelt cưỡi ngựa treo ở phía sau. Ảnh: New York Times
Tổng thống Biden cũng thừa nhận như vậy sau khi tuyên bố từ Phòng Roosevelt của Nhà Trắng vào chiều 8/12 rằng "khoảnh khắc cơ hội" trước thế giới của Syria "cũng là khoảnh khắc rủi ro và bất ổn, khi tất cả chúng ta đều hướng đến câu hỏi về những gì sẽ xảy ra tiếp theo".
"Đừng nhầm lẫn, một số nhóm phiến quân đã lật đổ ông Assad có hồ sơ khủn.g b.ố và vi phạm nhân quyền của riêng họ", ông Biden nói. Nhà lãnh đạo Mỹ lưu ý rằng các thủ lĩnh như ông Jolani "đang nói những điều đúng đắn ngay bây giờ, nhưng khi họ đảm nhận trách nhiệm lớn hơn, chúng tôi sẽ đán.h giá không chỉ lời nói mà cả hành động của họ".
Vai trò của Mỹ và Nga
Tuy nhiên, đán.h giá đó phần lớn sẽ thuộc về chính quyền của ông Trump. Và nó sẽ kiểm tra ý nghĩa của các bài đã đăng trên mạng xã hội của ông rằng chiến lược tốt nhất là Mỹ nên đứng ngoài cuộc.
Ông Trump khó có thể có được sự "xa xỉ" đó. Nước Mỹ đã duy trì lực lượng quân sự gồm 900 người ở miền đông Syria, truy lùng và tấ.n côn.g các phần tử IS (Nhà nước Hồi giáo tự xưng). Và trong khi chủ trương của ông trong nhiệm kỳ đầu là rút lui, ông Trump đã được các cố vấn quân sự thuyết phục rằng việc Mỹ rút khỏi căn cứ Syria có thể làm tê liệt nỗ lực kiềm chế và đán.h bại lực lượng IS.
Các tay sún.g nổi dậy chiếm quyền kiểm soát thành phố Hama ở Syria, ngày 6/12/2024. Ảnh: AA/TTXVN
Hôm 8/12, khi ông al-Assad chạy ra nước ngoài, lực lượng Mỹ tại Syria đã nhắm mục tiêu vào các cuộc tụ tập của các chiến binh IS, thả bom và tên lửa trong nỗ lực chống khủn.g b.ố mà các quan chức cho biết không liên quan đến sự sụp đổ của Damascus. Một quan chức chính quyền cấp cao đã nói với các phóng viên vào cùng ngày rằng đó là một "cuộc tấ.n côn.g quan trọng".
Và cho dù ông Trump có thừa nhận hay không, Mỹ vẫn có lợi ích rất lớn trong việc lực lượng Nga duy trì hay bị trục xuất khỏi cơ sở hải quân của mình tại Tartus, cảng Địa Trung Hải duy nhất của nước này, phục vụ sửa chữa và hỗ trợ tàu chiến Nga.
Natasha Hall, một chuyên gia về Syria tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington, cho biết: "Đối với Nga, Syria là viên ngọc quý của bệ phóng để họ trở thành một cường quốc trong khu vực, một khu vực theo truyền thống là phạm vi ảnh hưởng của Mỹ".
Trong kỷ nguyên của những cuộc chiến tranh lạnh mới, nơi Nga đang tìm cách mở rộng ảnh hưởng của mình, khả năng Moskva có thể mất quyền tiếp cận Syria vĩnh viễn có thể mang lại lợi thế chiến lược to lớn cho Mỹ. Đây cũng sẽ là một phép thử thú vị ban đầu về cách ông Trump đối phó với Nga, tại thời điểm mà các cuộc đàm phán về số phận của Ukraine có thể sắp bắt đầu.
Câu hỏi về Iran
Nhưng câu hỏi lớn hơn là Tổng thống Mỹ sắp tới sẽ xử lý Iran như thế nào. Trong những tuần gần đây, ông đã bày tỏ sự quan tâm đến một cuộc đàm phán mới với Tehran, 6 năm sau khi ông chấm dứt thỏa thuận hạt nhân năm 2015 với quốc gia này. Người Iran cũng đã thể hiện một số sự quan tâm đến việc tham gia mặc dù không rõ họ có sẵn sàng từ bỏ chương trình hạt nhân mà họ đã đầu tư rất nhiều trong vài năm qua hay không.
Rủi ro là các nhà lãnh đạo Iran có thể quyết định rằng đất nước đã quá suy yếu - các lực lượng ủy nhiệm của họ bị tê liệt, con đường vận chuyển vũ khí qua Syria bị đ.e dọ.a, hệ thống phòng không của họ bị xóa sổ trong các cuộc tấ.n côn.g gần đây của Israel - đến mức họ cần một vũ khí hạt nhân hơn bao giờ hết.
Rõ ràng là giới lãnh đạo Iran đang chịu áp lực, và sự sụp đổ của một đồng minh lâu năm như ông al-Assad có thể khiến một số nhà lãnh đạo ở Tehran lo lắng. Liệu sự bất an mới đó có khiến họ đàm phán để thoát khỏi tình trạng khó khăn hay có được vũ khí sinh tồn cuối cùng hay không, đây vẫn là một trong nhiều điều bí ẩn ở phía trước.
Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Iran hội đàm về Syria Ngày 6/12, Thổ Nhĩ Kỳ xác nhận Ngoại trưởng nước này sẽ cùng người đồng cấp Nga và Iran hội đàm tại Qatar vào ngày 7/12 để thảo luận phương hướng giải quyết cuộc xung đột ở Syria. Cuộc gặp diễn ra bên lề Diễn đàn Doha diễn ra trong 2 ngày 7 - 8/12. Phát biểu sau cuộc gặp với Ngoại trưởng...