Chuyên gia kỳ vọng vaccine ung thư của Nga: Xóa “án tử”, thêm cơ hội sống

Hy vọng mới từ vaccine Enteromix mang tính cá thể hóa cao, chuyên gia cho rằng muốn ứng dụng rộng rãi cần thêm dữ liệu và bài toán chi trả để không trở thành “giấc mơ xa xỉ” với người bệnh .

Nỗi lòng của bác sĩ ung thư khi thông báo bệnh nhân phải dừng điều trị

Trong phòng khám ung bướu , không phải lúc nào cuộc trò chuyện cũng xoay quanh phác đồ và chỉ số xét nghiệm.

Có những ngày, khó nhất không phải là quyết định điều trị, mà tìm cách nói với bệnh nhân và người thân rằng y học đã hết khả năng. Với các bác sĩ ung thư, đó là khoảnh khắc nặng nề.

ThS.BS Nguyễn Duy Anh – chuyên khoa ung bướu kể, mỗi ca bệnh là một con người với những dở dang riêng.

“Tôi từng tiếp nhận một bệnh nhân mới 19 tuổi với chẩn đoán sarcoma mô mềm, một dạng ung thư hiếm gặp và tiến triển nhanh.

Bệnh nhân vào viện khi bệnh đã muộn. Tôi và ê-kíp vẫn quyết định hóa – xạ trị tích cực, bám sát từng chu kỳ.

Sau 6 tháng, bệnh không đáp ứng. Có lần đang truyền, bệnh nhân chia sẻ với tôi: ‘Em ước còn thêm một năm để đi học và đưa mẹ đi du lịch ”.

“2 tuần sau, tôi phải nói với gia đình rằng chúng tôi không còn can thiệp được gì thêm. Đó là khoảnh khắc vô cùng nặng nề”, BS Duy Anh chia sẻ.

Tín hiệu mới từ vaccine mARN cá nhân hóa (Enteromix) chạm đúng kỳ vọng “đúng đích, nhẹ gánh độc tính” của người bệnh và bác sĩ ung thư (Ảnh: Bảo Ngọc).

Từ những khoảnh khắc bất lực như vậy, bất kỳ tín hiệu tiến bộ nào của y học, nhất là những hướng đi hứa hẹn giảm độc tính và cá thể hóa điều trị đều được giới chuyên môn dõi theo sát sao .

Tin tức về vaccine mARN cá nhân hóa – Enteromix của Nga vài ngày qua, vì vậy gây chú ý đặc biệt, nó chạm đúng kỳ vọng “đánh trúng đích, nhẹ gánh độc tính” của người bệnh và bác sĩ điều trị ung thư.

Theo WHO, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 165.000 ca mắc mới, 115.000 ca tử vong do ung thư. Các loại ung thư phổ biến gồm ung thư gan, phổi, dạ dày, vú và đại trực tràng… Có người 20 tuổi đã mắc ung thư đại trực tràng.

Vaccine ung thư của Nga là bước tiến, nhưng cần thêm dữ liệu

Chia sẻ với phóng viên Dân trí , BS Duy Anh cho rằng việc Nga công bố đã sẵn sàng dùng vaccine chống ung thư và đang chờ Bộ Y tế nước này phê duyệt để sử dụng lâm sàng là một bước tiến rất đáng chú ý trong lĩnh vực điều trị ung thư.

Theo BS Duy Anh, khái niệm vaccine chống ung thư không còn mới, nhưng đến nay vẫn đang trong quá trình thử nghiệm và phát triển. Hiện có 2 loại chính:

Vaccine phòng ngừa: Như vaccine HPV (ngừa ung thư cổ tử cung) hay vaccine viêm gan B (ngừa ung thư gan). Những loại này đã được sử dụng phổ biến.

Vaccine điều trị: Nhằm kích hoạt hệ miễn dịch của cơ thể nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư đã hình thành. Đây là hướng đi đầy thách thức và đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng tại nhiều nước (Mỹ, Nhật, Đức, Trung Quốc…).

Theo BS Duy Anh, việc Nga công bố sẵn sàng sử dụng lâm sàng vaccine ung thư là bước tiến đáng chú ý (Ảnh: Bảo Ngọc).

“Để một loại vaccine ung thư được coi là hiệu quả 100%, cần có bằng chứng lâm sàng rõ ràng, qua nhiều giai đoạn thử nghiệm với cỡ mẫu lớn, đa trung tâm và theo dõi dài hạn.

Trong y học, đặc biệt là trong lĩnh vực ung thư, tuyên bố “hiệu quả 100%” luôn cần được tiếp cận với sự cẩn trọng, vì bản chất ung thư rất phức tạp, đa dạng và chưa có một liệu pháp đơn lẻ nào có thể áp dụng chung cho tất cả bệnh nhân”, BS Duy Anh thông tin.

BS Duy Anh chia sẻ, nếu kết quả tiền lâm sàng và thử nghiệm pha I, II đạt hiệu quả tốt, thì đây là tín hiệu tích cực.

“Tuy nhiên, để ứng dụng rộng rãi phải có pha III với cỡ mẫu lớn, so sánh với phác đồ chuẩn và theo dõi đủ dài”, BS Duy Anh nhấn mạnh.

Cùng với kỳ vọng, giới khoa học cần thêm dữ liệu để xác thực hiệu quả bền vững của vaccine Enteromix (Ảnh: Arizona State University).

