Điểm nghẽn trong việc hiện thực hoá thoả thuận đổi đất hiếm Ukraine lấy vũ khí Mỹ

Thỏa thuận đổi khoáng sản Ukraine lấy vũ khí Mỹ chắc chắn sẽ gặp khó khăn do hơn một nửa trong số hàng nghìn tỷ USD tài nguyên khoáng sản của Ukraine nằm trên các vùng lãnh thổ do Liên bang Nga kiểm soát.

Ảnh minh hoạ: Quỹ Tài sản Nhà nước Ukraine

Cả Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đều bày tỏ sự quan tâm đến một thỏa thuận trao đổi vũ khí Mỹ lấy khoáng sản của Ukraine. Mặc dù Ukraine sở hữu lượng khoáng sản trị giá hàng nghìn tỷ USD, bao gồm lithium và titan, nhưng bất kỳ thỏa thuận nào như vậy cũng sẽ phải vượt qua thực tế rằng một lượng lớn các nguồn tài nguyên này nằm ở những khu vực bị các lực lượng của Liên bang Nga chiếm đóng hoặc quá gần chiến tuyến để có thể khai thác.

Phát biểu với các phóng viên tại phòng Bầu dục vào ngày 3/2, ông Trump nói: “Chúng tôi đang tìm cách thực hiện một thỏa thuận với Ukraine, trong đó họ sẽ đảm bảo những gì chúng tôi cung cấp cho họ bằng tài nguyên đất hiếm và những thứ khác”.

“Tôi muốn đảm bảo an ninh cho đất hiếm. Chúng tôi đang bỏ ra hàng trăm tỷ USD. Họ có tài nguyên đất hiếm tuyệt vời. Tôi muốn đảm bảo an ninh cho đất hiếm và họ sẵn sàng làm điều đó”, tân Tổng thống Mỹ nói thêm.

Mối quan tâm của ông Trump xuất phát từ số lượng tài nguyên khổng lồ mà Trung Quốc đang sở hữu. Tuy nhiên, ý nghĩa chính xác của cụm từ “đất hiếm và các thứ khác” mà ông Trump đề cập vẫn chưa rõ ràng. Theo báo The Kyiv Independent, Ukraine có trữ lượng của 20 loại khoáng sản và kim loại quan trọng trên thế giới, bao gồm titan và lithium. Titan được sử dụng trong ngành công nghiệp hàng không vũ trụ và quốc phòng, còn lithium là thành phần thiết yếu trong sản xuất vi mạch và pin xe điện.

Bên cạnh đó, tờ báo còn cho biết Ukraine cũng sở hữu các nguyên tố đất hiếm như cerium, yttrium, lanthanum và neodymium trong khi nhu cầu đối với những vật liệu này đã tăng mạnh trong những năm gần đây cùng với việc thế giới tăng cường sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo bởi các nguyên tố đất hiếm rất quan trọng trong việc chế tạo nam châm mạnh dùng trong máy phát điện của tua-bin gió.

Phản ứng trước ý tưởng của ông Trump, trong một tuyên bố đưa ra vào ngày 4/2, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết Kiev luôn cởi mở với ý tưởng khai thác tài nguyên, hợp tác phát triển cùng các đối tác, những người giúp Ukraine bảo vệ lãnh thổ và đẩy lùi đối phương bằng vũ khí cùng các gói trừng phạt. Theo ông Zelensky, điều này hoàn toàn công bằng và ông đã nói về vấn đề đó trong cuộc gặp ông Trump hồi tháng 9 năm ngoái. Kế hoạch hòa bình 10 điểm của ông Zelensky được trình bày lần đầu tiên vào năm 2023 cũng bao gồm một điều khoản về đầu tư nước ngoài vào ngành khai thác mỏ của Ukraine.

Không có gì ngạc nhiên khi các quan chức Liên bang Nga chỉ trích mạnh mẽ ý tưởng về một thỏa thuận trao đổi khoáng sản lấy vũ khí.

Về phía Nga, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho rằng ý tưởng của ông Trump thực chất là một lời đề nghị Ukraine mua viện trợ, cung cấp viện trợ trên cơ sở thương mại, chứ không phải là một sự hỗ trợ vô điều kiện hay vì một lý do gì nào khác. Ông Peskov nhấn mạnh rằng việc cung cấp viện trợ quân sự cho Ukraine từ Mỹ vẫn tiếp tục và không có dấu hiệu dừng lại. Người phát ngôn Điện Kremlin cũng lưu ý nếu Mỹ ngừng hỗ trợ quân sự cho Ukraine, điều đó có thể dẫn đến việc chấm dứt xung đột.

Tuy nhiên, theo TWZ, muốn có một thỏa thuận là một chuyện, nhưng tiếp cận các khoáng sản này lại là một thách thức lớn.

Thông tin đăng tải trên báo The Independent hôm 5/2 cho hay hơn một nửa tài nguyên khoáng sản của Ukraine, trị giá hơn 7,5 nghìn tỷ USD nằm trong bốn vùng lãnh thổ mà Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố sáp nhập vào tháng 9/2022 và hiện quân đội Liên bang Nga đang kiểm soát phần lớn những khu vực này.. Các khu vực đó bao gồm Luhansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson. Ngoài ra, bán đảo Crimea, bị Nga sáp nhập từ năm 2014, cũng chứa lượng khoáng sản trị giá khoảng 206 tỷ bảng Anh (tương đương 258 tỷ USD).

Ngoài ra, theo báo The Independent, vùng Dnipropetrovsk, giáp ranh với các khu vực bị chiếm đóng rộng lớn của Donetsk và Zaporizhzhia và đang bị quân đội Liên bang Nga đe dọa, “chứa thêm khoảng 3,5 nghìn tỷ USD tài nguyên khoáng sản.

Không chỉ có một phần lớn tài nguyên khoáng sản của Ukraine ở trong khu vực dưới dưới sự kiểm soát của Liên bang Nga, mà nhiều nơi còn quá gần chiến tuyến khiến việc khai thác, chế biến và vận chuyển trở nên gần như bất khả thi. Ví dụ, theo báo Bưu điện Washington (The Washington Post), một mỏ quặng lithium ở ngoại ô khu định cư Shevchenko, thuộc Donetsk, chỉ cách thị trấn Velyka Novosilka chưa đầy 10 dặm (khoảng 16km), nơi vừa bị quân đội Liên bang Nga chiếm giữ. Nếu tính về tổng thể, báo Bưu điện Washington dẫn ước tính của các nhà phân tích cho biết Liên bang Nga đã kiểm soát được hơn 12 nghìn tỷ USD tài sản năng lượng, kim loại và khoáng sản của Ukraine

Với hàng loạt thách thức như vậy, TMZ cho rằng thỏa thuận đổi khoáng sản lấy viện trợ giữa Ukraine và Mỹ có thể sẽ không bao giờ thành hiện thực. Tuy nhiên, trong trường hợp nó thành công, cả Mỹ và Ukraine đều có thể hưởng lợi rất lớn.