Chuyển giới: Dễ đổi hình, khó thay tên

Mai Hoàng Minh17:53 18/03/2013

Thời gian gần đây, phẫu thật chuyển đổi giới tính không còn lạ đối với người Việt Nam khi hàng loạt những người nổi tiếng đã công khai việc chuyển giới của mình: Cindy Thái Tài, Hương Giang Idol, ca sĩ Khanh Chi Lâm…

Hình dạng bên ngoài của họ đã thay đổi, tuy nhiên, trên giấy tờ căn cước, việc chỉnh lại tên họ và giới tính của họ không hề đơn giản. Trả lại giới tính thật cả về hình dạng và danh nghĩa là nhu cầu có thật, nhưng có người sau 10 năm đã chuyển giới thành nữ mà giấy tờ vẫn cứ tiếp tục là nam…

10 năm không được trả lại giới tính trên giấy tờ

Sự việc được dư luận gần đây quan tâm nhất là chuyện cô giáo chuyển đổi giới tính ở Bình Phước đã được UBND huyện Chơn Thành “xé rào” ra quyết định công nhận, rồi sau đó lại nhanh chóng ra văn bản thu hồi.

Cô giáo tên Phạm Lê Quỳnh Trâm trước khi chuyển đổi giới tính có tên là Phạm Văn Hiệp (SN 1974). Càng lớn, Hiệp càng nhận thấy cơ thể mình từ thể xác, tính cách lại là nữ. Với mong muốn tìm lại giới tính thật cho mình, Hiệp mang số tiền dành dụm 25.000USD sang Thái Lan phẫu thuật. Mọi chuyện rắc rối bắt đầu từ đây, khi cô giáo Trâm không sao làm được các thủ tục hành chính như xuất nhập cảnh, đăng ký giấy tờ… vì toàn bộ giấy tờ tuỳ thân đều ghi giới tính nam.

Từ những trục trặc trên, cô quyết định về địa phương thường trú, xin chính quyền và cơ quan chức năng cho phép được chuyển đổi giới tính, cải chính hộ tịch, họ tên… Ngày 5/11/2009, UBND huyện Chơn Thành đã ra quyết định số 5876/QĐ-UBND, với nội dung “cho phép Phạm Văn Hiệp được xác định lại giới tính từ nam sang nữ và đổi tên thành Phạm Lê Quỳnh Trâm”. Đây là trường hợp đầu tiên của VN được công nhận cho chuyển đổi giới tính sau phẫu thuật…

Lãnh đạo địa phương ra quyết định cải chính giới tính cho Phạm Văn Hiệp dựa vào các điều kiện: Có xác nhận của bệnh viện tỉnh, có đơn xin cải chính giới tính, có sự tham mưu của Phòng Tư pháp huyện. Do vậy UBND huyện Chơn Thành ra quyết định trên là phù hợp với thẩm quyền và trách nhiệm được giao theo Nghị định 158/2005/NĐ-CP và 88/2008/NĐ-CP của Chính phủ.

Một ca chỉnh lại bộ phận sinh dục được thực hiện tại BV Bình Dân, TPHCM

Niềm vui chưa được bao lâu thì UBND tỉnh Bình Phước có công văn yêu cầu Sở Tư pháp tham mưu cho UBND tỉnh để ra quyết định thu hồi và hủy bỏ 2 quyết định nói trên vì “UBND huyện Chơn Thành đã sai khi chỉ dựa vào kết quả khám lâm sàng của khoa Sản – BV Đa khoa Bình Phước- nơi không có chức năng kết luận giới tính của chị Quỳnh Trâm”.

Đến thời điểm này, việc trả lại giới tính trên giấy tờ cho người đã chuyển giới quả thật không đơn giản. Mới đây, khi tham dự Vietnam Idol, Hương Giang phải “núp bóng” đăng ký theo tên giấy tờ là Nguyễn Ngọc Hiếu với giới tính nam. Ca sĩ nam Lâm Chí Khanh nổi đình nổi đám trong thời gian gần đây sau khi chuyển đổi giới tính sang nữ với tên gọi mới Khanh Chi Lâm thì trong hộ chiếu mới chỉ thay đổi được tấm hình là nữ thực sự còn giới tính vẫn cứ là… nam 100%. Đáng nói nhất là ca sĩ Cindy Thái Tài, hơn 10 năm nay đã được thay hình đổi dạng “yểu điệu thục nữ” nhưng vẫn không “cải” được giấy tờ.

