Chuyển đổi giao thông xanh: Không thể bỏ quên xử lý pin

Cùng với xu hướng chuyển dịch sang các phương tiện giao thông xanh, xe đạp điện đang ngày càng được người dân tại nhiều quốc gia lựa chọn nhờ sự tiện lợi, không phát thải trong quá trình sử dụng và phù hợp với lối sống đô thị hiện đại.

Một trạm sạc và cho thuê xe đạp điện tại thủ đô Washington D.C. Ảnh: Ngọc Quang/PV TTXVN tại Mỹ

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ ràng về mặt môi trường, việc xử lý pin của xe đạp điện sau khi hết hạn sử dụng đang đặt ra một thách thức lớn, nếu không được quản lý chặt chẽ sẽ gây ra hệ lụy nghiêm trọng đối với môi trường và an toàn cộng đồng.

Khác với xe đạp truyền thống , xe đạp điện sử dụng pin lithium-ion – một loại pin có khả năng lưu trữ năng lượng cao nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ nếu không được xử lý đúng cách. Khi xe đạp điện bị thải bỏ, pin của chúng thường bị lẫn vào rác thải sinh hoạt do người dân hoặc các cơ sở thu gom không nhận diện được. Trong môi trường xử lý không phù hợp như nghiền nát hoặc ép chặt, những viên pin còn điện có thể phát nổ hoặc gây cháy.

Thực tế đã ghi nhận nhiều tai nạn đáng tiếc liên quan đến pin xe đạp điện. Năm 2023, một vụ hỏa hoạn lớn tại cửa hàng sửa chữa xe đạp điện ở thành phố New York (Mỹ), do pin lithium-ion phát nổ, đã khiến 4 người thiệt mạng. Đây là lời cảnh tỉnh rõ ràng về những rủi ro khi pin xe đạp điện bị bỏ đi như rác thải thông thường.

Dù chiếm tỷ lệ ngày càng lớn trong rác thải thiết bị điện – điện tử (WEEE), xe đạp điện hiện vẫn chưa được đưa vào các danh mục sản phẩm cần ưu tiên kiểm soát tại nhiều quốc gia, trong đó có cả các thị trường lớn như châu Âu. Theo Quy định về thiết kế sinh thái cho sản phẩm bền vững được Liên minh châu Âu (EU) ban hành năm 2024, xe đạp điện không nằm trong nhóm đối tượng được điều chỉnh cụ thể, dẫn tới việc thiếu tiêu chuẩn tái chế và quy trình xử lý pin hiệu quả.

Trong khi đó, tại nhiều nước đang phát triển, hệ thống thu gom và tái chế pin sau sử dụng chưa đầy đủ, khiến phần lớn pin xe đạp điện vẫn bị xử lý cùng với rác thải sinh hoạt, làm tăng nguy cơ ô nhiễm đất, nước và không khí do các kim loại nặng trong pin như lithium, cobalt hoặc nickel rò rỉ.

Các chuyên gia môi trường cho rằng, để giảm thiểu tác động tiêu cực từ pin xe đạp điện, cần có một hệ thống quản lý vòng đời pin nghiêm ngặt. Theo đó, từ khâu thiết kế, sản xuất đến sử dụng và xử lý, tất cả đều phải đảm bảo yếu tố bền vững. Các doanh nghiệp sản xuất xe đạp điện cần có trách nhiệm thu hồi và tái chế pin sau khi khách hàng ngừng sử dụng. Việc này không chỉ đảm bảo an toàn môi trường mà còn giúp tái sử dụng vật liệu quý hiếm trong pin.

Tại Đại học Limerick, Ireland (Ai-len), các nhà nghiên cứu đã tiến hành khảo sát thực tế tại nhiều cửa hàng và trung tâm thu gom. Kết quả cho thấy, phần lớn pin từ xe đạp điện không được phân loại hoặc thu hồi đúng cách, trong khi các kênh tái chế hiện có lại chưa đủ năng lực xử lý. Điều này tạo ra khoảng trống lớn trong công tác bảo vệ môi trường.

Để kiểm soát tốt rác thải pin, cần sự kết hợp giữa công nghệ và chính sách. Một số giải pháp đang được đề xuất bao gồm: sử dụng mã QR trên khung xe để theo dõi vòng đời sản phẩm, phát triển hệ thống thị giác máy tính để nhận diện pin tại các cơ sở phân loại rác, và đặc biệt là xây dựng các “hộ chiếu sản phẩm điện tử” như EU đang triển khai.

Bên cạnh đó, các quy định về quyền được sửa chữa cũng đóng vai trò quan trọng. Việc người tiêu dùng có quyền tiếp cận thông tin kỹ thuật để bảo trì hoặc thay thế pin sẽ giúp kéo dài tuổi thọ sản phẩm, hạn chế việc loại bỏ xe đạp điện quá sớm chỉ vì không sửa được pin.

Một số doanh nghiệp như Cowboy hay VanMoof đã bắt đầu chuyển từ hình thức bán xe sang cung cấp dịch vụ trọn gói, bao gồm cả thu hồi và tái chế pin. Dù vậy, mô hình này hiện mới chỉ phù hợp với các thành phố lớn, cần có sự hỗ trợ của chính sách để nhân rộng ra các khu vực nông thôn.

Việc bảo vệ môi trường không thể chỉ trông chờ vào ý thức cá nhân. Người dân cần được cung cấp thông tin đầy đủ về cách xử lý pin xe đạp điện và có nơi thu hồi cụ thể, dễ tiếp cận. Trong khi đó, các nhà bán lẻ, nhà sản xuất và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ để đảm bảo pin được thu hồi và xử lý an toàn.

Đặc biệt, các chính sách khuyến khích tiêu dùng bền vững như trợ cấp sửa chữa, ưu đãi cho việc đổi pin cũ lấy pin mới, hoặc yêu cầu nhà sản xuất xây dựng mạng lưới thu gom pin là những giải pháp thiết thực cần được ưu tiên.

Xe đạp điện là phương tiện góp phần thúc đẩy chuyển đổi giao thông bền vững và giảm phát thải. Tuy nhiên, nếu không có cơ chế xử lý pin sau sử dụng một cách khoa học và hiệu quả, lợi ích về môi trường mà phương tiện này mang lại có thể bị phủ nhận. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, việc quản lý pin xe đạp điện – từ thiết kế đến xử lý cuối vòng đời – không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là một trách nhiệm môi trường cấp thiết.