Chính trường Ukraine: Tín hiệu từ việc ông Zelensky trừng phạt cựu Tổng thống Poroshenko

Lệnh trừng phạt đối với cựu Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko được đưa ra giữa lúc các hoạt động chính trị trong nước ngày càng gia tăng và áp lực chính thức từ phía Mỹ yêu cầu Kiev tổ chức bầu cử trước cuối năm 2025, cho nên, nhiều chuyên gia nhận định rằng mùa bầu cử không chính thức đã bắt đầu tại Ukraine.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: Volodymyr Zelensky/X

Ngày 13/2, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã công bố sắc lệnh áp đặt lệnh trừng phạt đối với lãnh đạo chính thức của phe đối lập, cựu Tổng thống Petro Poroshenko.

Mặc dù lý do chính thức do Cơ quan An ninh Quốc gia Ukraine (SBU) đưa ra là hành vi phản quốc xảy ra cách đây một thập kỷ, nhưng lệnh trừng phạt đối với ông Poroshenko được đưa ra giữa lúc các hoạt động chính trị trong nước ngày càng gia tăng và áp lực chính thức từ phía Mỹ yêu cầu Kiev tổ chức bầu cử trước cuối năm 2025, cho nên, nhiều chuyên gia nhận định rằng mùa bầu cử không chính thức đã bắt đầu tại Ukraine.

Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine có thể tổ chức bầu cử khi nước này “ở vào vị thế mạnh” sau khi “giai đoạn nóng” của cuộc chiến tranh với Liên bang Nga kết thúc. Nhà lãnh đạo Ukraine không loại trừ khả năng điều này có thể diễn ra trong năm 2025.

“(Điều này) sẽ rất khó thực hiện vì xã hội đang phản đối. Chúng tôi muốn có một cuộc bầu cử mà chúng tôi có thể tin tưởng”, ông Zelensky nói.

Các nghị sĩ từ cả đảng cầm quyền lẫn phe đối lập khi trao đổi với tờ The Kiev Independent đều đổ lỗi cho phía bên kia đang chuẩn bị cho cuộc bầu cử. Tuy nhiên, trên thực tế, cả hai phía đều âm thầm chuẩn bị.

“Có một cơn sốt bầu cử đang diễn ra. Việc trông chờ vào ngày chiến tranh kết thúc đã kéo theo kỳ vọng về một cuộc bầu cử”, nhà phân tích chính trị Ukraine Volodymyr Fesenko nhận xét.

Đối thủ tiềm năng của ông Zelensky

Khi tranh cử vào năm 2019, ông Zelensky từng hứa sẽ chỉ làm tổng thống một nhiệm kỳ. Tuy nhiên, đó là trước khi chiến dịch quân sự toàn diện của Liên bang Nga biến ông thành một ngôi sao nổi tiếng trên toàn thế giới.

Giờ đây, tính chính danh của ông đang bị cả Washington và Moskva (Moscow) đặt dấu hỏi.

Theo lệnh thiết quân luật, tất cả các cuộc bầu cử Tổng thống, Quốc hội và địa phương đều bị cấm tại Ukraine. Nếu không có thiết quân luật, cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo sẽ diễn ra vào mùa xuân năm 2024 và nhiệm kỳ của ông Zelensky sẽ kết thúc vào ngày 20/5 tới.

Ngày 1/2, ông Keith Kellogg, đặc phái viên vấn đề Ukraine của Mỹ, cho biết Ukraine cần tổ chức bầu cử Tổng thống và Quốc hội “chậm nhất vào cuối năm 2025.”

“Đến một thời điểm nào đó, họ sẽ phải tổ chức bầu cử. Đó chính là dấu hiệu của một nền dân chủ lành mạnh”, ông Kellogg nhấn mạnh.

Quan điểm này phản ánh quan điểm của các bình luận viên cực hữu ở Mỹ và Điện Kremlin đã đưa ra, cho rằng không thể đạt được thỏa thuận hòa bình nào với ông Zelensky vì “nhiệm kỳ của ông ấy đã hết”.

Khi được hỏi trong một cuộc phỏng vấn gần đây liệu ông có ý định tái tranh cử hay không, Tổng thống Zelensky không phủ nhận khả năng này.

“Điều đó phụ thuộc vào việc cuộc chiến này kết thúc như thế nào. Về cơ bản, nó phụ thuộc vào người dân trước tiên, và tất nhiên còn tùy vào gia đình tôi” – ông Zelensky đã trả lời như vậy trong cuộc trò chuyện với podcaster người Mỹ Lex Friedman.