Tạo hóa bất công!

Tạo hóa trêu ngươi ban cho ai đó giới tính không rõ ràng. Và con đường họ tìm lại đúng bản thân mình cũng quá nhiều chông gai. Nhiều trường hợp lớn lên và trưởng thành, thậm chí lập gia đình vẫn không biết mình đang sống trong kiếp “hồn Trương Ba da hàng thịt”. Mới đây nhất, các BS khoa Ngoại – Tiết niệu BV Chợ Rẫy vừa phẫu thuật cắt tinh hoàn ẩn cho một “nữ” bệnh nhân ngoài 40 tuổi.

Theo bệnh án thì “nữ” bệnh nhân này có chồng nhưng không có con và đã ly hôn. Bệnh nhân đã đến BV khám để tìm hiểu nguyên nhân tại sao mình không có con thì phát hiện khối u buồng trứng. Sau đó, bệnh nhân đã đến BV Chợ Rẫy để điều trị. Sau khi chỉ định làm các xét nghiệm cận lâm sàng, các BS nghi ngờ bệnh nhân bị tinh hoàn ẩn chứ không phải u buồng trứng. Kết quả phẫu thuật cho thấy bệnh nhân có đến hai tinh hoàn ẩn nằm trong ống bẹn, một bên đã hóa ung thư.

Video đang HOT

Qua điều tra bệnh sử, gia đình bệnh nhân có 6 chị em gái, 4 người đã có chồng và con. Riêng bệnh nhân và 1 người em gái ngoài 30 tuổi từ lúc dậy thì đến giờ không có kinh nguyệt. Thấy hoàn cảnh của chị như vậy nên người em cũng không dám lấy chồng. Các BS đã tư vấn cho người em gái này và tiến hành cho xét nghiệm, siêu âm. Kết quả cho thấy người này cũng giống chị, có hai tinh hoàn ẩn, nhiễm sắc thể là nam – XY và nội tiết tố testosterone nam giới.

Cả hai nhìn bên ngoài rất… phụ nữ và khó có ai nghĩ đây là nam giới vì họ đều ăn vận trang phục mềm mại, có bộ phận sinh dục nữ và vú phát triển. Theo PGS.TS Trần Ngọc Sinh – Trưởng khoa Ngoại – Tiết niệu, BV Chợ Rẫy: Hai bệnh nhân trên được xác định là lưỡng giới giả, do di truyền. Cả hai đều có thể phẫu thuật về giới tính thật nếu phát hiện sớm. Nhưng vì để quá lâu, các bộ phận đã hoàn chỉnh và khó có thể can thiệp được nữa.

Khanh Chi Lâm vẫn mang giới tính nam trong hộ chiếu

“Nên cho phép nhưng phải cẩn thận!”

Trong khi nhu cầu tìm lại giới tính thật đang ngày càng nhiều tại VN thì tới thời điểm này, các cơ quan chức năng vẫn đang loay hoay liệu có nên cho hay không? Chính vì điều này khiến những người “hồn bướm thân sâu” khi có đủ điều kiện là chạy sang “thiên đường chuyển giới” Thái Lan. Theo các chuyên gia, kỹ thuật chuyển đổi giới tính không khó, các BS ở VN có đủ tay nghề để thực hiện được. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất hiện nay chính là rào cản pháp luật chưa cho phép.

BS Mai Bá Tiến Dũng – Trưởng khoa Nam học, BV Bình Dân TPHCM cũng đã từng nhận định: Nhu cầu chuyển giới tại VN là rất nhiều. Mới đây, có 10 trường hợp đã đến khoa nhờ tư vấn muốn chuyển đổi giới tính nam sang nữ, nhưng các BS chỉ biết giải thích luật chỉ cho phép chỉnh sửa lại những khiếm khuyết do bộ nhiễm sắc thể gây ra, bất thường ở bộ phận sinh dục, mà chưa cho phép chuyển giới theo ý muốn.