Bác sĩ Dhiren Bhatia, cựu cố vấn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng đưa ra lưu ý: “Thử nghiệm giai đoạn I chỉ gồm 48 bệnh nhân. Giai đoạn này chủ yếu đánh giá tính an toàn, chứ chưa thể khẳng định hiệu quả lâu dài. Chúng ta cần thêm dữ liệu về tỷ lệ sống, tiến triển bệnh và kết quả sau 6-12 tháng”.

Theo thông tin từ Cơ quan Y sinh Liên bang Nga (FMBA), vaccine sẽ được sử dụng đầu tiên với ung thư đại trực tràng.

Cũng theo thông tin của cơ quan này, ngoài ung thư đại trực tràng, bệnh nhân ung thư phổi, vú hoặc tuyến tụy cũng có thể được hưởng lợi từ vaccine này.

Những bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch không thể dung nạp các liệu pháp truyền thống là nhóm bệnh nhân có thể cần vaccine này để điều trị.

Điều trị ung thư ở Việt Nam: Phẫu – hóa – xạ là “trụ cột”

Trong việc điều trị ung thư tại Việt Nam hiện nay, phác đồ chuẩn vẫn dựa trên 3 phương pháp đã được chuẩn hóa và chứng minh hiệu quả lâu dài: phẫu thuật, hóa trị và xạ trị.

Bên cạnh đó, các phương pháp hiện đại như nhắm trúng đích và miễn dịch đang mở thêm lựa chọn, giàu tiềm năng nhưng đi kèm ràng buộc thực tế về chỉ định sinh học, chi phí và tỷ lệ đáp ứng.

Nhóm phương pháp truyền thống (phẫu thuật, hóa trị, xạ trị) vẫn là “xương sống” của đa số phác đồ.

Theo BS Duy Anh, 3 phương pháp phẫu – hóa – xạ hiệu quả ở giai đoạn sớm, nhưng khiến người bệnh bào mòn cả về thể lực và tinh thần (Ảnh: Getty).

Theo BS Duy Anh, ưu điểm của phương pháp truyền thống đã được nghiên cứu và ứng dụng nhiều thập kỷ, đặc biệt giai đoạn sớm.

Tuy nhiên, các phương thức này khiến người bệnh đau đớn vì suy giảm miễn dịch, buồn nôn, rụng tóc và đôi khi hạn chế hiệu quả ở khối u di căn hoặc kháng trị.

BS Duy Anh thông tin, liệu pháp nhắm trúng đích (targeted therapy) tác động vào phân tử/đột biến đặc hiệu của tế bào ung thư, nhờ đó tính chọn lọc cao và độc tính thường thấp hơn hóa trị.

“Tuy nhiên, hạn chế là chỉ hiệu quả khi có đột biến phù hợp, tùy bệnh, chỉ khoảng 10-30% bệnh nhân đáp ứng”, BS Duy Anh cho biết.

Các phương pháp hiện đại nâng cao chất lượng điều trị nhưng kèm chi phí lớn và chỉ ~ 20-30% tỷ lệ bệnh nhân đáp ứng điều trị (Ảnh: Getty).

Đối với liệu pháp miễn dịch (immunotherapy), kích hoạt hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư.

“Điển hình là thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch như PD-1, PD-L1… Ưu điểm là có thể mang lại đáp ứng bền ở một số bệnh (u hắc tố, ung thư phổi…).

Tuy nhiên, phương pháp này có chi phí rất lớn, tỷ lệ đáp ứng không cao, thường chỉ rơi vào 20-30% và nguy cơ tác dụng phụ tự miễn có thể ảnh hưởng đa cơ quan”, BS Duy Anh thông tin.

BS Duy Anh cho biết, vaccine Enteromix của Nga được xem là bước tiến về mặt khoa học và cá thể hóa.

“Cơ chế loại vaccine này đó là sử dụng thông tin di truyền từ chính khối u để thiết kế mARN chuyên biệt, từ đó huấn luyện hệ miễn dịch nhận diện và tấn công chính xác tế bào ung thư”, BS Duy Anh cho biết.

BS Duy Anh cũng nhấn mạnh về ưu điểm kỳ vọng của loại vaccine: cá nhân hóa rất cao, giảm độc tính ngoài đích, có thể phối hợp miễn dịch để tăng hiệu quả.

Đặc biệt, đây có thể trở thành lựa chọn điều trị nhẹ nhàng hơn: Tiêm bắp đơn giản, ít xâm lấn, giảm tác dụng phụ so với hóa trị/xạ trị và hướng tới điều trị cá nhân hóa, phù hợp hồ sơ gen từng bệnh nhân.

Để vaccine ung thư không thành “giấc mơ xa xỉ” cần chính sách chi trả, hạ tầng xét nghiệm, sản xuất và lộ trình vào hướng dẫn dựa trên chứng cứ khoa học (Ảnh: Getty).

Tuy nhiên, BS Duy Anh cũng đánh giá những hạn chế hiện tại: công nghệ phức tạp, chi phí lớn, quy trình sản xuất theo từng bệnh nhân nên mất thời gian, không phù hợp tình huống cần điều trị khẩn.

“Thách thức lớn nhất vẫn là chi phí và khả năng tiếp cận. Để không trở thành “giấc mơ xa xỉ”, cần đi kèm chính sách chi trả, hạ tầng xét nghiệm, sản xuất và lộ trình đưa vào hướng dẫn dựa trên chuẩn mực bằng chứng khoa học”, BS Duy Anh nhấn mạnh.