Tuy nhiên, nếu quyết định tái tranh cử, ông Zelensky có thể sẽ phải đối mặt với một đối thủ đáng gờm – ông Valerii Zaluzhnyi, cựu Tổng tư lệnh Quân đội Ukraine, người đã bị ông Zelensky cách chức sau những bất đồng công khai.

Theo một cuộc khảo sát do Trung tâm Giám sát Xã hội (Social Monitoring Center) thực hiện vào mùa thu năm ngoái, 27% người dân Ukraine ủng hộ ông Zaluzhnyi, trong khi chỉ 16% chọn ông Zelensky.

“‘Ông Zaluzhnyi không để các binh sĩ phải chế.t một cách vô ích’ – đó là điều người Ukraine hay nhắc đến khi nói về ông ấy,” ông Oleksii Antypovych, nhà xã hội học và giám đốc nhóm khảo sát Rating Group, nói với tờ The Kiev Independent.

“Hình ảnh của một người lãnh đạo giàu lòng trắc ẩn, một người cha nhân hậu đã được xây dựng xung quanh ông Zaluzhnyi. Người dân sẵn sàng bỏ phiếu cho ông ấy vì điều đó”, ông Antypovych cho biết thêm.

Tuy nhiên, đến nay ông Zaluzhnyi – hiện giữ chức Đại sứ Ukraine tại Vương quốc Anh – vẫn chưa chính thức tuyên bố ý định tranh cử, mặc dù ông từng bóng gió về sự quan tâm của mình đối với chính trường.

Nếu ông Zaluzhnyi không tham gia tranh cử, nhiều khả năng một nhân vật khác sẽ xuất hiện để lấp chỗ trống. Những cái tên thường được nhắc đến trong danh sách các ứng viên tiềm năng bao gồm: Tướng Kyrylo Budanov – Giám đốc Cơ quan Tình báo Quốc phòng Ukraine và ông Serhii Prytula – Cựu danh hài, nay là chính trị gia.

Lực lượng chính trị kỳ cựu

Trong khi các gương mặt mới vẫn chưa xuất hiện, một số dấu hiệu cho thấy các chính trị gia kỳ cựu dường như đã bắt đầu chuẩn bị cho khả năng bầu cử được tổ chức.

Cựu Tổng thống Petro Poroshenko, hiện là lãnh đạo đảng Đoàn kết châu Âu (European Solidarity) thuộc phe đối lập, đã tuyên bố vào tháng 4/2024 rằng ông có kế hoạch tham gia cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo.

Dù phải đối mặt với tỷ lệ phản đối cao và sự nghi ngờ từ đa số người dân, nhưng ông Poroshenko vẫn duy trì một nhóm ủng hộ nhỏ, trung thành. Ông cũng thường cố gắng thể hiện phong thái của một nguyên thủ quốc gia, đôi khi hoạt động song song với tổng thống đương nhiệm.

Khi phái đoàn Ukraine đến Mỹ vào đầu tháng 12 năm 2024, ông Poroshenko cũng xuất hiện tại Washington và có một cuộc trao đổi ngắn với ông Mike Waltz, người khi đó được ông Donald Trump chọn làm Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ. Ông Poroshenko đã trả lời phỏng vấn Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (Voice of America) và giới thiệu “kế hoạch Poroshenko”, mô phỏng theo “kế hoạch chiến thắng” của ông Zelensky được công bố vào tháng 10/2024.

Đầu tháng 2/2025, ông Poroshenko một lần nữa tới Mỹ để tìm cách thiết lập quan hệ với chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump, dù không được ủy quyền chính thức.

Về mặt công khai, ông Poroshenko phủ nhận việc đảng của ông – hiện chỉ có 27/450 ghế trong Quốc hội Ukraine – đang chuẩn bị cho cuộc bầu cử.

“Tổ chức bầu cử ở Ukraine lúc này sẽ làm suy yếu sự đoàn kết”, ông Poroshenko nói.

Chia sẻ với tờ The Kiev Independent, bà Iryna Herashchenko, nghị sĩ của đảng Đoàn kết châu Âu cũng thừa nhận: “Có một số cuộc thảo luận ở cấp ủy ban (về việc tổ chức bầu cử), nhưng chưa có cuộc trao đổi nghiêm túc nào tại Quốc hội”.

Theo bà Herashchenko, Ukraine hiện chưa xuất hiện các điều kiện an ninh cần thiết để tổ chức bầu cử.

Tuy nhiên, trên thực tế, như nhận xét của nhà phân tích chính trị Ukraine Volodymyr Fesenko, “có một cơn sốt bầu cử đang diễn ra. Việc trông chờ vào ngày chiến tranh kết thúc đã kéo theo kỳ vọng về một cuộc bầu cử”.