Thông thường ở các nước Châu Âu (nước cho phép chuyển đổi giới tính) thì một người muốn chuyển đổi giới tính tự nguyện cần phải mất 2 năm để chuẩn bị: Được tư vấn về tâm lý (3 tháng); thay đổi thói quen và làm quen với các hành vi mới của giới mà mình muốn chuyển đổi trong sinh hoạt, giao tiếp (3 tháng) và thời gian còn lại tiến hành điều chỉnh hormone thay thế, phẫu thuật đặt túi nâng ngực. Sau đó cần sự khẳng định cuối cùng của người muốn chuyển giới, BS mới tiến hành công đoạn phẫu thuật và tạo hình.

TS.BS Nguyễn Thành Như – chuyên gia về Nam học cho biết, trên thế giới, cứ 3 người muốn chuyển giới từ nam sang nữ thì chỉ có 1 người muốn chuyển giới từ nữ sang nam. Trong khi kỹ thuật để phẫu thuật chuyển từ nam sang nữ rất dễ thực hiện thì ngược lại, việc chuyển giới từ nữ sang nam rất phức tạp, đòi hỏi các BS phải giỏi về tạo hình và vi phẫu.

Cũng theo BS Như, nên cho phép chuyển đổi giới tính nhưng phải cẩn thận. Chỉ chấp nhận chuyển giới đối với những người thật sự muốn. Họ cần được kiểm tra tâm lý, cần có chuyên gia giỏi về lĩnh vực tâm lý chuyển giới. Hiện nay, Việt Nam vẫn chưa có các chuyên gia tâm lý, nội tiết chuyên về lĩnh vực chuyển giới tính, mặc dù việc thực hiện các phẫu thuật tạo hình bộ sinh dục nằm trong khả năng của các BS VN.

Theo 24h

Đi tìm "chính mình" - Kỳ 3: Luật không theo kịp

TS Trần Thất, Vụ trưởng Vụ Hành chính Tư pháp, Bộ Tư pháp - Ảnh Thái Sơn

Các cơ quan như Bộ Tư pháp, Bộ Y tế hiện nay đều lâm vào tình trạng lúng túng khi giải quyết những trường hợp như Cindy Thái Tài, "anh" Phạm Văn Hiệp hay anh Q. (Thừa Thiên-Huế)... Câu trả lời từ các cơ quan này mà Thanh Niên Online ghi nhận được cho thấy luật đã không còn theo kịp thực tế cuộc sống.

Nên xây dựng lại khái niệm

Trao đổi với phóng viên, TS Trần Thất, Vụ trưởng Vụ Hành chính - Tư pháp (Bộ Tư pháp) cho biết ông vẫn giữ quan điểm như có lần từng phát biểu trong hội thảo dành cho người đồng tính, chuyển giới. Đó là phải xem xét lại các quy định để bảo vệ quyền lợi của nhóm yếu thế trong xã hội, trong đó có người chuyển giới.

TS Trần Thất cho rằng những nhà làm luật khi tiến hành xây dựng, sửa đổi luật Dân sự, luật Hộ tịch, luật Hôn nhân và gia đình tới đây cần chú ý, xem xét lại việc có nên bóc tách thành hai khái niệm "xác định lại giới tính" và "chuyển giới" hay không.

Ông Thất cho rằng chỉ tồn tại một khái niệm là "xác định lại giới tính" và cơ quan chức năng cần xem xét cho phép những người đã sang Thái Lan phẫu thuật hay điều trị trong nước được xác định lại hộ tịch.

Một cán bộ Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) cho biết người đồng tính, chuyển giới, song tính đáng được đảm bảo công bằng về quyền lợi trước pháp luật.

"Trên thế giới đã xuất hiện tình trạng chuyển đổi giới tính để vi phạm pháp luật, trốn chạy truy nã. Ai dám chắc nếu chúng ta chấp nhận chuyển đổi giới tính đối với những người đã hoàn thiện về giới tính thì việc đó sẽ không xảy ra?", vị cán bộ này đặt vấn đề.

Nhiều trường hợp đã phẫu thuật chuyển đổi giới tính như Cindy Thái Tài vẫn chưa thể được công nhận chính thức - Ảnh: M.C

Ông Lê Quang Bình, Viện trưởng Viện nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường (iSEE) cho biết: "Chúng tôi đã tiếp xúc với những người đã lập gia đình nhưng không thể nào đi đăng ký kết hôn, xin phép đăng ký kinh doanh, đi lại bằng máy bay, tàu hỏa,... bởi hình hài một đằng, thông tin trên giấy tờ tùy thân một nẻo", ông Bình nói.

Nhiều người chuyển giới đã phẫu thuật (tự thực hiện chui ở trong nước hoặc sang Thái Lan) đến nay rất khó để tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, tìm kiếm việc làm,... và cũng khiến công tác quản lý Nhà nước gặp rất nhiều khó khăn.

Để góp phần giải quyết một phần vấn đề trên, đại diện Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết đang tiến hành rà soát một số bệnh viện, cơ sở y tế trên khắp cả nước có đủ điều kiện xác định lại giới tính để trình Bộ Y tế phê duyệt trong thời gian sắp tới.

Phải sửa sớm, triệt để

Từ vụ việc cụ thể của "anh" Phạm Văn Hiệp, TS Trần Thất đã có cuộc trao đổi thẳng thắng với Thanh Niên Online về quan điểm của ông cũng như gợi ý cách giải quyết các trường hợp tương tự đang bị "ách lại".

* Anh Hiệp sống 39 năm là con trai, nhưng trong suy nghĩ, khát khao của anh ấy luôn là con gái. Ông có nghĩ việc anh ấy sang Thái Lan thực chất là "xác định lại giới tính" chứ không phải "phẫu thuật chuyển đổi giới tính"?

- TS Trần Thất: Dân gian thì hiểu là một nhưng trong Bộ luật Dân sự thì dùng hai khái niệm khác nhau. Họ dùng khái niệm "xác định lại" có nghĩa là trước đây xác định sai giờ xác định lại cho đúng. Còn "chuyển đổi giới tính" thì hiểu rằng từ cái đúng này sang cái đúng kia. Trong Bộ luật Dân sự có nói về quyền của những người này nhưng bó hẹp quá. Những người như anh Hiệp được quyền thay đổi giới tính nhưng các điều kiện quá hẹp, quá cứng nhắc, không phù hợp với thực tiễn. Hiện nay các cơ quan liên quan cũng đang tiến hành sửa Bộ luật Dân sự nhưng đi vào vấn đề cụ thể như thế này thì cũng chưa bàn luận.

Tôi nghĩ rằng pháp luật đã cho phép người liên giới tính phẫu thuật, xác định lại giới tính thì cũng nên cho phép người chuyển giới phẫu thuật, thay đổi lại giới tính phù hợp tâm hồn mình

Ông Lê Quang Bình - Viện trưởng Viện nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường (iSEE)

* Không chỉ người chuyển giới mà người đồng tính, song tính cũng thuộc nhóm yếu thế trong xã hội và đang rất cần được luật pháp bảo vệ quyền lợi?

- TS Trần Thất: Tôi rất hoan nghênh những đề xuất gần đây về việc phải đưa quy định bảo vệ nhóm người yếu thế vào Hiến pháp sắp tới. Hôm trước họp sửa đổi luật Hôn nhân gia đình vấn đề hôn nhân đồng giới cũng được nêu ra nhưng để thuyết phục được Quốc hội chắc sẽ còn mất thời gian. Riêng việc xác định lại giới tính thì tôi cho rằng có thể thuyết phục được, dễ hơn việc chấp nhận hôn nhân đồng tính. Luật Hộ tịch cũng có quy định liên quan, khi thay đổi cải chính giới tính.

* Qua những thông tin nắm được, ông có thấy nên giữ nguyên việc thay đổi hộ tịch của anh Phạm Văn Hiệp?

- TS Trần Thất: Tôi chưa xem cụ thể nhưng trên báo cáo của Sở Tư pháp Bình Phước chúng tôi có thể sẽ làm việc trực tiếp với anh Hiệp. Nếu thấy hợp lý thì sẽ chúng tôi sẽ kiến nghị giữ nguyên việc thay đổi hộ tịch đó để cuộc sống của anh ấy tốt hơn. Cái này trên quan điểm, như anh Nguyễn Bá Thanh từng nói ở Đà Nẵng: cái gì có lợi cho dân thì phải làm. Luật do mình đặt ra chứ còn ai đặt ra nữa.

* Nhưng làm thế có sợ trái Nghị định 88?

- TS Trần Thất: Cái gì quá trái thì không nói. Nhưng có những cái là thực tế, nghị định nào cũng phải phù hợp với thực tế. Pháp luật phải trên cơ sở thực tế, quy định cứng nhắc thì không thể bắt người dân sống phi thực tế để qua luật được.

* Với những trường hợp tương tự anh Hiệp, cũng đi phẫu thuật chuyển đổi giới tính về nhưng khó khăn trong việc xác định lại thông tin hộ tịch, ông có sẵn sàng giúp đỡ?

- TS Trần Thất: Thông qua các bạn, nếu trường hợp nào gặp khó khăn do địa phương không giải quyết, hãy bảo họ chụp hồ sơ gửi cho chúng tôi hoặc lãnh đạo Bộ Tư pháp để chúng tôi có cách giải quyết cụ thể.

* Xin cảm ơn ông!

Việc xác định lại giới tính là một quyền nhân thân được quy định tại Điều 36 Bộ luật Dân sự năm 2005 và sau đó được hướng dẫn cụ thể tại Nghị định 88/2008 của Chính phủ về xác định lại giới tính, áp dụng đối với các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tại Việt Nam.

Theo đó chỉ áp dụng việc xác định lại giới tính đối với người có khuyết tật bẩm sinh về giới tính hoặc giới tính chưa được định hình chính xác, trên nguyên tắc bảo đảm mỗi người được sống theo đúng giới tính của mình.

Tiêu chuẩn y tế xác định khuyết tật bẩm sinh về giới tính gồm có: Nữ lưỡng giới giả nam, nam lưỡng giới giả nữ và lưỡng giới thật. Tuy nhiên tiêu chuẩn y tế xác định giới tính chưa được định hình chính xác: Nhiễm sắc thể giới tính có thể giống như trường hợp nữ lưỡng giới giả nam hoặc nam lưỡng giới giả nữ hoặc lưỡng giới thật nhưng bộ phận sinh dục chưa được biệt hóa hoàn toàn và không thể xác định chính xác là nam hay nữ.

Theo TNO

Đi tìm "chính mình" - Kỳ 2: Mặc dèm pha, vẫn lạc quan chờ đợi Mong ước của những người chuyển giới như Cindy Thái Tài, Hương Giang Idol, nhà thiết kế Franky Nguyễn là hoàn toàn chính đáng. Thế nhưng, khi những quy định còn chưa được sát với thực tế cuộc sống thì những người chuyển giới vẫn phải chờ đợi và hi vọng về một sự thay đổi trong tương lai. Phải đánh đổi "Lúc...

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?

Có;

Không

Tin liên quan

Xem thêm Share

Xem nhiều

Quán bún Hà Nội xin lỗi vụ bán 1,2 triệu đồng 3 bát bún riêu ngày Tết, nói chỉ là 'hiểu lầm'09:39

Sự thật ngỡ ngàng người đàn ông chui qua cửa kính taxi kêu cứu trên cao tốc00:46

Củng cố hồ sơ để xử lý TikToker có nồng độ cồn, livestream khi bị cảnh sát giao thông kiểm tra01:03

Vụ xe ôtô lao xuống mương 7 người tử vong: Công an công bố nguyên nhân ban đầu14:39

11 'quái xế' chạy vào cao tốc Nghi Sơn - Diễn Châu bị phạt 78 triệu đồng501:27

Tiết lộ về nữ doanh nhân ở Hải Dương nhảy xuống hồ cứu 3 cháu bé02:38

CSGT hú còi mở đường cho xe chở người bị điện giật nguy kịch đi cấp cứu01:10

Thông tin về ô tô 'tự di chuyển' ở sân bay Tân Sơn Nhất09:00

Xe tải bốc cháy trên đường giữa trưa08:24

Mới sinh con 3 tháng, người mẹ trẻ không có đối thủ trên sới vật02:34

Lọ Lem diện áo nhỏ xíu, nhún nhảy hút triệu view, còn được bố ruột làm điều này!03:16

Tiêu điểm

Tin đang nóng

Tin mới nhất

Phát hiện một thi thể nữ giới tại khu vực rừng núi ở Phú Yên

22:23:44 05/02/2025

Ngày 5/2, lãnh đạo thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên, xác nhận phát hiện một thi thể nữ giới tại khu vực rừng núi ở xã Xuân Thọ 1, thị xã Sông Cầu.

Người phụ nữ tử vong nghi rơi từ tầng 37 của tòa nhà ở Nha Trang

22:21:13 05/02/2025

Một người phụ nữ được xác định tử vong nghi rơi từ tầng 37 của tòa nhà thuộc khu căn hộ cao cấp Mường Thanh Viễn Triều (thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa).

Tài xế dũng cảm lái xe tải đang bốc cháy ra khỏi khu dân cư

22:17:42 05/02/2025

Thấy ô tô tải của mình bị cháy, anh Đại nhanh chóng điều khiển xe chạy ra xa để tránh cháy lây lan, ảnh hưởng tới khu vực dân cư.

Thêm tình tiết vụ suy sụp vì 2 tờ vé số trúng giải đặc biệt nhưng bị rách nát

20:25:43 05/02/2025

Nghe tin trúng số đặc biệt, người đàn ông ở Trà Vinh thốt lên chết rồi, vé số để trong túi quần bị ướt , khi lấy ra thì hai tờ vé số đã rách nát không thể lĩnh thưởng.

Hướng dẫn nộp phạt giao thông online chi tiết 2025

20:11:07 05/02/2025

Nộp phạt giao thông trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến trong thời đại số hóa. Đây là giải pháp tối ưu giúp tiết kiệm thời gian, công sức và giảm thiểu thủ tục phức tạp.

Đi theo người lạ từ mùng 5 Tết, nữ sinh 17 tuổi mất liên lạc với gia đình

19:57:27 05/02/2025

Nữ sinh 17 tuổi ở Sơn La rời nhà đi cùng một nam thanh niên đã nhiều ngày, đến nay gia đình vẫn không thể liên lạc.

Chủ tịch phường bác tin bắt cóc trẻ em trong quán cơm ở Đắk Nông

19:45:27 05/02/2025

Theo ông Sơn, khoảng 11h trưa nay, có một phụ nữ bế theo bé trai dưới 1 tuổi vào quán cơm ở tổ 8, phường Nghĩa Phú để ăn trưa.

Công an làm rõ vụ ngăn cản ở giải đua thuyền huyện Krông Ana

15:57:27 05/02/2025

Chỉ đến khi lực lượng công an áp tải thuyền phản ứng vào bờ, cuộc đua mới được tiếp tục. Dù vậy, khi đội vô địch về đến đích, lại có thuyền đua lao tới áp sát, xảy ra xô xát giữa các vận động viên.

Đi ngược chiều trên cao tốc, nữ tài xế bị phạt 19 triệu đồng

12:24:29 05/02/2025

Một người phụ nữ ở Nghệ An điều khiển ô tô đi ngược chiều trên cao tốc bị cơ quan chức năng xử phạt 19 triệu đồng và trừ 4 điểm trong giấy phép lái xe.

Xác minh thông tin ô tô đi lùi trên cao tốc Nha Trang - Cam Lâm

12:18:20 05/02/2025

Ngày 5/2, trên mạng xã hội Facebook lan truyền đoạn clip dài 12 giây, thể hiện một ô tô con đang đi lùi trên cao tốc Nha Trang - Cam Lâm (tỉnh Khánh Hòa).

Vụ người phụ nữ rơi khỏi ô tô đang chạy: Tài xế sẽ bị phạt 4-6 triệu đồng

12:14:21 05/02/2025

Theo đại diện Công an thành phố Vinh, qua kiểm tra, hai người trên xe sau khi được triệu tập đến làm việc đều không liên quan đến ma túy.

Thủ tướng: "Chuẩn bị cho khả năng chiến tranh thương mại thế giới năm nay"

11:12:10 05/02/2025

Đề cập đến khả năng xảy ra chiến tranh thương mại trên thế giới, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho rằng việc này nếu có sẽ làm đứt gãy các chuỗi cung ứng, thu hẹp các thị trường xuất khẩu.